[20. 10, 21: 51] Махинур: Қазақ этнопедагогикасының қайнар бұлағы біздің
жүктеу/скачать 16,52 Kb.
|
|
[20.10, 21:51] Махинур: Қазақ этнопедагогикасының қайнар бұлағы біздің заманыМЫЗҒА дейінгі дәуірден бастау алады. Ұлттық мәдениетті сол ұлттың ұлт болып қалыптаспай турган кезінен бастап-ақ жеке ұлыстардың ұрпағын тәрбиелеуден туындағаны белгілі. Себебі, казак халқы, жалпы адамзат баласы пайда болған кезден бастап-ак ұрпак 1-рбиесімен айналысқан. Қазақ халқынын өте әрідегі ата-бабаларының өмір сүрген кезінен (VІ ғ., Түрік гағанаты) бастау алып, күні бүгінге дейін кәдесіне и келе жатқан рухани мұраларының бірі – халыктыП дагогика. Халықтық педагогикамен катар «этнопедагогика» атауы жиі колданылады. Этнопедагогика халыктык тәлім-тәрбиені, оның тәжірибесін қорытындылап, жүйелейтін теориялық сипаттағы ғылым саласы. Ол халықтық педагогиканы ҒЫЛЫМИ педагогикамен байланыстырып отыратын өткел іспеттес ғылым. Этнопедагогиканың негізі ұлттык т тәрбие. [20.10, 21:51] Махинур: Ерте кезден бастау алған этнопедагогика Қазақтың жазу мәдениеті арқылы белгілі болған ұлттық педагогикалык ойлардың тарихы ертедегі тастағы жазулардан (Күлтегін, Білге қаған, Тоныкөк т б.) басталады. Одан кейінгі қолжазба, баспа арқылы бізге жетіг ойлар тар газу үрдісімен этнопедагогиканың арқауы болған - тәлімдік Сектестігімен ұлттык педагогиканың (этнопедагогиканың) дамыш, Ғылым болып қалыптасқанын көрсетеді. Қазақстандағы этнопедагогикалык ойлардың даму тарихы қазақтың жазу мәдениеті негіздерімен байланысты (руна жазуы, араб жазуы, латын жазуы, кириллица жазуы). Ұлттык (этностық) тәлім-тәрбне негіздері ежелгі тас жазуынан көрінеді.
ІХ-Х ғасырларда ұлы Түркі қағанаты бірнеше мемлеке (Карлук, Түркеш, Қарахан, Қыпшақ, Ұйғыр, Хазар, Қақ т.б.) бөлініп, Араб Халифаты империясының Орта Азия мен Қазакстан территорияларына үстемдік жүргізулеріне әкеліп сокты. Арабтар ислам дінін уағыздаумен бірге ғылым мен білім де әкеледі, нәтижесінде түркі халықтарынын улы ғалымдары: Фараби, Фердоуси, Авиценна Гируди, Низами, Науаи, Қашкари, Иассауи, Баласағұ не басқалары араб тілі мен мәдениетін меңгерді. Оның үлкен прогрессивтік маңызы аңызы болды. Кәптеген шаһарларда діни медреселер ашиды, ғылым мен білім деңгейі артты. Медреселер діни ілімдермен ғана шектеліп қалмай, арифметика, медицина, жаканнама (философия), дінтану, астрология сияқты әлемдік маңызы зор дәрі беруді басты мақсат етті. [20.10, 21:52] Махинур: Бұл жерде казак топырағындағы Отырар қаласында ud.k дүниеге келген, Шығыстың екінші Аристотелі атанған ғұлам ым Әбу Насыр әл-Фарабидін (870-950) еңбегіне ерекше тоқтала кетуге тура келеді. Бірнеше ұлттың тілін білген, ғылым-білім іздеп, бар өмірін сол жолға сарп етіп, артында қыруар еңбек жазып қалдырған әл- Фараби бабамыздың тәлімдік-ұстаздық еңбегі ұшан теңіз. Оның сан-салалы трактаттарында («Мемлекет қайраткерлерінің нақы здері», «Азаматтык саясат», «Бақытқа жету жолы «Риторика» («Шешендік өнер негіздері»), «Қайырлы кала тұрғындарының кезкарастары туралы трактат» т.б.) педагогикалык. психологиялық, философиялык, дидактикалык жэне әдіснамалык ой- пікірлері баяндалған. [20.10, 21:53] Махинур: Бұл еңбектерінде оқыту әдістерінің ұғынықты, дәйекті, жүйелі, көрнекі болуына, сондай-ақ дағды, әдет, қабілет, икем, мінез, бак жеткізу, 6 голім-тәрбиелік ұғымдарға түсінік береді. Көз талдау жасайды. [20.10, 21:53] Махинур: Мәдени тарихымыздан ерекше орын алатын «Диуани Хикмет» Stud. атты кітап жетпіс жыл бойы діни-мистикалық еңбек деп біржақты бағаланы Өсиеттіліг ашылмай келген, ал шындығында өзінің акыл-парасат, ғасырда эмір сүрген әрі ақын, әрі ғалым-философ, тарихшы Қожа Ахмет Иассауи бабамыздың ғылыми еңбегін бүгінде ыстык ілтипатпен ауызға аламыз. Иассауидін еңбектерін белгілі шығыстанушылар А.Вамбери, П.Ахмеров, В.Бартольд, М.Массон т.б. бұдан әлденеше жыл бұрын зерттеп, өз пікірлерін ортаға салып келсе, бұл бағытта оның туған топырағы Қазақстанда арнайы зерттеу еңбектерінің шықпауы өкінішті- ак. Иасса жаратушь ектерінде баса айтылатын, адамды тура жолға бастаушы ке табыну, оның хақтығына тағзым сте отырып, киянатсыз, бейкүнә, адал жандарды тәрбиелеу жайлы тұжырымдар ғылыми зерттей түсуді кажет етеді. Бұл жерде Иассауидің софылык еңбектері озінен кейінгі ақын-жазушылардың «үниетану козкарастарына, кала берді жазба әдебиеттеріміздін чыркау биігі атанған Абайға да азды- кәпті әсерін тигізгенін айта кету кажет. [20.10, 21:54] Махинур: XI-XII ғасырларда қазақ жерінде түркі тілінде жазылған Атикалык- педагогикалық трактаттардың таралуы Жүсіп Баласағұнидің «Құлатғу білік» («Құтты білік») атты кітабы сол кездегі түркі тілдес халыктардын дүнияуи тақырыпта алғаш жазылған ескерткіші еді. Мұнд адамның іс а білімнің кажеттігі, оның тірліктегі мәні, бакыт туралы метінің оң мен терісі, тілден келетін пайда мен зиян, ел билеуші экімдерге қажетті асыл қасиеттер, әртекті жұртшылық әкілдерінің тілін таба білу т.б. хакындағы ой-толғамдар, сондай-ақ отбасы мен неке, ұл мен 19 кыздың онегелі тәрбиесі, баламен ата-ананың қарым-қатынасына байланысты мәселелер жан-жақты сез болган. [20.10, 21:54] Махинур: ғасырда этнопедагогиканың дамуы Моңғол шапқыншылығы Қазақстанның мәдени жағынан дамуын бірнеше ғасырға кешеуілдетті, оның дербес мемлекет болып, егемендік алу өрісін бары қарағанға д ктеді. Алтын Орда ыдырап, казак даласы Ресей қол астына 1731 ж.) казак жері кескілескен шайқастардың, канды майданның үлкен арнасына айналды. Жат жерлік басқыншылар ондаған қалалар мен елді мекендерді жермен-жексен етті. Осы өлкеде тұратын халықтардың экономикасы да, рухани өмірі де қатты күйзеліске ұшырады. Әл-Фараби дүниеге келген Отырар қаласы, ондағы атақты кітапхана, медресе, керуен сарайлары т.б. мәдениет ошақтары жойылып кетті. Атақты астроном Ұлықбектің әлемде тендесі жок обсерваториясы - ортағасырлық үлкен ғылыми жо болып саналды. Алтын Орда мемлекетінің кезеңдерінде пайда бол «Бабырнама» («Бабыр дастаны»), ал Хорезмидің «Мухаббатнама», Саиф Сарайдың «Қырық бір батыр жыры», «Гүлстан бит турки», Кұтыптың «Хұсрау Шырын» сияқты тумадылары сәзсіз жас ұрпақтарға тәлім-тәрбиелік ықпалын тигізді. Бұл кезендердегі тәлім-тәрбие кәріністері негізінен әскери-жауынгерті: Сағытта орбіді. Ел қорғау мәселелері ұлы ойшылдар мен акындар шығармаларының өзегі болды. Ата-аналар ұрпақтарынын -- алдлаа кайратты, епті және намыской, өнерлі болып өсулерін та стырған. P3.061
Халықтық тәрбие тарихи даму процесіндегі тірі дене табылады. Табиғатқа сәйкестілік, табиғи салдар кағидасы өте карапайым түрде болса да, олардың педагогика ғылымында негіздеуінен көп бұрын халықтың ауызша шығармашылығында көрініс тапты. Тарихтың тәрбиелік мәнін есте ұстай отыра ел қорғаған, халык тыныштығы үшін күрескен көсемдер мен ос тарихи оқиғаларға арналған ауызша халықтық шылықтың өзі халықтың азаттық қозғалысы тарихын өзіндік және карапайым түрде бейнелеп және келешек ұрпактын рухани- адамгершілікті тұрғыда калыптасуынаыкпал жасайтынын ұмытпау керек. [20.10, 21:55] Махинур: Қолданылған әдебиеттер тізімі 1. http://e-history.kz/kz/contents/view/1134 2. kz.kz/.../965-hh-basynda-aza-etnopedag 3. S.KZ/3732-haly1179-pedagogikasy-etnope 4. Қалиев С. Қазак этнопедагогикасының теориялық мәселелері және тарихы. - Алматы: "Білім" 2004 ж. 5. Табылдиев Ә. Қазақ этнопедагогикасы. - Алматы: "Co- -" 2001 ж. жүктеу/скачать 16,52 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|