Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 - 2020 жылдарға 

арналған мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы

Күшін жойған

Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 7 желтоқсандағы № 1118 Жарлығы. Күші 

жойылды - Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 1 наурыздағы № 205 Жарлығымен

      Ескерту. Күші жойылды - ҚР Президентінің 01.03.2016 

 Жарлығымен.

№ 205

      «Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары туралы» 

Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 

 іске асыру 

Жарлығын

мақсатында қаулы етемін:

      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 - 

2020 жылдарға арналған 

 (бұдан әрі – Бағдарлама) бекітілсін.

мемлекеттік бағдарламасы

      2. Қазақстан Республикасының Үкіметі:

      1) бір ай мерзімде Бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын әзірлесін 

және Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігімен келісім бойынша бекітсін;

      2) Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесінің одан әрі жұмыс 

істеуінің кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 4 

наурыздағы № 931 

 айкындалған мерзімде және тәртіпте Бағдарламаны іске асыру 

Жарлығында

мониторингі нәтижелерін Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне ұсынады.

      

Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Президентінің 2012.08.27 

№ 371

 (алғашқы 

ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Жарлығымен.

      3. Орталық және жергілікті атқарушы органдар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының 

Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдар Бағдарламаны іске 

асыру жөнінде шаралар қабылдасын.

      4. «Қазақстан Республикасында техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2008 

- 2012 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы» Қазақстан Республикасы 

Президентінің 2008 жылғы 1 шілдедегі № 626 

 (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 

Жарлығының

2008 ж., № 32, 333-құжат) күші жойылды деп танылсын.

      5. Осы Жарлықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Президентінің 

Әкімшілігіне жүктелсін.

      6. Осы Жарлық 2011 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының

      Президенті                                     Н. Назарбаев

Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың

2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы

1. Бағдарламаның Паспорты

      Ескерту. 1-бөлімге өзгерістер енгізілді - ҚР Президентінің 02.11.2012 

; 

№ 423

12.08.2014 

 Жарлықтарымен.

N 893

Бағдарламаның      Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың

атауы              2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттік

                   бағдарламасы

Әзірлеу үшін       «Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі

негіз              Стратегиялық даму жоспары туралы» Қазақстан

                   Республикасы Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы

                   № 922 

;

Жарлығы

                   «Мемлекеттік бағдарламалар тізбесін бекіту туралы»

                   Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы

                   19 наурыздағы № 957 Жарлығы

Бағдарламаны       Қазақстан Республикасы Білім және ғылым

әзірлеуші          министрлігі

Мақсаты            Экономиканың орнықты дамуы үшін сапалы білімнің

                   қолжетімділігін қамтамасыз ету арқылы адами

                   капиталды дамыту, білімнің бәсекеге қабілеттілігін

                   арттыру

Бағдарламалық       білім беру қызметіне тең қол жеткізуді қамтамасыз

мақсаттар          етуге бағдарланған қаржыландыру жүйесін жетілдіру;

                    педагог мамандығының беделін көтеру;

                    білім беруді басқарудың мемлекеттік-қоғамдық

                   жүйесін қалыптастыру;

                    білім беру процесінің барлық қатысушыларының

                   үздік білім беру ресурстары мен технологияларына

                   тең қол жеткізуін қамтамасыз ету;

                    халықтың мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту

                   ұйымдарының сапалы көрсетілетін қызметтеріне

                   қажеттілігін қанағаттандыру;

                    жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан

                   Республикасының зияткерлік, дене бітімі және

                   рухани дамыған азаматын қалыптастыру, тез

                   өзгеретін әлемде оның табысты болуын қамтамасыз

                   ететін білім алудағы қажеттілігін қанағаттандыру,

                   еліміздің экономикалық әл-ауқаты үшін бәсекеге

                   қабілетті адами капиталды дамыту. 12 жылдық оқыту

                   моделіне көшу;

                    қоғамның және экономиканың

                   индустриялық-инновациялық даму сұраныстарына

                   сәйкес техникалық және кәсіптік білім (бұдан әрі –

                   ТжКБ) жүйесін жаңғырту, әлемдік білім беру

                   кеңістігіне бірігу;

                    еңбек нарығының, еліміздің

                   индустриялық-инновациялық даму міндеттері мен жеке

                   тұлғаның қажеттіліктерін қанағаттандыратын және

                   білім беру саласындағы үздік әлемдік тәжірибелерге

                   сай келетін жоғары білім сапасының жоғары

                   деңгейіне қол жеткізу;

                    өмір бойы білім алу жүйесінің жұмыс істеуін

                   қамтамасыз ету;

                    жастардың бойында белсенді азаматтық ұстанымды,

                   әлеуметтік жауапкершілікті, отансүйгіштік сезімді,

                   жоғары адамгершілік және көшбасшылық қасиеттерді

                   қалыптастыру

Міндеттері          сапалы білімге қолжетімділікті арттыруға

                   бағытталған білім беруді қаржыландырудың жаңа

                   тетіктерін әзірлеу;

                    білім беру жүйесін жоғары білікті кадрлармен

                   қамтамасыз ету;

                    педагог қызметкерлердің еңбегін мемлекеттік

                   қолдау мен ынталандыруды күшейту;

                    білім берудегі менеджментті жетілдіру, оның

                   ішінде корпоративтік басқару принциптерін енгізу,

                   білім беруде мемлекеттік-жеке әріптестік жүйесін

                   қалыптастыру;

                    білім беруді дамытудың мониторинг жүйесін

                   жетілдіру, оның ішінде халықаралық талаптарды

                   ескере отырып, ұлттық білім статистикасын құру;

                    2015 жылға дейін 5-6 жастағы балаларды мектепалды

                   даярлықпен толық қамтуды қамтамасыз ету;

                    мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мазмұнын

                   жаңарту;

                    мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту ұйымдарын

                   кадрлармен қамтамасыз ету;

                    12 жылдық оқыту моделіне көшуді білім беру

                   мазмұнын жаңғыртумен қоса жүзеге асыру;

                    шағын жинақталған мектептердің (бұдан әрі – ШЖМ)

                   проблемаларын шешу;

                    мектептегі инклюзивті білім беру жүйесін

                   жетілдіру;

                    экономиканың индустриялық-инновациялық даму

                   сұраныстарын ескере отырып, ТжКБ мазмұнының

                   құрылымын жаңарту;

                    экономика салалары үшін кадрлар даярлаудың

                   инфрақұрылымын дамыту;

                    ТжКБ-да оқудың беделін арттыру;

                    еліміздің индустриялық-инновациялық даму

                   жобаларына сай келетін жоғары және жоғары оқу

                   орнынан кейінгі білімі бар кадрлармен қамтамасыз

                   ету;

                    жоғары білімнің еуропалық аймағына бірігуді

                   қамтамасыз ету;

                    білімнің, ғылымның және өндірістің бірігуін

                   қамтамасыз ету, зияткерлік меншік пен

                   технологиялардың өнімдерін коммерцияландыру үшін

                   жағдай жасау. Жоғары білікті ғылыми және

                   ғылыми–педагог кадрларды даярлау;

                    өмір бойы оқыту, баршаға білім алу үшін жағдай

                   жасау;

                    жастарды отан сүйгіштікке тәрбиелеу және олардың

                   азаматтық белсенділігін, әлеуметтік

                   жауапкершілігін және әлеуетін ашу тетіктерін

                   қалыптастыру жөніндегі шаралар кешенін іске асыру;

                    балаларды мектепке даярлау үшін олардың мектепке

                   дейінгі тәрбие мен оқытудың әртүрлі

                   бағдарламаларына тең қолжетімділігін қамтамасыз

                   ету;

                    республикадағы демографиялық жағдайды және

                   халықтың білім алуға деген қажеттіліктерін ескере

                   отырып, мектепке дейінгі ұйымдардың вариативті

                   желісін ұлғайту;

                    мектепке дейінгі ұйымдардың тапшылығы

                   проблемаларын шешу үшін қажетті

                   қаржылық-экономикалық жағдайлар жасау;

                    мектепке дейінгі ұйымдарды білікті кадрлармен

                   толық қамтамасыз етуді жүзеге асыру және олардың

                   біліктілігін тұрақты түрде арттыру;

                    инклюзивті білім беруді дамыту (мектепке дейінгі

                   ұйымдарды пандустармен, кіреберістермен,

                   көтергіштермен, лифтілермен және т.б.

                   жарақтандыру);

                    оқытудың жаңа әдістемелері мен технологияларын

                   енгізу есебінен тәрбиелеу мен оқыту мазмұнын

                   жаңарту;

Іске асыру         2011 – 2020 жылдар

мерзімдері         Бағдарлама екі кезеңде іске асырылатын болады:

(кезеңдері)        бірінші кезең: 2011 – 2015 жылдар;

                   екінші кезең: 2016 – 2020 жылдар.

Нысаналы            ШЖМ-нан басқа, барлық білім беру ұйымдарында жан

индикаторлар       басына шаққандағы қаржыландыру тетіктері

                   енгізілген;

                    педагогтердің жалпы санына шаққанда жоғары және

                   бірінші санаты бар жоғары білікті педагог

                   қызметкерлердің үлесі - 54%;

                    білім беру ұйымдарының 60 %-ында қамқоршылық

                   кеңестер құрылған;

                    білім беру ұйымдары басшыларының 100 %-ы

                   менеджмент саласында біліктілігін арттырған және

                   қайта даярлаудан өткен;

                    орта білім беру ұйымдарының 90 %-ында электрондық

                   оқыту жүйесі пайдаланылады;

                    2020 жылы 3 жастан 6 жасқа дейінгі балалар

                   мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен 100%

                   қамтамасыз етілетін болады;

                    12 жылдық оқыту моделіне толық көшу жүзеге

                   асырылған;

                    Қазақстанның барлық өңірлеріндегі «Назарбаев

                   Зияткерлік мектептері» жобасының шеңберіндегі

                   мектептердің саны – 20;

                    жаратылыстану-математика пәндері бойынша білім

                   беру оқу бағдарламаларын жетік меңгерген

                   оқушылардың үлесі – 70 %;

                    қазақстандық жалпы білім беретін мектептер

                   оқушыларының халықаралық салыстырмалы

                   зерттеулердегі нәтижелері:

                    оқушылардың білім жетістіктерін бағалау жөніндегі

                   халықаралық бағдарлама (PISA) – 40-45 орын, 4 және

                   8-сынып оқушыларының математика және жаратылыстану

                   саласындағы сауаттылығын бағалау (TIMSS) – 10-12

                   орын, «Оқу және мәтінді түсіну сапасын зерделеу»

                   (PIRLS) – 10-15 орын;

                    мектептердің жалпы санына шаққанда инклюзивті

                   білім беру үшін жағдайлар жасаған мектептердің

                   үлесі – 70 %;

                    қатысушылардың жалпы санына шаққанда кәсіби

                   даярлық деңгейін бағалаудан және біліктілікті

                   беруден алғашқы реттен өткен ТжКБ бітірушілерінің

                   үлесі - 80%;

                    ТжКБ оқу орындарында мемлекеттік білім беру

                   тапсырысы бойынша білім алған түлектердің оқуды

                   бітіргеннен кейінгі алғашқы жылы жұмыспен

                   қамтылғандардың және жұмысқа орналасқандардың

                   үлесі – 80 %;

                    ұлттық институционалды аккредиттеу рәсімінен

                   өткен колледждердің үлесі – 30 %;

                    жұмыс берушілер қоғамдастығында біліктілікті

                   тәуелсіз бағалаудан алғашқы реттен өткен жоғары

                   оқу орындарын (бұдан әрі – ЖОО) бітірушілердің

                   оған қатысқандардың жалпы санынан үлесі – 80 %;

                    жоғары оқу орындарында мемлекеттік білім беру

                   тапсырысы бойынша білім алған бітірушілердің 80

                   %-ы жоғары оқу орнын бітіргеннен кейін бір жыл

                   ішінде мамандығы бойынша жұмысқа орналасқан;

                    әлемнің үздік университеттері рейтингінде

                   көрсетілген Қазақстанның жоғары оқу орындарының

                   саны – 2;

                    халықаралық стандарттар бойынша тәуелсіз ұлттық

                   институционалды аккредиттеуден өткен жоғары оқу

                   орындарының үлесі – 65 %;

                    халықаралық стандарттар бойынша тәуелсіз ұлттық

                   мамандандырылған аккредиттеуден өткен жоғары оқу

                   орындарының үлесі – 30 %;

                    отандық ғылыми зерттеулердің нәтижелерін

                   өндіріске енгізудің негізінде білім мен ғылымды

                   біріктіру жолымен инновациялық қызметті жүзеге

                   асыратын жоғары оқу орындарының үлесі - 13%;

                    соңғы 5 жылда импакт-факторлы ғылыми журналдарда

                   жарияланымдары жарық көрген профессор-оқытушы

                   құрамының және ғылыми қызметкерлердің үлесі – 5 %;

                    барлық жастағы адамдар үшін білім берудің әртүрлі

                   нысандары мен типтері енгізіледі;

                    жастардың жалпы санынан 55 %-ы жастар саясаты мен

                   патриоттық тәрбие саласындағы іс-шараларды іске

                   асыруға белсенді түрде қатысатын болады.

Қаржыландыру       Бағдарламаның бірінші кезеңін республикалық

көздері мен        бюджеттен қаржыландыру көлемі 509,7 млрд. теңгені

көлемі             құрайды.

                   Жергілікті бюджеттен қаржыландыру жыл сайын тиісті

                   жергілікті бюджеттерден білім беру жүйесін

                   дамытуға бөлінетін қаражат шеңберінде жүзеге

                   асырылатын болады.

2. Кіріспе

      Білім беру «Қазақстан – 2030» ұзақ мерзімді 

 маңызды басымдықтарының 

Стратегиясының

бірі болып танылды. Қазақстандағы білім беру реформаларының жалпы мақсаты білім беру 

жүйесін жаңа әлеуметтік-экономикалық ортаға бейімдеу болып табылады. Қазақстан Президенті

республиканы әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына енгізу туралы міндет қойған 

болатын. Білім беру жүйесін жетілдіру осы мақсатқа қол жеткізуде маңызды рөл атқарады.

      Халықаралық тәжірибе ерте балалық шақтан ересек жасқа дейін адами капиталға, атап 

айтқанда, білім беруге бөлінетін инвестицияның экономика мен қоғамға елеулі қайтарымы 

болатынын дәлелдеп отыр.

      Адами капиталға бөлінетін инвестициялар жылдам өзгеретін әлемде бейімделе алатын 

техникалық прогрессивті, өнімді жұмыс күшін құру үшін аса қажет. Болашақтың табысты 

экономикасы білім беруіне, халықтың дағдылары мен қабілетіне инвестициялайтындар болмақ. 

Білім беруді әлеуметтік қажеттіліктерге жұмсалатын шығындар ретінде ғана емес, 

экономикалық инвестициялар ретінде түсіну қажет.

      Білім беру мен экономикалық өсуді байланыстыратын көптеген дәлелдер бар:

      макро- және микроэкономикадағы халықаралық зерттеулерді шолу білім берудің, 

табыстың және өнімділіктің арасында тығыз байланыстың бар екенін дәлелдеп отыр. Бұл ретте

оқытудың бастапқы кезеңіне инвестициялаудың зор қайтарымы болатыны байқалады;

      зерттеулер білім беруді дамытуға жұмсалған инвестицияның маңызды жақтарын растайды.

      Экономикалық пайдадан бөлек білім беру басқа да әлеуметтік пайдаларды келтіреді, 

әлеуметтік капиталдың – азаматтардың көп үлесінің қатысуымен құралған, әлеуметтік бірлігі

мен интеграциясы жоғары, құқық бұзушылық деңгейі төмен қоғамның қалыптасуына ықпал етеді.

Жастайынан білім алу әлеуметтік, эмоционалдық және басқа да өмірге қажетті дағдыларды 

қалыптастыруда маңызды рөлге ие. Білім беру қызметінің барлық спектрларын одан әрі 

дамытудың сенімді дәлелдері осында. Қазақстанның білім беруді түбегейлі жаңғыртуы: білім 

беруге салынатын инвестицияны айтарлықтай және тұрақты ұлғайтуы, оның сапасын жақсартуы 

қажет.

      Сондықтан жаңа ұлттық пайымдау ұсынылады: 2020 жылға қарай Қазақстан – білімді 

мемлекет, ақылмен құрылған экономика және біліктілігі жоғары жұмыс күші. Білім берудің 

дамуы еліміздің болашақ экономикалық, саяси және әлеуметтік-мәдени өркендеуі сүйенетін 

тұғырнамасы болуы тиіс.

      Білім беру саласындағы Қазақстан Республикасының мемлекеттік саясатын іске асырудың

ұйымдастырушылық негізі – қазақстандық білімді жаңғыртудың жалғастырылуын қамтамасыз 

ететін Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 – 2020 жылдарға арналған 

мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі – Бағдарлама) болуы тиіс.

      Бағдарлама білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың ұйымдастырушылық негізі 

ретінде білім беру мен тәрбиенің, басқару жүйесінің, білім беру қызметі субъектілерінің 

құқықтық-ұйымдастырушылық нысандарының және қаржы-экономикалық тетіктерінің құрылымындағы

, мазмұны мен технологияларындағы өзгерістерді қамтитын ресурстары мен мерзімі бойынша 

бір-бірімен өзара байланыстағы іс-шаралар кешені болып табылады.

3. Ағымдағы жай-күйді талдау

      Ескерту. 3-бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Президентінің 12.08.2014 

 Жарлығымен

N 893

.

      Қазақстан Республикасында ел басшылығының адами капиталды дамытудың қажеттілігі мен

маңыздылығын түсініп, білім беру жүйесін реформалауды бастауға және жүргізуге жан-жақты 

қолдау көрсетуінің нәтижесінде білім беруді қарқынды дамыту мен жаңғырту мүмкін болып 

отыр.

      2005 жылдан бастап Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005 – 2010 

жылдарға арналған 

, Қазақстан Республикасында техникалық және 

мемлекеттік бағдарламасы

кәсіптік білім беруді дамытудың 2008 – 2012 жылдарға арналған 

, 

мемлекеттік бағдарламасы

2007 – 2011 жылдарға арналған «Қазақстан балалары» 

, Балаларды мектепке 

бағдарламасы

дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамтамасыз ету жөніндегі 2010 – 2014 жылдарға арналған «

Балапан» 

 қабылданды.

бағдарламасы

      Дарынды жас қазақстандықтарға әлемнің үздік университеттерінде білім алуға 

мүмкіндік беретін Қазақстан Республикасы Президентінің «Болашақ» халықаралық стипендиясын

іске асыру еліміздегі адами капиталдың дамуына қосылған елеулі үлес болды.

      Қазақстан қазіргі уақытта білім беру, адам мен бала құқығын қорғау саласындағы 

негізгі халықаралық құжаттарға қатысушы болып табылады. Бұл – Жалпыға бірдей адам 

құқықтары декларациясы, Бала құқықтары туралы конвенция, Адамның экономикалық, әлеуметтік

және мәдени құқықтарының Халықаралық декларациясы, Еуропа өңірінде жоғары білім беруге 

жататын біліктілікті тану туралы 

, Болон декларациясы және т.б.

Лиссабон конвенциясы

      Адами ресурстарды дамыту еліміздің 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму 

жоспарындағы басымдықтардың бірі ретінде айқындалған.

      Білім беруге инвестиция салу арқылы адами капиталды сапалы дамытуда нақты қол 

жеткен мақсаттар бар.

      Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005 – 2010 жылдарға арналған 

 іске асыру нәтижесінде 2010 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша 

мемлекеттік бағдарламасын

білім берудің барлық деңгейі тиісті ұйымдар желісімен институционалды қамтамасыз етілген.

Білім берудің құрылымы Халықаралық білім берудің стандартты жіктеуішіне сәйкес келтірілді

. Оқытудың 12 жылдық моделін енгізу үшін жағдайлар жасалуда. Техникалық және кәсіптік 

білім қайта құрылымдалды. Мамандарды үш деңгейлі даярлау енгізілді: бакалавр – магистр – 

Ph.D докторы. Мамандықтардың ірілендірілген топтарынан тұратын Қазақстан Республикасы 

жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім мамандықтарының жіктеуіші бекітілді.

      Тәуелсіз сыртқы бағалау элементтерін қамтитын (лицензиялау, аттестаттау, 

аккредиттеу, рейтинг, ұлттық бірыңғай тестілеу (бұдан әрі – ҰБТ), мемлекеттік аралық 

бақылау (бұдан әрі – МАБ), талапкерлерді кешенді тестілеу және т.б.) Ұлттық білім беру 

сапасын бағалау жүйесі құрылды.

      Республиканың барлық өңірлерінде білім беру сапасын бағалаудың облыстық жүйесін 

енгізу басталды.

      Білім беру ұйымдарының материалдық базасы нығайтылуда.

      2009 жылдың өзінде мектептерде 640 биология кабинеті, 536 – лингафондық 

мультимедиалық кабинет (бұдан әрі – ЛМК), 10 физика кабинеті, 78 химия кабинеті 

жарақтандырылды, 721 мектеп интерактивті тақталармен толықтырылды. Қазіргі уақытта 3450 

мектептің лингафондық мультимедиалық кабинеттері бар, 2005 жылмен салыстырғанда олардың 

саны 2661-ге көбейіп отыр.

      Білім беру сапасы арттырылуда.

      Инклюзивті білім дамуда.

      Орта мектептің балаларын тегін тамақтандыру және жеткізу мәселелері баяу шешілуде.

      Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар кадрларды даярлауға арналған 

мемлекеттік білім беру тапсырысы 2005 жылғы 25710-нан 2010 жылы 35425-ке артты.

      Білім саласын ақпараттандыруды дамыту жұмыстары жүргізілуде. Қазіргі уақытта 18 

оқушыға бір компьютерден келеді. 2005 жылы аталған көрсеткіш 41-ді құраған, оның ішінде 

36-сы – ауылдық жерлерде.

      Интернет желісіне мектептердің 98 %-ы қосылған, ауылдық жерлерде – 97 % (2005 жылы 

– тиісінше 75 % және 70 %). Мектептердің 34 %-ның кең жолақты интернетке шығуға 

мүмкіндігі бар.

      Қазақстандық мектеп оқушылары TIMSS – 2007 халықаралық салыстырмалы зерттеуіне 

қатысып, 36 елдің 4 сынып оқушылары арасында математика бойынша 5-орынды және 

жаратылыстану бойынша 11-орынды иеленді.

      Қазіргі уақытта Қазақстанда мемлекеттік тілдің дамуына зор көңіл бөлінуде. Орталық 

және жергілікті атқарушы органдарда, республика өңірлеріндегі жоғары оқу орындары жанынан

қазақ тілін оқыту орталықтары құрылды, міндетті оқыту курстары енгізілді, қазақ тілінде 

іс жүргізу, негізгі және орта жалпы білім беретін мектептерде мемлекеттік тілді деңгейлеп

оқыту енгізілді.

      Дарынды балаларға арналған үш тілде оқытатын мамандандырылған мектептердің желісі 

құрылды. Қазіргі уақытта республикада үш тілде оқытатын 33 мектеп жұмыс істейді.

      6 Назарбаев Зияткерлік мектебі құрылды.

      Ұлттық жоғары мектепте білім берудің әлемдік деңгейіне жету жөнінде шаралар 

қабылданды: Қазақстан Еуропалық білім кеңістігіне енді, Болон Декларациясына қосылды, 

Астана қаласында әлемдік деңгейдегі беделді жоғары оқу орны – «Назарбаев Университеті» 

құрылды.

      Оқу бағдарламаларының мазмұнын айқындауда жоғары оқу орындарының академиялық 

еркіндігі кеңейтілді: таңдау бойынша компонент бакалавриатта 40 %-дан 50 %-ға, 

магистратурада 50 %-дан 60 %-ға және докторантурада 70 %-дан 80 %-ға дейін ұлғайтылды.

      Сапалы жоғары білім алуға ынталы студенттердің саны өсіп келеді. Шет елдерде 20 

мыңнан астам қазақстандық білім алады. 3 мыңға жуық «Болашақ» халықаралық стипендиясының 

стипендиаты әлемнің 27 елінде оқиды.

      Шетелдіктер үшін еліміздің жоғары оқу орындарында білім алудың тартымдылығын 

арттыру үшін жағдайлар жасау жөнінде шаралар қабылдануда. Республиканың жоғары оқу 

орындарында 10 мыңнан астам шетел азаматтары білім алуда.

      Дегенмен қазақстандық білім беру сапасы бәсекеге түсе алмайтындай күйінде қалып 

отыр.

      Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту

      Тәуелсіздік алғанға дейін Қазақстанда 7 жасқа дейінгі балалардың 70%-ын қамтитын 

Орталық Азиядағы ең үздік білім беру жүйесі болды.

      1991 жылы 8743 балабақша болды, олардың жартысынан астамы (4868) "оңтайландыру" 

кезеңінде жекешелендірілді, балабақша ғимараттарының бір бөлігі қараусыз қалып, бұзылды. 

Тұтастай алғанда, 2000 жылға дейін республикадағы балабақшалардың саны 1144-ке дейін 

азайды.

      2013 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша республикада 8590 мектепке дейінгі ұйым 

жұмыс істейді, оларға 644,3 мың бала барады.

      Халықаралық (Германиядағы, Жапониядағы және т.б.) тәжірибені ескере отырып, 

сондай-ақ балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен көбірек қамту мақсатында 

белсенді түрде шағын орталықтар ашылуда (шағын орталықтар - 63,5%, балабақшалар - 36,4%).

      Білім беру саласындағы негізгі халықаралық құжаттарға сәйкес Қазақстан 

Республикасының заңнамасында даму мүмкіндіктері шектеулі балалар үшін білім алуға тең 

құқықтар қағидаты көзделген.

      Республикада 2375 бала үшін 166 балабақшада инклюзивті білім беру жүзеге асырылуда,

бұл анықталған даму мүмкіндіктері шектеулі балалардың жалпы санының 14%-ын құрайды.

      Бұдан басқа, даму мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған 39 арнайы балабақша мен 

жалпы мақсаттағы балабақшаларда 315 арнайы топ жұмыс істейді. Олардың контингенті 

балабақшаларда 4945 баланы, арнайы топтарда 5879 баланы құрайды.

      Арнайы мектепке дейінгі ұйымдарға баруға мүмкіндігі жоқ мүмкіндігі шектеулі балалар

үшін оңалту орталықтарында, психологиялық-педагогикалық түзету кабинеттерінде (бұдан әрі 

- ППТК) түзету-педагогикалық қолдау көрсету көзделген.

      Республиканың жұмыс істеп тұрған 129 ППТК-де негізінен мектепке дейінгі жастағы 

балаларға қызмет көрсетіледі. Даму мүмкіндіктері шектеулі 43811 баланың 15244-і мектепке 

дейінгі тәрбиемен қамтылған.

      2010-2014 жылдар аралығындағы үш жыл ішінде мектепке дейінгі ұйымдардың саны 

құрылыс, жекеменшік балабақшалар ашу және бұрын жекешелендірілген балабақшалардың 

ғимараттарын қайтару, бос тұрғандарын ыңғайластыру, тұрғын үй кешендерінің 1-қабатында 

ашу сияқты өзге де енгізу тәсілдері есебінен 288,3 мың орындық 4 мыңнан астам бірлікке (

1211 балабақша және 2811 шағын орталық) өсті.

      Балаларды мектепке дейінгі ұйымдармен қамту 2010 жылдан бастап 16,5%-ға өсіп, 71,5%

-ды құрады.

      Сонымен бірге елде мектепке дейінгі ұйымдардың жетіспеушілігі өзекті проблема 

күйінде қалып отыр. Ұйымдастырылған мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуға деген 

қажеттілік барлық өңірлерде байқалды.

      2010 жылдан бастап балабақшаларда орын күтушілердің саны 34,9 мың балаға өсті және 

қазіргі уақытта 406,6 мың баланы құрады, олардың 3-6 жастағы 196,6 мыңы мектепке дейінгі 

ұйымда орын алуға тіркелген.

      Елдегі демографиялық процестер - республиканың мектепке дейінгі ұйымдарында орын 

алуға кезектің өсуінің айқындаушы факторларының бірі.

      Қазақстанда соңғы 20 жылдағы бала тууды талдау: 1990 және 1999 жылдар аралығында 

туу деңгейінің төмендегенін, ал 2000 жылдан 2013 жылға дейін туу деңгейінің орташа 

есеппен 13 мың адамға өскенін көрсетті, бұл кейін мектепке дейінгі ұйымдардағы орынға 

кезектің жылына 5-7%-ға өсуіне әкеледі.

      2013 жылы ең көп бала саны Астана қаласында (4978), Алматы (11254) және Оңтүстік 

Қазақстан облыстарында (20448) туылған. Жалпы республика бойынша халықтың табиғи өсімі 

осы кезеңде 2716 адамды құрады.

      Осыған байланысты мақсатқа қол жеткізуге кедергі келтіретін демографиялық 

процестерге байланысты тәуекелдер туындауы мүмкін.

      Демографиялық процестердің оң серпіні орын алған жағдайда, мектепке дейінгі 

ұйымдардағы қажеттілік туындайтын немесе өсетін елді мекендердің саны артады.

      Тәуекел деңгейін төмендету үшін балаларды қамтудың артуы және мектепке дейінгі 

ұйымдарды ашуды қаржыландыру көрсеткіштерін жыл сайынғы нақтылау кезінде мектепке дейінгі

ұйымдарда мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыру және мемлекеттік-жекешелік 

әріптестік тетіктерін (бұдан әрі - МЖӘ) жандандыру қажет.

      Мектепке дейінгі білім беру мазмұнын жаңарту мақсатында мектепке дейінгі білім 

берудің халықаралық және үздік отандық тәжірибесіне талдау жүргізілді.

      Бұл мынадай проблемаларды айқындауға мүмкіндік берді: балалармен жұмыста 

қолданылатын әдістер мен жұмыс нысандарының қазіргі заман талаптарына сәйкес келмеуі, 

мұнда балалардың танымдық қызығушылықтары, олардың білуге құмарлығы мен дербестігі 

ескерілмейді. Бұдан басқа, мектепке дейінгі білім беруде технологияларды енгізуде 

жүйеліліктің жоқтығы анықталды. Осыған байланысты қолданыстағы бағдарламалар мен 

оқу-әдістемелік кешендердің мазмұнын Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты (

бұдан әрі - МЖБС) талаптарына сәйкес қайта жаңарту талап етіледі.

      Мектепке дейінгі деңгейді дамытудың маңыздылығы мен өзектілігін ескере отырып, 

Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (бұдан әрі - ЭЫДҰ) жобасының шеңберінде 

балаларды ерте дамыту бойынша зерттеулер жүргізілуде.

      Қазіргі уақытта Министрлік жергілікті атқарушы органдармен бірлесіп, балаларды, 

оның ішінде ерте жастағы балаларды дамытудың әртүрлі нысандарын дамыту бойынша іс-шаралар

жүргізуде:

      1) мектепке дейінгі ұйымдардың барлық түрлері мен типтерінің желісін кеңейту;

      2) консультативтік пункттер желісін кеңейту, ата-аналарға арналған телехабарлар 

тарату бағдарламаларын, оқыту сайттарын жасау, отбасылардың интернет-ресурстарға 

қолжетімділігін қамтамасыз ету арқылы ата-аналарды білім беру қызметтерімен қамтамасыз 

ету;

      3) мектепке дейінгі білім беру жүйесінің, оның ішінде балаларды ерте жастан дамыту 

бойынша мазмұнын бағдарламалық-әдістемелік жаңарту;

      4) балаларды ерте жастан дамыту бойынша іргелі және қолданбалы ғылыми-зерттеу 

жұмыстарын ұйымдастыру.

      Қазіргі таңда Қазақстанда 12 жылдық білім беруге көшу кезінде мектепке дейінгі 

білім берудің негізгі рөлі мектеп жасына дейінгі баланың балабақшадан бастауыш мектепке 

қиналмай ауысуына жағдай жасау, яғни мектеп жасына дейінгі балалардың білім алуының 

сабақтастығы мен үздіксіздігі болып табылады.

      Әлемдік тәжірибе баланың 3-тен 6 жасқа дейінгі даму кезеңі мектепте оқуға дайындау 

үшін ең қолайлы жас екенін көрсетіп отыр. Осылайша, Францияда мектепке дейінгі білім беру

міндетті болып табылмайды, бірақ 3-6 жасқа дейінгі балалардың барлығы дерлік балабақшаға 

барады. Мұндай жағдай Германияда, Канадада, Венгрияда, Англияда орын алған. Данияда 

мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың құрылымы қазақстандық құрылымға ұқсас: бөбекжай - 

бір жарым жастан 3 жасқа дейінгі балалар үшін, балабақшалар - 3-тен 6-7 жасқа дейін.

      Әлемдік үрдістерді және білім беру жүйесінің 12 жылдық оқытуға көшуін ескере отырып

, балаларды мектепте оқытуға 3 жастан 6 жасқа дейін дайындауды қамтамасыз ету қажет.

      Отбасылық және қоғамдық тәрбиенің сабақтастығын қамтамасыз ету үшін республикада 

ата-аналарға арналған 1046 консультативтік пункт жұмыс істейді.

      Ел Президентінің халыққа жолдауы жаңа мәдениет пен миссияға ие, үш тілді (

мемлекеттік, ұлтаралық келісім мен қатынас тілі ретінде орыс және шет тілі) меңгерген 

жаңа форматтағы адам тәрбиелеуді көздейді.

      1867 (59,6%) балабақша және жалпы контингенті 340,4 мың баланы құрайтын 3780 (69,2%

) шағын орталықта тәрбиелеу-білім беру процесі қазақ тілінде жүзеге асырылады.

      310 балабақшада (9,9%) және 1682 шағын орталықта (29,8%) 92,1 мың бала орыс тілінде

, 948 балабақшада (30,3%) 211,5 мың бала орыс және қазақ тілдерінде және 3 балабақшада (

0,1%) 267 бала өзбек тілінде тәрбиеленуде.

      Мемлекеттік тіл мәртебесінің артуы қазақ тілінде тәрбиелейтін және оқытатын 

мектепке дейінгі ұйымдарда жергілікті емес ұлт балалары санының өсуіне ықпал етеді. 

Қазіргі таңда оларда орыс және басқа ұлттардың 93 мыңнан астам баласы тәрбиеленуде.

      Қазіргі жағдайда мектепке дейінгі білім беру жүйесінің дамуы педагог кадрларды 

даярлау мен қайта даярлау мәселесі қаншалықты тиімді жүзеге асырылып жатқанына 

негізделген.

      2013 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша республиканың мектепке дейінгі ұйымдарында 

60422 адам (12957 - шағын орталықтардың педагогтері) еңбек етеді, оның ішінде жас 

педагогтер саны - 18387 адам.

      Білім деңгейі: 58%-ы жоғары білімді, бұл ретте арнайы мектепке дейінгі - 21,2%, 

орта арнаулы - 37,9%, оның ішінде мектепке дейінгі жоғары білімі барлар - 53%.

      Қайта даярлау курстарынан өткен педагогтердің үлесі, оның ішінде мектепке дейінгі 

ұйымдардың меңгерушілері, әдіскерлер, дефектологтер, логопедтер, психологтер және 

басқалары 26,1%-ды құрады.

      Мектепке дейінгі ұйымдарды ашудың және енгізудің 2014-2020 жылдарға арналған 

қадамдық жоспарына сәйкес 2020 жылға дейін кадрларға қажеттілік - 25607 адамды (

тәрбиешілер - 14952, психологтер - 2724, басқа мамандар - 4894, басшылар - 3037) құрайды,

ол колледждер (8097 адам) мен ЖОО (37200 адам) түлектері есебінен қамтамасыз етілетін 

болады.

      Жұмыс істеп тұрған мектепке дейінгі ұйымдардың (мектепке дейінгі жоғары білімі бар)

педагогтермен қамтамасыз етілуін талдау негізінен педагогтердің жоғары педагогикалық 

білімі бейіні бойынша емес екендігін көрсетіліп отыр. Бұл ретте аталған педагогтердің 5 

жыл және одан көп жұмыс өтілі бар.

      Мектепке дейінгі ұйымдардың 56795 педагогі "Өрлеу" біліктілікті арттыру ұлттық 

орталығы" акционерлік қоғамында (бұдан әрі -"Өрлеу" БАҰО" АҚ) 2020 жылға дейін қысқа 

мерзімді біліктілігін арттыру курстарымен жоспарлы түрде қамтамасыз етіледі.

      Мектепке дейінгі ұйымдарда 8-9 және одан да көп топтарға медициналық бикеге 1,5 

мөлшерлеме және диеталық бикеге 0,5 мөлшерлеме қарастырылған. Ұйымдарда физиотерапия 

кабинеттері бар, балаларды дене және психикалық денсаулығын қорғау және нығайту бойынша 

міндеттерді орындайтын дәрігер қызметіне бір штаттық бірлік қарастырылады.

      Шағын орталықтарда, қысқа мерзімде болатын топтардағы мектепке дейінгі жастағы 

балаларға медициналық қызмет көрсету аумақтық ұйымдарда бастапқы медициналық-санитарлық 

көмек (бұдан әрі - БМСК) арқылы жүзеге асады.

      Баяндалғанды ескере отырып, мынадай күшті және әлсіз жақтарын атап көрсетуге болады

.

      Күшті жақтары: мемлекеттік бағдарламаны іске асыру 3-6 жастағы балаларды мектепке 

дейінгі білім берумен толық қамтуды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Мемлекеттік білім 

беру тапсырысын мектепке дейінгі ұйымдарда меншік нысанына қарамастан орналастыру жекеше 

секторды білім беру саласына тартуды жалғастырады. Мектепке дейінгі ұйымдарда инклюзивтік

білім беру айтарлықтай өседі (5%-дан 15%-ға дейін). Бұдан басқа, мектепке дейінгі білім 

беру мазмұнының сапасы, оның ішінде кадр құрамы жақсарады. Бағдарлама 120 мыңнан астам 

адамның жұмысқа орналасуына жәрдемдеседі (2014 ж. - 17,8 мың адам, 2015 ж. - 14,8 мың 

адам, 2016 ж. -15,2 мың адам, 2017 ж. - 11,8 мың адам, 2018 ж. - 13 мың адам, 2019 ж. - 

18,2 мың адам, 2020 ж. - 37,9 мың адам).

      Әлсіз жақтары: мектепке дейінгі ұйымдардың желісі, негізінен, үлгілік 

балабақшалардың құрылысын салу есебінен емес, баламалы желі (шағын орталықтар, мектепке 

дейінгі ұйым ашуға болатын бос тұрған ғимаратты ыңғайластыру, тұрғын үйлердің 1-

қабаттарында мектепке дейінгі ұйымдарды ашу және т.б.) есебінен өседі.

      Орта білім

      Білім беру жүйесінің базалық деңгейі орта білім болып табылады. Оны тегін алу 

құқығына ел Конституциясы кепілдік береді.

      Орта білім беру жүйесінде материалдық-техникалық, оқу-әдістемелік базаның 

нашарлығына, сондай-ақ оқытудың мазмұны мен әдістерін жаңарту қажеттілігіне байланысты 

проблемалар орын алған.

      2010 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша республикада жергілікті атқарушы органдар (

бұдан әрі – ЖАО) мен Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігіне (бұдан әрі – 

БҒМ) ведомстволық бағынысты 7576 мемлекеттік күндізгі жалпы білім беретін мектеп жұмыс 

істейді, онда 2,5 млн.-ға жуық оқушы білім алады. Мектептердің жалпы санының 64,6 %-ы 

үлгілік, 35,4 %-ы – ыңғайластырылған ғимараттарда орналасқан, 201 мектеп апатты жағдайда.

Мектептердің 37,4 %-ы тасымалданатын суды пайдаланады. 70 мектеп 3 ауысымда, 1 мектеп 4 

ауысымда жұмыс істейді. Мектептердің 25,1 %-ы күрделі жөндеуді қажет етеді.

      Республиканың негізгі және орта мектептерінің 47,4 %-ы жаңа үлгідегі физика 

кабинеттерімен, 13,2 %-ы химия, 16,3 %-ы биология, 46,7 %-ы лингафондық мультимедиалық 

кабинеттерімен жабдықталған.

      Әрбір бесінші мектепте асхана мен буфет жоқ. Мектеп асханаларының жабдықтары мен 

мүкәммалының ескіруі 80 %-ды құрайды. Мектептердің 26,4 %-нда спорт залдары жоқ. Мемлекет

қаржыландыратын арнайы автобустармен балаларды мектепке тасымалдау бағдарламасы жоқ.

      Осылардың барлығы 12 жылдық білім беру моделін енгізу мерзімін кейінге қалдыруға 

себеп болды.

      Қазақстандық білім беру жүйесінің ерекшелігі – мектептердің жалпы санының 56,5 %-ын

құрайтын (2005 жылы – 52 %) ШЖМ болуы. Оның ішінде, ауылдық жерлерде – 68,6 %.

      Іс жүзінде әрбір төртінші мұғалім ШЖМ-да жұмыс істеп, әрбір алтыншы қазақстандық 

оқушы ШЖМ-да оқиды.

      Мүмкіндіктері шектеулі балалар саны өсуде. Егер 2005 жылы олардың саны 124 мыңды 

құраса, 2010 жылы 149 мыңнан асты. Олардың 41,4 %-ы ғана арнайы білім беру 

бағдарламаларымен қамтылған.

      Қазіргі заманғы білім беру жүйесі, оқытудың инновациялық нысандары мен әдістерін 

енгізу педагог қызметкерлердің тұлғасына және кәсіби құзыреттілігіне жоғары талаптар 

қоюда.

      Бүгінгі таңда педагог еңбегін материалдық және моральдық жағынан ынталандыратын 

және оның әлеуметтік мәртебесін көтеретін барабар заңнамалық база мен жүйе құрылмаған.

      Жұмыс істейтін әрбір бесінші мұғалімнің жасы 50-де және одан да үлкен. 

Педагогтердің жалпы санынан 3 жылға дейінгі өтілі барлар – 13 %. Жыл сайынғы жас кадрлар 

есебінен толығу тек 2,6 %-ды құрап отыр.

      Гендерлік сәйкессіздік, кәсіп феминизациясы (81,3 % әйел мұғалімдер) байқалып отыр.

Төмен жалақы (еліміздегі орташа жалақының 60 %-ға жуығы), педагог кәсібінің беделінің 

болмауы жоғары білікті кадрлардың бұл саладан кетуіне ықпал етеді. 2000 жылдан бастап 

қызметкерлер жалақысының 400 %-ға өскеніне қарамастан, оның деңгейі еліміздегі төмен 

деңгейлердің бірі болып қалып отыр.

      Білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың басым бағыты өскелең ұрпақты тәрбиелеу

жүйесін дамыту болып табылады.

      Алайда, білім беру ұйымдары мен балалардың қоғамдық ұйымдарының тәрбие беру 

әлеуетінің тиімділігі төмен болып отыр. Мектептерде еңбекпен тәрбиелеу және кәсіптік 

бағдарлау жүйесі жойылған, мектептердегі және мектептен тыс ұйымдардағы көркем және 

музыкалық шығармашылық үйірмелерінің, спорт секцияларының саны жеткіліксіз. Балалар мен 

мектептің қоғамдық ұйымдарының қызметі дұрыс жолға қойылмаған. Балаларды қосымша білім 

берумен қамту басқа елдермен (30–50 %) салыстырғанда 21,5 %-ды ғана құрайды. Білім 

алушыларды спорт секцияларымен қамту бүгінде 20 %-ды құрайды.

      Орта білімге кері әсер ететін факторлар – ескірген әдіснамалар мен білім беру 

мазмұнын іріктеу қағидаттары. Ақпараттың шамадан тыс болуы оқуға деген ынтаның 

төмендеуіне және оқушылар денсаулығының нашарлауына әкеледі. Оқыту тұлғаны дамытуға емес,

жалаң нәтижелер алуға бағытталған.

      Осылайша, қазіргі бар проблемалар орта білім жүйесін қазақстандық қоғам дамуының 

қазіргі заманғы талаптарына және әлемдік білім беру кеңістігіне кірігу шарттарына сәйкес 

жаңғыртуды талап етеді.

      Техникалық және кәсіптік білім

      ТжКБ жүйесі тұлға мүдделерін, еңбек нарығының сұраныстарын және экономика мен 

әлеуметтік саланы дамытудың перспективаларын қанағаттандыруда маңызды рөл атқарады.

      2010 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша жалпы мемлекеттік статистика деректері 

бойынша 786 ТжКБ оқу орны жұмыс істейді, 2005 жылмен салыстырғанда олардың саны 64-ке 

өсті, оның ішінде 306 кәсіптік лицей, 480 колледж. Олардың 22,8 %-ы ауылдық жерлерде 

орналасқан.

      Жалпы білім беретін мектептерді бітірушілердің 32,7 %-ы кәсіптік лицейлер мен 

колледждерде оқуын жалғастыруда, оның ішінде 9-сыныптан кейін – 24,8 %, 11-сыныптан кейін

– 7,9 %.

      ТжКБ оқу орындарында 609 мың адам, оның ішінде 36,3 %-ы ғана мемлекеттік тапсырыс 

бойынша білім алуда.

      Техникалық және қызмет көрсету еңбегінің білікті мамандарын даярлау 177 мамандық 

және 416 біліктілік бойынша жүзеге асырылады.

      Сонымен қатар еңбек нарығында кәсіби стандарттардың, мамандарға қойылатын қазіргі 

заманғы біліктілік талаптарының болмауы индустрия және жұмыс берушілер сұраныстарына 

кадрларды даярлау мазмұнының барабарлығына қол жеткізуге мүмкіндік бермейді.

      ТжКБ жүйесінің қолданыстағы инфрақұрылымы мен материалдық-техникалық жарақтандыруы 

кадрлар даярлаудың сапасы мен жастар үшін оқытудың тартымдылығын қамтамасыз ете алмайды.

      Жоғары деңгейде білім беру үшін инженер-педагог қызметкерлерді қолдаудың төмен 

болуы біліктілігі жоғары кадрлардың экономиканың басқа салаларына ауысуына себеп болуда.

      Тиімсіз басқару нарықтық жағдайда оқу орындарының бәсекеге қабілеттілігін 

қамтамасыз етпейді.

      Аз қаржыландыру және мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша бір маманды оқытуға 

кететін шығыстар құны оқушының қазіргі заманға сай біліктілік алуына мүмкіндік бермейді.

      Бұдан басқа үздіксіз білім алу және біліктілігін өмір бойы арттыру мәселелерін шешу

қажет.

      Білімге негізделген экономика және қоғам, өмір бойы оқыту – бәсекеге қабілеттілік 

пен жаңа технологияларды қолдану проблемаларын шешудің, әлеуметтік бірлікті, тең 

мүмкіндіктер мен өмір сапасын жақсарту тәсілдері болуы тиіс.

      Жоғары, жоғары оқу орнынан кейінгі білім және ғылым

      Жоғары білім республика экономикасының барлық салалары үшін құзыретті және бәсекеге

қабілетті мамандарды кәсіби даярлауды қамтамасыз етуде, ғылым мен өндірісті біріктіруде 

маңызды рөл атқарады.

      Қазіргі уақытта 148 жоғары оқу орны (9 ұлттық, 2 халықаралық, 32 мемлекеттік, 12 

азаматтық емес, 90 жеке меншік жұмыс істейді, оның ішінде 16-ы акционерленген), онда 595 

мыңнан астам адам оқиды.

      Көптеген жұмыс берушілер жоғары оқу орындары оқытып шығаратын мамандар сапасына 

қанағаттанбайды. Білім беру бағдарламалары жұмыс берушілердің күткен нәтижелеріне жауап 

бермейді және экономика талаптарына сәйкес келмейді.

      Қазақстанда барлық жоғары білім жүйесін қамтитын маңызды жасырын фактор жемқорлық 

болып табылады. Оны жоюдың нақты шаралары қабылданбайынша жоғары білім саясаты тиімді 

болмайды.

      Жоғары оқу орындарын кадрлармен қамтамасыз етуде кері үрдіс орын алған: 

профессор-оқытушы құрамын жүйелі даярлау жоқ, қоса жұмыс атқару кеңінен таралған.

      Қазақстанның жоғары оқу орындарының материалдық-техникалық ресурстары жеткілікті 

қарқынмен жаңартылмайды. Жоғары оқу орындарында гуманитарлық мамандықтар сияқты 

техникалық мамандықтар бойынша да кітапхана қорын жаңартудың бекітілген нормалары 

сақталмайды. Көптеген пәндер бойынша оқулықтар әзірленбейді немесе аз тиражбен басылады. 

Жоғары оқу орындарының ақпараттық ресурстары біріктірілмеген, кітапхана қоры бытыраңқы 

сипатқа ие.

      Қазіргі уақытта білім беру қызметін қаржыландыруды мемлекеттік қолдаудың қазіргі 

тетіктері жеткіліксіз.

      Білімді, ғылымды және өндірісті біріктіру, жоғары оқу орнынан кейінгі білімді ғылым

мен техниканың қазіргі кезеңдегі жетістіктері негізінде дамыту бүгінгі күнде экономиканы 

дамытудың басым бағыттарының бірі болып табылады.

      Ғылым саласында бірқатар шешілмеген проблемалар бар.

      Ескірген материалдық-техникалық база және зертхана жабдықтары сапалы ғылыми 

зерттеулерді жүргізуге мүмкіндік бермейді.

      Жобалау институттары мен конструкторлық бюролар санының жеткіліксіздігі өндірістегі

технология трансфертін бәсеңдетеді. Жобалау институттарының, конструкторлық бюролардың 

және өндірістің жоғары оқу орындарымен өзара қарым-қатынас тетігі жоқ.

      Жастарды ғылымға тарту үшін жағдайлар жасалмаған. Кадрлардың қартаюы байқалады.

      Ғылыми қызметкерлердің орташа жасы – 55-те.

      Қазақстанның жоғары оқу орындарының ғылыми әлеуеті аса тиімсіз пайдаланылады.

      Білімнің, ғылымның және өндірістің арасындағы байланыстың нашарлығы мына себептерге

негізделген:

      жоғары оқу орындары мен ғылыми ұйымдар арасындағы ведомствоаралық кедергілер;

      жоғары оқу орындарының ғылымын жеткіліксіз қаржыландыру;

      ғылым мен техниканың жетістіктеріне орай әрекет етуге, өндірістің өзгерген 

сұранысын есепке алуға мүмкіндік бермейтін білім беру процесін шамадан тыс әкімшілендіру;

      жеке меншік сектордың білімді, ғылымды және инновациялық қызметті қаржыландыруды 

жүзеге асыруға экономикалық ынталандыру шараларының болмауы.

      Қазақстанда әзірлемелерді орындайтын және ғылыми-зерттеу және 

тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды нәтижесіне жеткізуді қамтамасыз ететін, оларды 

тәжірибе жүзінде іске асыратын инновациялық құрылымды қолдаудың институционалды нысандары

дамымаған.

      Қазақстандағы ғылыми әзірлемелердің үлес салмағы дамыған елдерде қабылданған 

деңгейден он есе төмен қалып отыр.

      Тәрбие жұмысы және жастар саясаты

      Білім беру жүйесін жаңғыртудың маңызды міндеттерінің бірі – өкілдері бәсекеге 

қабілетті білімді меңгерген, ой-өрісі дамыған ғана емес, жоғары азаматтық және 

адамгершілік ұстанымы, отансүйгіштік сезімі мен әлеуметтік жауапкершілігі қалыптасқан 

зияткер ұлтты қалыптастыру болып табылады.

      2010 жылдың басында 14–29 жас аралығындағы халықтың саны жалпы халықтың 28,7 %-ын 

құрайды. Ауылдық жерлерде тұратын жастардың үлесі – 49,1 %.

      2010 жылдың басында туылғаннан бастап 18 жасқа дейінгі жас өспірімдердің саны 5 млн

. адамға жуық. Балалардың құқығы мен мүдделерін қорғауды жергілікті атқарушы органдардағы

мамандар қамтамасыз етеді.

      Мемлекеттік жастар саясаты саласында мынадай проблемалар орын алып отыр.

      Жастар арасындағы тәрбие жұмысын үйлестірудің орталықтандырылған жүйесі жоқ.

      2008 - 2009 жылдардағы әлеуметтік сауалдың деректері бойынша жастар ұйымдарының 

қызметіне қатысатын жастардың үлесі жастардың жалпы санының 22 %-ын құрайды.

      Өкілді органдардағы жастар саясатының мәселелері бойынша шешімдерді қабылдауға 

қатысатын жастардың үлесі 1 %-ға жетпейді.

      Әлеуметтік сауалдың нәтижелері респонденттердің 64 %-ы мемлекеттік жоғары оқу 

орындарын жемқорлыққа аса бейім деп санайды, 54 %-ы жоғары оқу орындарында жемқорлықтың 

деңгейін жоғары деп бағалайды, 28 %-ы дипломдарды «сатып алу» фактілерін көрсетеді.

      Барлық балалар үшін өз құқықтарын толығымен пайдалану қамтамасыз етілмеген.

      Одан басқа, білім саласында білім беру статистикасы мәліметінің біртұтас базасы жоқ

. Білім берудің мемлекеттік статистика нысандарында кең жарияланымдар жоқ, 

біріктірілмеген, олар бойынша терең талдау жоқ әрі қоғамның көпшілігіне қолжетімсіз. 

Білім берудің ұлттық статистикасының көрсеткіштері халықаралық статистиканың талаптарына 

сай емес.

      Осылайша, білім берудегі ахуалды талдау мыналарды көрсетеді.

      Күшті жақтары:

      білімді дамытудың нақты айқындалған басым бағыттары;

      мектепке дейінгі және орта білім объектілері желісінің ұлғаюы;

      білім берудің әрбір деңгейі бойынша ұлттық және республикалық орталықтардың болуы;

      қазақстандық білім беру құрылымының Білім берудің халықаралық стандарты 

жіктеуішімен сәйкестігі;

      техникалық және кәсіптік білімді қайта құрылымдау;

      Ұлттық білім беру сапасын бағалау жүйесінің қызмет етуі;

      TIMSS – 2007 халықаралық зерттеуіндегі жоғары көрсеткіштер;

      Еуропалық білім беру кеңістігіне кіру.

      Әлсіз жақтары:

      білім беруді қаржыландырудың жеткіліксіздігі;

      педагог кәсібі мәртебесінің төмендігі;

      педагог кадрларды даярлау сапасының жеткіліксіздігі;

      жоғары білікті педагог кадрлардың тапшылығы;

      балалар құқықтарын қорғау мамандарының саны жеткіліксіз;

      білім берудегі менеджменттің нашар дамуы;

      білім беру саласында мемлекеттік – жеке-әріптестік (бұдан әрі – МЖӘ) жүйесі толық 

дамымаған;

      білім беруді ақпараттандырудың нашар дамуы;

      білім беру статистикасы халықаралық стандарттарға сәйкес емес және білім алушыларға

қолжетімсіз;

      мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен төмен қамтылуы;

      жалпы орта және жоғары білім мазмұнының бірігуінің жоқтығы;

      білім беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасының нашарлығы;

      ШЖМ ұсынатын білім беру қызметтері сапасының нашарлығы;

      инклюзивті білімнің нашар дамуы;

      ұлттық біліктілік жүйесінің жоқтығы;

      колледждер мен ЖОО бітірушілерінің біліктілігіне білім беру жүйесінің ұсынысы мен 

жұмыс берушілердің сұранысының арасындағы теңдіктің жоқтығы;

      жоғары білім мен ғылымның ықпалдасуының жоқтығы.

      Мүмкіндіктер:

      Мемлекет үшін:

      қазақстандық білімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру;

      адами капиталдың сапасын арттыру;

      балалардың өмір сапасының әлеуметтік құқықтық кепілдіктерін қамтамасыз ету;

      еңбек ресурстарын пайдалану тиімділігін арттыру;

      ұлттық экономиканы тұрақтандыру;

      халықаралық ұйымдар мен жұмыс берушілер тарапынан білімді инвестициялық қолдау;

      білім беру саласында басқарудың жаңа тиімді әдістерінің пайда болуы;

      оқушылар арасында спортты өрістету;

      бюджет қаражатын пайдаланудың тиімділігін арттыру;

      білім беру саласының қолжетімділігін, тартымдылығын, сапасын, ашықтығын арттыру;

      ел экономикасының орнықты өсуін қамтамасыз ету;

      халықаралық рейтингтердің көрсеткіштерін жақсарту;

      ата-аналардың бала тәрбиелеудегі жауапкершілігін арттыру;

      мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуға қолжетімділікті қамтамасыз ету;

      педагог кәсібіне қызығушылық тудыру;

      бүкіл қызмет уақытында оқыту, оның ішінде шетелде оқыту және кәсіби құзыреттілігін 

дамыту.

      Ата-аналар үшін:

      білім беру ұйымдарын таңдау мүмкіндігі;

      білім беруді басқаруға қатысу;

      мектепке дейінгі тәрбиенің және оқытудың еркін қолжетімділігін қамтамасыз ету;

      баланың жетістіктері туралы қашықтықтан ақпараттық хабарландыру арқылы ата-ана – 

білім беру ұйымы – бала байланысын жүзеге асыру.

      Педагог үшін:

      педагог кәсібінің тартымдылығы;

      мансаптық өсу жүйесін қамтамасыз ету;

      барлық қызмет аясында білім алу, оның ішінде шетелде және кәсіптік құзыреттілікті 

дамыту.

      Білім алушылар үшін:

      баршаға бірдей сапалы білімге қол жеткізу;

      үздік білім беру ресурстары мен технологияларына қол жеткізу;

      коммуникативтік және кәсіптік құзыреттілікті дамыту.

      Қауіп-қатер:

      білім берудің жеткіліксіз қаржыландырылуына байланысты алға қойылған мақсаттар мен 

міндеттерге қол жеткізбеу;

      педагог еңбегінің төмен уәждемесі, мұғалім кәсібінің беделсіздігі;

      педагогтердің басым бөлігі даярлығының төмен деңгейі;

      педагог кадрлардың өздігінен білім алуға және кәсіби өсуіне ұмтылысының 

жеткіліксіздігі;

      электрондық оқыту жүйесін қолданудағы пайдаланушылардың төмен уәждемесі;

      демографиялық процестерге (туудың өсуі) және көші-қон жағдайларына байланысты 

мектепке дейінгі ұйымдардан орын алуға кезек пен оқушы орны тапшылығының өсуі;

      білім сапасының нашарлауы;

      білім беру ұйымдарын пайдалануға беру мерзімдерінің бұзылуы;

      апаттық деп танылған мектептер санының ұлғаюы;

      мүмкіндігі шектеулі балалардың және мүгедек балалардың көбеюі;

      еңбек нарығында мамандарға деген болжамның жоқтығы;

      саладағы еңбекақы деңгейі мен елдегі жалақының орташа деңгейінің арасындағы 

сәйкессіздіктен туындаған техникалық және кәсіптік білім жүйесінен кадрлардың кетуі;

      Қазақстанның ЖОО-да білім алуды қалайтын шетел азаматтары санының қысқаруы;

      өзінің ғылыми әлеуетін іске асырудың анағұрлым қолайлы перспективаларын іздеумен 

ғалымдардың басқа мемлекеттерге кетуі;

      ғылымға жастардың аз келуі;

      бағдарламаны іске асыру барысында қоса орындаушылардың үйлессіздігі.

      еңбек уәждемесінің төмендігі және педагог кәсібінің беделсіздігі;

      демографиялық процестерге (туудың өсуі) және көші-қон жағдайына байланысты мектепке

дейінгі ұйымдарда орын алу кезектілігі мен орын тапшылығының өсуі.

      Осылайша, аталған бағдарлама білім беру жүйесін одан әрі жаңғыртуды және оның 

еуропалық деңгейге шығу перспективаларын болжайды.