Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университет Академик С.С. Қирабаев атындағы қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасы ТАҚЫРЫП Айтысты мазмұны мен тақырыбына, түріне қарай жіктеу. ОРЫНДАҒАН : Балтабай Аружан Абдуллаева Диана Нәсіл Сымбат Төреханқызы Жаңыл
ҚАБЫЛДАҒАН : аға оқытушы , магистр Сыздыков С.Қ ЖОСПАР : Айтыс өнері деген не , айтыс туралы түсінік 1 Айтыс өнерінің тарихы 2 Айтыстың құрылымы 3 Айтыс өнерінің маңызы мен қазіргі таңдағы қолданысы мен ерекшелігі 4 АЙТЫС ӨНЕРІ , АЙТЫС ТУРАЛЫ ТҮСІНІК АЙТЫС
Ауыз әдебиетінде ежелден қалыптсқан поэзиялық жанр , топ алдында қолма – қол суырып салып айтылатын сөз сайысы , жыр жарысы Ой жарысы Сөз жарысы Көркем суре Қолма қол Қоғам ел Әдебиет жанры болғанымен, ертеден қалыптасқан халықтық дәстүрдің үлкен түрі. Синкреттік жанр, ол тұрмыс-салт жырларынан бастау алып, келе-келе ақындар айтысына ұласқан. Айтушы : Абдуллаева Диана АЙТЫС ӨНЕРІНІҢ ТАРИХЫ Айтыс қазақ даласында негізінен XIX ғасырдың екінші жартысынан бастап дамыды «Ақсұлу мен Кеншімбай»
«Молда Муса мен Манат қыз»
«Ұлбике мен Жанкел»
«Шөже мен Балта»
«Орынбай мен Арыстан»
«Әсет пен Ырысжан»
«Біржан мен Сара»
М.Жармұхамедұлы «Айтыс түрік тектес елдерде ертеден бар екені аңғарылады. Бұған М.Қашқаридың «Диуани лұғат ат-түрік» атты жинағындағы «Қыс пен Жаздың айтысын», сондай-ақ Қожа Ахмет Иассауидің «Диуани хикметіндегі» «Дозақ пен Пейіштің» айтысын дәлел ретінде айта аламыз
Профессор С.Садырбаев Руааралық
Ұлтаралық
Тайпааралық
19 – 20 ғасыр
Түркі халықтары
Ортақ әдеби мұра
Бұл айтыстың әдеби шығармалық болмысын танытатын басты ерекшелiктерiнiң бiрi – тақырыптық-идеялық желi – жоспардың анықтығы.
Шоңдық кiмде, Сүйiнжан, Байлық кiмде, Сүйiнжан, Көптiк кiмде, Сүйiнжан, Беглiк кiмде, Сүйiнжан?! Айтушы : Нәсіл Сымбат АЙТЫСТЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ Мысыл айтыс Жанырлық айтыс Әдет –салт айтысы Ақындар айтысының алғашқы бұлақ-бастауы сонау салт-әдет жырларынан яғни халық поэзиясының шағын тұрлерiнен басталады. Бұл айтыс тұрiнде ақындар айтысындағыдай суырыпсалма сөз жарысы, өнер таласы емес, тек дәстүрлi салт-әдеттi наным тiлектердi орындау мақсатын көздеген. Айтыс жанрында тлiм-тәрбиелiк, нақылдық қасиеттерi мол ұшырасатыны - мысал айтысы. Айтыс-қазақ халқының кәсiп-тiршiлiгi мен тұрмыс-салтына байланысты туып, кең қанат жайған көне жанр. Мұның қоғамдық адамдардың тiршiлiгiнде болатын қарым-қатынасы мен салт-дәстүрiнен туындайтын заңды құбылыс АЙТЫС ӨНЕРІНІҢ МАҢЫЗЫ МЕН ҚАЗІРГІ ТАҢДАҒЫ ҚОЛДАНЫСЫ МЕН ЕРЕКШЕЛІГІ Айтушы : Балтабай Аружан Маңызы Айтыстың негізгі салмағы да, түйіні де өмір шындығы. Бетпе-бет келген екі ақын да сол орайда жеңудің сан алуан жолдарын, амал-тәсілдерін қарастырады.
Адамың рухани байлығын арттыру , айтыс арқылы жәй сөзбен жеткізе алмаған ойды жеткізу
Айтыстың ерекшелігі Ауыз әдебиетінің басқа жанрларына қарағанда, айтыстың ерекшелігі – оған көптеген әйел ақындар қатынасқан.
«Сара мен Ырысжан»
«Ақбала мен Күнбала»
«Тоғжан мен Тәбия »
“Халық театрының анық, дәл ұрығы бар”
М.Әуезов
Айтыс әсерлі болуы үшін ақындар домбыраның не сырнайдың, қобыздың сүйемелдеуімен, әнмен айтады. Театр актерлеріндей олар сан алуан құбылыс жасайды.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР :
