Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабының 1

Юп-22-3

2
Қазақстан Республикасы 
Конституциясының 1-бабының 1- 
тармағында «Қазақстан Республикасы 
өз н зайырлы, ашық, құқықтық 
мемлекет рет нде орнықтырады» 
дел нген. «Зайырлы» ұғымы 
мемлекетт ң барлық салаларында, 
соның ш нде д н саласында да ашық, 
айқын саясат ұстанатынын, 
азаматтардың ар-ождан бостандығын 
қамтамасыз етет н н, д нн ң мемлекет 
саясатына араласпайтынын б лд ред . 
Яғни зайырлылық – д нс зд к немесе 
д нд тер стеуш л к емес, ол – 
мемлекетт ң д ни емес, құқықтық 
қағидаттармен басқарылуы.

Елбасымыз Н.Назарбаев: 
«Зайырлы мемлекет пен қоғам 
бұл – б зд ң тарихи 
таңдауымыз. Зайырлы атеист к 
дегенд б лд рмейд . Зайырлы 
деген м з бұл – озық, 
толерантты, ашық қоғам. Б з 
дәстүрл д ндерге қолдау 
көрсет п, кез келген 
экстремизм түр н үз лд -кес лд
мойындамаймыз» деп атап 
көрсетт
Зайырлы» сөз қазақ т л не «ашық», 
«айқын», «сыртқы» деген 
мағыналарды б лд рет н араб 
т л ндег «захири» сөз нен енген.
«Зайырлы» ұғымы латын т л ндег
«laicus» («лаицизм»), «saecularis» 
(
«секуляризация») сөздер мен 
үндесед . «Саясаттың д ннен 
оқшаулануы, оның табиғи-тарихи 
үрд ске айналуы» деген мағына 
беред .
Д нн ң мемлекеттен бөлект г не байланысты
мемлекет д н стер не араласпайды. 
Зайырлы мемлекеттег барлық д ндер тең 
құқылы және олардың бәр не б рдей 
талаптар қойылады. Мемлекетт к органдар 
д ни б рлест ктерд ң шк с не (заң 
бұзылмаса) араласпайды, сондай-ақ, д ни 
б рлест ктер мемлекетт к м ндеттерд
атқармайды. Мемлекет тарапынан көмек 
немесе қолдау көрсетуге конфессиялық 
ерекшел ктер нег з болмайды.
Қаз р әлемд к тәж рибеде 
мемлекет пен д н қатынасының ек
тип кең таралған. Б р нш с – 
мемлекет пен д н бөлек, ек нш с –
мемлекетте белг л б р д нге 
(
дәл рек айтсақ, конфессияға 
немесе д ни ұйымға) басымдылық 
немесе мемлекетт к мәртебе 
бер лед
3
Зайырлылық» ұғымының ауқымы 
кең. Зайырлылық аясына гуманист к 
құндылықтар, соның ш нде адамның 
ар-ұждан және наным-сен м 
бостандығын ерк н пайдалануы 
к ред . Яғни зайырлылық – әр 
адамның дүниетанымдық ерк нд г н 
құптай отырып, қоғамның рухани 
саласындағы көптүрл л кт мойындау.

Зайырлы мемлекетте д нн ң өз нд к орны 
бар. Д н мемлекеттен бөлек болғанмен, 
халықтың болмысынан, тұрмыс-
т рш л г нен бөлек емес. «Зайырлылық» 
ұғымы мемлекетт ң д нге деген 
ұстанымының демократиялық сипатта 
екен н, д ни сен м бостандығының 
қамтамасыз ет лет н н б лд ред . 
Мемлекет пен д нн ң арасында зайырлы 
әр рухани құндылықтарға сүйенген
жанды байланыстар орнаған.
Зайырлы мемлекетт ң маңызды 
сипаттарының б р – д ни сен мдер мен 
көзқарастары әр түрл азаматтардың 
бейб т қатар өм р сүру . Яғни зайырлы 
мемлекет рухани саладағы көптүрл
қарым-қатынастың құқықтық нег здер н 
қамтамасыз етед .
4

Зайырлылық ұстанымында мемлекет өз азаматтарының 
сен мдер не, араласпай, бөле жармай, қандай да б р д ни 
сен мн ң келес б р д нге қысым жасамауын, үстемд к 
етпеу н реттейт н функциясы бар. Мемлекетт ң д ни 
қысымды болдырмауының өз оның демократиялық 
және зайырлы елд ң басты қызмет . Мұны заңымыздағы 
«ар ождан бостандығы», «д ни сен м ерк нд г » рет нде 
түс нем з. Қаз рд ң өз нде қоғамда «сен мен сияқты 
сену ң керек, мынауы ширк, мынауың бидғат, натижеде 
сен кафирс ң» деген психологиялық, д ни, танымдық 
қысымдар көр н с беруде. Осы құбылысты реттейт н де 
зайырлылық ұстанымының кеп л болып отырған 
мемлекетт к институт болу керек. Ал мемлекетт ң де 
демократиялық, либералист к, зайырлылық сипаты 
ешқандай сен ммен, д ни қағидамен, д нмен қайшы 
келмейд . Сондықтан да тұлғаның әр демократ, зайырлы 
әр д ндар болуында ешқандай қайшылық жоқ. Олай 
болса, «мен зайырлы емесп н, тек мемлекет қана 
зайырлы» деп жүрген азаматтарымыздың п к р , 
мұсылмандар демократ, зайырлы бола алмайды, 
мұсылмандар шариғатқа нег зделген мемлекетт
қалайды деген саяси идеологиялық қабаттарынан хабар 
беред деген сөз. Жоғарыда да айттық, зайырлылық 
сен мге д нге, идеологияларға қатысы жоқ ұстаным. 
Сондықтан Қазақстан зайырлы ел, құрушысы қазақ 
мәдениет , ол мәдениетте ислам басты анықтаушы д н.
5
5

Зайырлылық тек қана құлшылық пен сен м бостандығы немесе 
мемлекет пен д нн ң өзара ажыратылуы ғана емес. Зайырлылықтың 
нег зг мақсаты жеке тұлғаны д ндерд ң және иделогиялардың 
қысымынан құтқару екенд г н б лу м з керек. Бұл тұрғыдан келгенде 
Қазақстандағы д ни экстремист к бағыттар, «салафилер» мен христиан 
миссионерлерге өз азаматтарын бер п қою, бақылаусыз қалдыру 
мемлекетт ң қау пс зд г не қаншалықты зиян екенд г н б реу б лсе, 
б реу б лмейд . Қаз рг қоғамдағы «салафилерд ң» барлық с әрекеттер
қоғам қау пс зд г не кер әсер н тиг з п отыр. Ал миссионерл к 
ошақтары ж к шығарғалы қашан. Зайырлылық мемлекетт ң 
демократиялық, рационалды ұстанымдарға нег зделу н б лд ред . 
Зайырлылық әс ресе Батыстағыдай католик әлем ндег дей д н мен 
мемлекетт ң емес, д н мен ш ркеуд ң өзара ажырауын б лд ред . Ал 
исламда жоғарыда айтқандай «д н адамы» немесе «д н адамы емес» 
деген бөлектену немесе статус, «каста» болмаған. Олай болса,
республикалық жүйедег мемлекеттердег «зайырлылық» ұстанымын 
әс ресе, ислам өркениет мен мәдениет не етене жақын немесе сол 
мәдениет нег з нде құрылған мемлекеттер өз нд к комментарии жасау 
арқылы бил к пен қоғам арасындағы үйлес мд л кт қамтамасыз етуге 
ұмтылуы керек деп ойлаймын.
9