Ми баганынын тонустық рефлекетері

Ми  бағаны,  эсіресе  арткы  жэне  ортаңғы  ми  түрлі  жағдайларда  бастың, 

дененің  кеңістікте  алған  орнына  (қалпына)  байланысты  еттердің  тонусын 

өзгертіп,  дене  тепе-тендігін  сақтайды.  Бұл  тонустык  рефлектестер.  Бұлар 

кабылдагышының  орналасқан  орнына  карай  мойын,  кіреберіс,  лабиринт 

рефлекстсрі  деп  бөлінеді.  Мойын  рефлекстерінің  қабылдағыштарына  мойын 

ет сінірлерінде орналаскан - проприорецепторлар, ал  кіреберіс рефлекстерінің 

қабылдагыштар  -  отолит  аппараты,  лабиринт  -  жарты  иірімді  арналардың 

кеңейген  ұшында  орналасқан  түкті  жасушалардан  кұралган  шашак  тэрізді 

қабылдағыштар.  Аталган  кабылдагыштардың  бэрі  де  басты  қисайтканда, 

бұрғанда  тітіркенеді  де  жануардың  сирақтарың  жазатын,  бүгетін  еттерінің 

және көзді  қимылдататын  еттердің тонусын өзгертеді.

Р.  Магнус  (Голандия  физиологы)  мысыктың ми бағанын  мишық тұсынан 

кесіп  тастаған  соң  басын  артка  қарай  шалқайтса,  еттер  қатайып,  алдыңгы 

сирақтар  жазылатынын  жэне  артқы  аяғын  бүгетін  еттердің  тонусы  күшейіп 

сирак  бүгілетінін,  ал  басын  томен  карай  исе  алдыңғы  сирактары  бүгіліп, 

артқылары  жазылатының  байқады.  Жануардын  басын  оңға,  не  солга  бүрса, 

бас  бұрылған  жактагы  сирактары  жазылады,  ягни  жазатын  еттердің  тонусы 

күшейеді,  ал  көздің  алмасы  бастың  бүрылган  жагынан  кері  карай  бұрылады. 

Мойын  рефлекстеріне  көбінесе артқы  ми  катысады,  көз  қимылдарын  ортаңгы 

ми  басқарады.  қалыпты жағдайда бұл  рефлекстерге тек артқы  немесе ортаңғы 

ми  ғана  қатысып  қоймайды,  екеуі  де  Катысады  жоне  бұларга  алдыңғы  ми  да 

косылады.  Кіреберіс  жэне  лабиринт  рефлекстері  мойын  рефлекстерімен 

тығыз  байланысты.  Өйткені  бүлардың  ақырғы  максаты  кеңістікте  дене  тепе- 

тендігін  сақтау.  Сондықган  калыпты  жағдайда  бүл  қүрылымдар  бірінің 

жұмысын бірі қостап толықтыра түседі.

(қозгалыс-кимылдык) деп екіге бөлінеді.

жагдайға  байланысты  дене  кейпін  өзгертсе,  оны  қайта  орнына  келтірегін 

рефлекстер жатады.

Қалыпты  жағдайда  кай  жануардың  болса  да  төбесі  жогары,  түмсығы 

томен  қарайды,  ал  мойны  мсн  жотасы  басына  жалғасып  ол  да  жогары 

багытталады.  Бүл  жағдай  көптеген  канка  еттері  тонусының  өзгеруімен 

сақталады.  Егер  жануарды  зорлап  бір  жарғына  жатқызса,  ол  алдымен  басын 

түзеуге  тырысады,  сонан  соң  жотасын  жогары  қаратады.  Мысыкты 

сирақтарынан  ұстап,  басымен  жотасын  томен  қаратып  жогарыдан  томен 

карай  тастап  жіберсе,  ол  жерге  жеткенше  алдымен  басын,  содан  кейін 

жотасын  түзеп  жоғары  қаратады  да,  сирактарын  жазып  жерге  түскенде  торт 

сирағымен  тіреледі.  Сөйтіп  дене  қалпын  түзейді.  Вестибулярлық  аппарат 

бұзылса,  бүл  рефлекстер  жойылады.  Бірақ  қызметі  жойылған  қабылдагыш- 

тардың  орнын  кору  кабылдағыштары  басып  тонустық  рефлекстерді  сактауы 

мүмкін.  Сондыктан  вестибулярлык  қабылдагыштары  бүзылган  адамдар  көзін

108

жұмса,  кеңістікте  тепе-теңдігін  сактай  алмайды.  Бул  тәжірибе  тонустық 

рефлекстердің  тууына,  көру  кабылдағышта,  рының  да  қатысы  барын 

көрсетеді.

Статокинетикалық рефлекстерге  дененің  ілгері-алға  карай  немесе  тіке 

жоғарыдан  төмен  не  төменнен  жоғары  карай  не  шыр  айналу  қимылдары 

барысында  жэне  кимыл  шапшаңдығының  өзгеруінен  пайда  болатын,  сөйтіп 

кеңістікте  дене  қалпын  жэне  тепе-теңдікті  сакгайтын  тонустық  рефлекстер 

жатады.

Статокинетикалық рефлекстер  шыр  айналу жэне лифт рефлексі ден  екіге 

бөлінеді.

Шыр  аішалу  рефлексі  адамды  әдейі  жасалган  кресло-орындықта,  не 

центрифугада  айналдырғанда  пайда  болады.  Адамның  басы  біртіндеп  кимыл 

бағытына  карама-қарсы  жаққа  қарай  бүрылып тез қайта орнына  келеді,  ал  көз 

алмасы  бастың  бұрылған  жағынан  кейін  карай  қозғалып,  ол  да  тез  қалыпты 

орнына келеді.  Бұл кимылды нистагм - ыргақты қимыл дейді.

Лифт  рефлексі  -  дененің  тез  жоғары  көтерілуінен  не  төмен  гүсуінен 

пайда  болады.  Жануарды  тез  жоғары  көтерсе  оның  сирактары  тізе 

буындарынан  бүгіледі,  басын  ішіне  тартады,  ал  тез  төмен  түсірсе,  сирақтары 

буындарынан жазылады, мойны созылып ұзарады.

жүктеу/скачать 28,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: