8 Демографиялық дамуды болжау
жүктеу/скачать 33,05 Kb.
|
1 2
|
8 Демографиялық дамуды болжау. Демографиялық болжау - миграциялық тенденциялар, сонымен қатар әр түрлі жаста туу және өнім деңгейінің нақтылы құрылымы негізінде әлемнің, аймақтың, елдің немесе оның бөлігіндегі халықтың жыныстық - жастық және сандық құрылымының күтілген есебі. Демографиялық болжауда алдағы өмірдің орташа ұзақтығын, неке қиюмен айрылысу арасындагы қатынастарын, некеге кірудің орташа жасы арасындағы үйлестіру анықталады, еңбек кызметін бастау мерзімін және тағы басқа бекітеді. Елдің әлеуметтік - экономикалық дамуының базистік шарттарының құралында демографиялық жағдайының көрсеткіштерінің мәні зор. Халық санының өсуі ел аумағынын, оның аймақтарының даму деңгейіне тікелей әсер егеді. Әлеуметтік - экономикалык дамуының сипатына соньімен қатар халықтық сапасы әсер етеді. Халықтың сапалық жағдайының параметрлері еңбек өнімділігінің, шаруашылық - еңбектік іс - әрекетінің тиімділігінің деңгейін анықтайды. Ал еңбек тиімділігінің динамикасы, әлеуметтік - экономикалық нәтижелерге, халық санына әсер етеді. Экономика және әлеуметтік сфераның дамуына халықтык жастық құрылымы әсер етеді. Халықтың жалпы санынан жұмысқа қабілетті адамдардың саны неғұрлым көбейсе, соғұрлым әлеуметтік- экономикалық дамуының масштабтары, қарқыны көбейеді (басқа жағдайлар тұрақты болганда) және керісінше. Бұлай болатын себебі, демографиялық фактордың әсері ең алдымен халықтың еңбек потенциалының жұмсалуы арқылы көрініс табадьі. Ал еңбек потенциалы өз кезегінде еңбек ресуртарының санымен, оның құрамымен, кәсіби және квалификациалық құрылымымен анықталады. Еңбек потенциалының калыптасуы халықтың ұдайы өсу процесінде іске асырылады. Халықтың ұдайы өсуіндегі басқару демографиялық саясатты құрастыру және іске асырылуы негізін демографиялық болжамдар алады. Демографиалық саясат - халықтың ұдайы өсу процесін өзгертуге бағытталган, экономикалық-әлеуметтік, заң және басқа мероприятиялардың жиынтыгы. Мысалы: марапаттау немесе ұстану. Демографиялық саясат элеуметтік саясатпен тыгыз байланысты. Демографиялық болжамды кұрастыру бірнеше стадияларда іске асырылады. 1 кезең. Аналитикалық. Оның мазмұны болжамның уакыт басында аймактарда, елдерде демографиялық анализі, өткен уакыттагы қогам дамуының демографиялық нәтижелерді багалау, олардың көрсеткіштерінің болжамдық мәндерімен сәйкестендіру, демографиялык дамуында пайда болган негативті тенденцияларды және диспропорционалды табу; 38- 2 кезең. Мақсаттық. Осы стадияда демографиялық болжам мақсаттың құрамы анықталады. Мақсаттар құрамында, олардың сипаты бойынша 2 топ мақсаттар ерекшеленеді: 1 топ, өткен периодтагы елдің демографиялық дамуында пайда болатын мәселелерді шешуге бағыттапған мақсаттырды айтады; 2 топ, болжам демографиялық шарттардың озгеруі мен алдын ала анықталған мақсаттар; - 3 кезең. Есептік. Оның мазмұны болжам көрсеткіштеріне жүктеледі, халық саны, табиғи карқыны, халық кұрылымын негіздеуде. Демографиялық болжамда түрлі уақыт жасалады. Қысқа мерзімді 1ж. — 10 жылға дейін, 10 жылдан 25 жылға дейін, 25 жылдан 50 жылға дейін өте ұзақ мерзімді - 50 жылдан көп. Болжам мерзімінің ұзартуымен болжамның дәлдігі төмендейді. Специалист - демографияның баға беруі бойынша ең жоғарғы тәжірибелік құндылықтары 20 жылға құрастырылған болжамдарға ие. Бірақ осыған қарамастан 20 жылдан астам уақытқа жасалатын болжамның да қажеттілігі көп. Ол үшін, елдегі экономикалық және әлеуметтік үрдістерді басқару ретіндегі ақпарат қажет. Осы инфляция тек ұзақ мерзімді демографиялық болжамда болуы мүмкін. Демографиялық болжамның нұскалары елдегі демографиялық жағдайларға ішкі саяси сырткы экономиканың, экологияның әлеуметтік және тағы басқа факторлардың мүмкін әсерін бейнелейді. Демографиялық болжамның келесі негізгі нұсқасын анықтады: минималды мақсаттык орташа, ен ыктимапды. Олардын жиынтығы • демографиялық дамуының мүмкін негізгі тенденцияларын бейнелейді. Мақсаттық және минималды нұскаларын демографиялық дамуының шекараларын аныктайды. Ең ықтимал болжам республикалық және жергілікті деңгейде басқарушылык шешімдерді негіздеуде негізгі бағыт болып табылады. Демографиялық дамуының сипатына әсер ететін факторлар құруды 2 топты ажыратады. 1 топты объективті факторлар құрайды. Орналастырылған дәстүрлер, халыкаралық жағдайлар, соғыстар және т.б. 2 топты үлкен және кіші денгейде басқарылуға әсер ететін фактор құрайды. Мысалы: медицина ғылымындағы прогресс, медицинаның қызметтік сапасы. Халықтың мәдени-білімдік деңгейі. Болжамның есептерде көп факторлы динамикалық модельдер пайдаланылады. Осы модельде демографиялық көрсеткіштер функциялар сияқты, ал факторлар - аргументтер сиякты пайдаланылады. Интегралдык формада барлык факторлардьщ жиынтық әсер етуі келесі формула түрінде бейнеленуі мүмкін Дп — Ғ(у1 + у2 + ... + уп), мұнда у1 көрсеткіштің болжамдық мәні. У2- Уп ~ болжанатын периодта түрлі факторлардың сандық мәндері. П - есепте пайдаланылатын факторлардың мөлшері. Ең маңызды болжанатын көрсеткіштердің құрамында келесілер: болжанатын периодта жылдар бойынша ел халқының саны, хшіық санының өсу қарқыны, халықтық құрылымы, динамикасы, еңбек потенциалы, халықтын іүгынушылық потенциалы, халықгың өмірлік коры және т.б. Халықтың болжанатын саны, тууы, өлуі, халық кұрылымына, масштабына, интенсивті миграциялық процестерге тәуелді. Туу процесіне халықтың жыныстық-жастық құрылымы мемлекет жас жанұяларга көлемінің масштабы әсер етеді және т.б. Өнім динамикасы медициналық қызметтің сапасына, аз қамтылған азаматтарға, әлеуметтік көмек көрсету тиімділігі енбек шарттарына және интенсивтілігіне, экономикалық жагдайға және т б тәуелді. Миграциялық процестің интенсивтілігіне жаңа орында жұмыска орналастыру мүмкіндігі, көшуге технологиялык дайындылық, жана шарттарга оейімделу қабілеттілігі әсер етеді. I Халықтың еңбек потенциалы - оның экономикалық мүмкіндігін беинелеитін көрсеткіш. Еңбек потенциалын анықтау үшін халыкгың бөлек жастық топтарының еңбек өмірінің, орташа үзактығы туралы ақпаратты қажет етеді. Халықтың еңбек потенциалы негізінде, оның экономикалық потенциалының мүмкін нәтижелері іске асыруын анықтайды. Халықтың өмір қорының көрсеткіші - болжанатын периодта әлеуметтік-экономикалық шарттарында барлық халыққа және түрлі жас топтарына мүмкін өмір сүру жылдар мөлшерін анықтаиды Қазіргі кезде экономикалық өсу экономикалық дамуында ең көп қолданылатын критерий болып табылады. Экономикалық өсу физикалық формада (физикалық өсу) және құндык формада (құндық өсу) өлшене алады. «Бірінші әдіс көбірек сенімді. Себебі ол инфляцияның әсер етуін жоюға мүмкіндік береді. Бірақ бұл әдіс универсалды болып табылмайды, себебі экономикалық өсу қаркынын есептегенде түрлі өнімдердің өндірісі үшін жалпы көрсеткішті шығару қиын. Екінші әдіс жиірек колданылады. Бірақ оны әрдайым инфляциялық бұрмалаудан толық тазарту мүмкін емес. Макроэкономикалық деңгейде экономикалық өсудің басты динамикалық көрсеткіштері болып келесілер табылады: 1) ЖЮ-нің немесе ұлттық табыстың өсу көлемі: 2) ЖІӨ-нің және үлттық табыстың жан басына шақкандағы өсу қарқыны; - 3) жан басына шаққандағы экономикалық өндірістің жалпы және негізгі салалары бойынша өсу қарқыны. Экономикалык статистикада экономикалық өсудің динамикасын зерттегенде өсу қарқындары қолданылады. Өсу сипатына байланысты факторлар интенсивті және экстенсивті (сапалык және сандық) болып бөлінеді. Экстенсивті факторларга келесілер жатады: 1) техникалық бар деңгейлерін сақтаганда инвестиция көлемінің өсуі. 2) жұмысшы санының көбеюі 3) қолданылатын шикізат, материалдар, негізгі және айналым капиталының басқа элементтерін қолдану көлемінің өсуі. Интенсивті факторларға келесілер жатады: 1) ҒТП жылдамдату (жаңа техника мен технологияны ендіру,негізгі қорларды жаңарту және т.б.) 2) жұмысшылар квалификациясын көтеру 3) негізгі және айналым корларды пайдалану және көтеру 4) шаруашылық қызметтің жақсы ұйымдастыру арқылы оның тиімділігін көтеру. жүктеу/скачать 33,05 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2