1986 жылғы Желтоқсан көтерілісі
жүктеу/скачать 19,62 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Пайдаланылған әдебиеттер https://masa.media/ru/site/10-faktov-o-dekabrskikh-sobytiyakh-1986-goda
|
1986 жылғы Желтоқсан көтерілісі 1986 жылы желтоқсанда Алматыда жастардың жаппай наразылығы болды. Кеңестік қауіпсіздік күштері оларды аяусыз басып, сол оқиғалардан кейін көптеген қатысушылар түрлі қуғын-сүргінге ұшырады. 1986 жылы 16 желтоқсанда 1960 жылдардан бері ҚазКСР-ді басқарған Дінмұхамед Қонаевтың орнына Геннадий Колбин мемлекет басшысы болып тағайындалды. Сол уақытқа дейін Г. Колбин Ресейдегі Ульяновск облыстық комитетін басқарған. 1986 жылы 11 желтоқсанда Қонаевтың қатысуынсыз КОКП ОК Саяси бюросының отырысы өтіп, оны отставкаға жіберу туралы шешім қабылданды. Отставкаға кету туралы мәселе 16 желтоқсанда ҚазССР КП ОК пленумында түпкілікті шешілді. Пленум небәрі 18 минутқа coзылыn, осы уақыт ішінде олар Қонаевты қызметінен босатып, орнына Колбинді тағайындап үлгерді. Осы тағайындауға дейін Колбин Қазақстанда тұрмаған немесе жұмыс істемеген, бұл жергілікті тұрғындардың басты шағымына айналған. Соған қарамастан, Желтоқсан оқиғасынан кейін де Колбин Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы қызметінде қалып, бұл қызметті үш жыл бойы атқарды. Оның орнына 1989 жылы Нұрсұлтан Назарбаев келді, ол келесі 30 жыл бойы мемлекет басшысы болып қалды. Желтоқсанның 17-сі күні таңертең Алматыдағы Брежнев алаңына (қазіргі Республика алаңы) халық, көбінесе студенттер мен жастар жинала бастады. Олар Колбиннің тағайындалуына қарсылық білдірді, «Әр халықтың өз көшбасшысы бар!», «Жасасын Ленин идеялары!», «Біз күшпен емес, ерікті жақындасу мен бірігуді жақтаймыз!», деген ұрандар жазылған транспаранттарды көтерді. Ресми мәліметтерге қарағанда, алғашында алаңда бір-екі жүз адам болғанымен, бірте-бірте олардың саны көбейіп, ақырында наразылық мыңдаған адамға ұласты. Желтоқсанның 17-18-і күндері көшеге нақты қанша адам шыққаны әзірге белгісіз, бірақ әртүрлі мәліметтер бойынша ұсталғандар саны 8500-ге жуықтаған, , 900-ге жуық адам әкімшілік жауапкершілікке тартылған. Және де 99 адам сотталған деседі. Түрлі есептерге жүйенсек, 170-200 (нақты саны белгісіз) шамасында адам қайтыс болып, екі мыңға жуық адам жарақат алған дейді. 600-ге жуық адам оқу орындарынан шығарған және жұмыстарынан айырған. Сол оқиғаға қатысқан қатысушылардың естеліктеріне қарағанда, көп адам алаңға жақындаған кезде ұсталған. Солдаттар, әскери офицерлер мен полицейлер сонда жиналды, тіпті Мәскеуден десантшылар да шерушілерді таратуға келді. Бұл Горбачев тұсында наразылық білдірушілерге қарсы әскерлердің шығарылуының ең біріншісі болды. Желтоқсан оқиғасында қаза тапқандар мен зардап шеккендердің саны әлі күнге белгісіз. Яғни олар туралы нақты декертер жоқ. Ең ауыр жазаны Қайрат Рысқұлбеков алған. 20 жастағы Қайрат Рысқұлбеков өлім жазасына кесілді. Үкімде оның қатысуымен тоғыз көлік өртеніп, 152-сі зақымданғаны, 326 полиция қызметкері мен 196 әскери қызметкер жараланғаны айтылған. Кейін бұл жаза ауыстырылып, оны 20 жылға бас бостандығынан айырған, бірақ Рысқұлбеков түрмеге ауыстырылған кезде түсініксіз жағдайда қайтыс болды. Ресми нұсқа бойынша ол өз-өзіне қол жұмсаған. Қайтыс болғаннан кейін 1992 жылы Рысқұлбеков толық ақталып, 1996 жылы «Халық Қаһарманы» атағы берілді. Кеңес өкіметі наразылық шерулерін бастапқыда «ұлтшылдық» деп атады, сонымен қатар демонстранттар мас және есірткінің әсерінде болған деген нұсқалар болды, бірақ бұл ақпарат ақыры расталмады. Нұрсұлтан Назарбаев 1986 жылғы оқиғаға деген көзқарасын бірнеше рет өзгертті. 1987: «...экстремистік жастар өткен желтоқсанда өмірді білмейтін, арандатушылық өсектер мен ұрандарға иммунитеті жоқ, жұмыста қатыгездігі жоқ студент жастардың әлеуметтік жағынан нашар бөлігін өздеріне тарта алды». 1990: «Қандай қайғылы оқиғалар? Нағыз бұзақылық 18-і күні болған. Полицейлерді ұрып-соғып, тас лақтырған. Біз бұл туралы қазір айтпаймыз. Жараланғандардың арасында олардан да көп полицейлер мен сарбаздар болды...». 1991: «...Алаңға жиналған халық қалаға ағылғанда, мен мына таңдау алдында тұрғанымды түсіндім: не әрекет етуді шешуім керек, не сабырлы түрде Орталық Комитет ғимаратына оралуым керек. Екіншісі маған адамдарға кешірілмес сатқындық сияқты көрінді - олар дұрыс айтты! Мен олармен бірге колоннаның басына бардым». 2003: «1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы қазақ жастарының өзіндік санасының қаншалықты өскенін көрсетті. Ол бір ғасырға жуық уақыт бойы адамдарды казармада тұруға мәжбүрлеген тоталитарлық жүйенің қорқынышын бірінші болып жеңді. Жастар өз халқының атынан бұдан былай ешбір ұлтқа тән ұлттық мақтаныш сезімін бұзуға жол бермейтіндерін ашық айтты». Дінмұхамед Қонаевқа демонстранттармен тілдесуден бас тартты, осылайша бейбіт митингіден жаппай тәртіпсіздікке көшуді ішінара арандатты деген айып тағылды. Қонаевтың өзі сөйлеуге дайын екенін мәлімдеді, бірақ Колбин оған рұқсат бермеді: Колбин Назарбаев пен Камалиденовті жастармен сөйлесуге шақырды. Маған ешқандай нұсқау берілген жоқ. Менің өнерім туралы әңгіме болған жоқ. (...) Мен Мирошхиннен неге мені шақырып, сөйлеуге мүмкіндік бермегенін сұрадым. Ол: «Біз кеңесіп, сізді алаңға жібермеу туралы шешім қабылдадық, сізге сөйлеудің қажеті жоқ», - деп жауап берді. Алайда, бір жарым жылдан кейін Колбин мені алаңда жиналғандармен сөйлесуден үзілді-кесілді бас тартты, Орталық Комитетке жастарды тыныштандыруға көмектеспеді деп айыптады. Ашық өтірік айтып, маған жала жауып, Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің барлық мүшелерін, республиканың барлық коммунистері мен еңбекшілерін алдап, адастырды. Пайдаланылған әдебиеттер https://masa.media/ru/site/10-faktov-o-dekabrskikh-sobytiyakh-1986-goda Ж.О.Артыкбаев “История Казахстана” 2006 (273бет) Қ.С. Қаражан “Қазақстан тарихы” 2009 (310бет) https://e-history.kz/media/scorm/393/text/text.htm жүктеу/скачать 19,62 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|