Деректер қоры. Деректер қорын басқару жүйелері

Деректер қоры. Деректер қорын басқару жүйелері 
Деректер қоры-ақпараттық жүйелердің маңызды құрамдас бөлігі болып 
табылады. Ақпараттық жүйе өз алдына басқару функциясын орындау үшін әр 
алуан денгейдегі жұмыстарды ақпаратпен жабдықтаған объект туралы ақпаратты 
жинау, тасымалдау, қайта өңдеу бойынша қатынас жүйесін білдіреді. 
Деректер қоры деп- 
компьютер жадында сақтайтын, арнайы түрде ұйымдасқан, 
өзара байланысқан мәліметтер жиынтығын айтамыз. 
Ақпараттық жүйелердің мысалына: банктік жүйелер, кәсіпорындарда, автаматты 
түрде басқару жүйелері, авияция немесе темір жол билеттерін, мейрамхана 
номерлерін алдын ала белгілеу және тағы басқа жатады. 
Пайдалану облысы бойынша келесі класстарды бөліп айтуға болады: 
1)Ғылыми зерттеуге арналған; 
2)Автоматталған жобаларға арналған; 
3)Ұйымдастырушы басқарудағы ақпараттық жүйелер; 
4)Техналогиялық процессорды баспаға арналған. 
Деректер қорын басқару жүйесін көптеген қолданушылар деректер қорын құру, 
енгізу, бірлесіп пайдалану және програмалау құралдардың жиынтығын айтады. 
Деректер қоры
дегеніміз – мәліметтерді сақтауға арналған ұйымдасқан құрылым. 
Бұл деректер қорының 
құрылымына ақпаратпен қатар
, оларды ұйымдастыруға, 
қолдануға арналған тәсілдер мен әдістер кіреді [1]. 
Деректер қоры деректер қорын басқару жүйесімен (ДҚБЖ) тығыз байланысты. 
Бұл программалық құрылымдар кешені жаңа қордың құрылымын құруға, оны 
деректермен 
толтыруға, 
мазмұнын 
редактрлеуге 
және 
ақпаратты 
визуалдандыруға арналған. 
Қор ақпараттарын визуалдау
дегеніміз берілген 
критерий бойынша экранға шығаратын мәліметтерді таңдап, оларды белгілі бір 
ретке келтіріп, безендіріп артынан баспаға немесе байланыс каналдарына беруді 
айтамыз. Әлемде деректер қорын басқаратын көптеген жүйелер бар. 
1.1 Деректер моделі және түрлері 

1. 
Иерархиялық модель
- мәліметтер арасындағы байланысты реттелген графтар 
арқылы сипаттауға болады. Қандайда бір программалау тілінде иерархиялық 
деректер қоры құрылымын есептеу үшін тармақ мәліметтер типі 
пайдалынылады. 
2. 
Желілік модель
- мәліметтердің элементтерінің еркін графтар түріндегі өзара 
байланысын білдіреді. Желілік деректер қорының схемасын сипаттауға екі тип 
пайдалынылады: жазба және байланыс. 
3. 
Реляциялық модель - 
мәліметтердің реляциялық моделін JBM фирмасының 
қызметкері Эдгар Код ұсынған және ол қатынас ұғымына негізделеді. 
Қатынас
деп –картеж деп аталатын элементтер жиынын айтады, қатынасты 
бейнелеудің көрнекті формасы екі өлшемді кесте болып табылады. 
4. 
Постреляциялық модель
- мәліметтердің постреляциялық моделі кестенің 
жазбаларында сақталған мәліметтердің бөлімбеушілік шектеуін алып тастайтын 
кеңейтілген реляциялық моделі болып табылады. Постреляциялық модель көп 
мәнді, яғни мәндерді ішкі мәліметтерден құралған өрістерден тұрады. 
5. 
Көп өлшемді модель - 
ол көп жүйелерге талдау жүргізу және шешім қабылдау 
үшін ақпаратты жедел өңдеуге мүмкіндік береді. 
Қордағы мәліметтерді қарастыратын көп өлшемді тәсілі реляциялық деректер 
қорын пайдаланылады. Көп өлшемді жүйелерге талдау жүргізу және шешім 
қабылдау үшін ақпараттық желі өңдеуге мүмкіндік береді. Обьектіге бағытталған 
деректер қоры құрамына тармақ түрінде берілген мәліметтер. Бұл деректер 
қорының логикалық құрамының сырттай иерархиялық деректер қоры 
ұсынылады [2]. 
6. 
Объектіге бағытталған модель -
объектіге бағытталған модель тармақталған 
түрінде беріледі.
 
Объектіге бағытталған деректер қорының логикалық құрылымы 
сырттай 
иерархиялы 
деректер 
қорына 
ұқсас. 
1.2 Кестелерді байланыстыру және байланыс түрлері 
Кестелерді байланыстырудың негізгі және қосымша кестелері болады. Негізгі 
және қосымша кестелердің байланыс өрістері қалай анықталуына тәуелді. Жалпы 
жағдайда екі кесте арасында келесі 4 негізгі байланыстар түрі орнатылуы мүмкін: 

1:1
- негізгі және қосымша кестелердің өрістері кілтті болған жолдарда құрылады 
және мұндай екі кестенің кілттік өрістің мәндері қайталанылады; 
1:К
- негізгі кестенің бір жазбасы қосымша жазбаның бірнеше жазбаға сәйкес 
келген 
кезде 
орындалады; 
К:1
- бір немесе бірнеше негізгі кестенің жазбаларының бір жазбасы сәйкес келсе, 
оны 
бірдің 
көпке 
байланысы 
деп 
атайды
; 
К:К
- негізгі кестенің бірнеше жазбалары қосымша кестенің бірнеше 
жазбаларына 
сәйкес 
келгенде 
орындалады 
[3]. 
Деректер қорын үйлестіру
Реляциялық деректер қорын басқару жүйесінде қатынастарға амалдар орындау 
үшін екі топ пайдаланылады: 
1)Реляциялық алгебра 
2)Реляциялық есептеу 
Қатынастарға орындалатын амалдарды топқа бөледі: 
1)Жиындарға қолданылатын амалдар,олар біріктіру, қиылыстыру, бөлу, 
декарттық көбейту; 
2) Қолданатын арнайы амалдар, олар жобалау, біріктіру және таңдау. Осы 
амалдардың жиынтығы толық қатынастардың алгебрасын береді. 
Реляциялық алгебра барлық әрекеттердің нәтижелерінің қатынастары болып 
табылады. Реляциялық алгебра тілі процедуралық болып табылады, ал 
реляциялық есептердің негізі матеметиклық логикалық бөлігі болып табылады. 
Реляциялық алгебрада процедуралық емес тіл болып табылады. Реляциялық 
алгебрада процедуралық емес тіл болып табылады. 
Деректер қорының объектілері:
1. кестелер (таблицы) 
2. сұраныстар (запросы) 
3. үлгілер (формы) 

4. есептер (отчеты) 
5. беттер (страницы) 
6. макростар 
7. модульдар 
Деректер қорын жобалау технологиясын жаңа түрде келтіру
Сұраныс
- сақталынған мәліметтерді өшіру немесе түрлендіру, таңдау бойынша 
амалдарды анықтайтын, арнайы түрде сипатталатын қажетті құрал болып 
табылады. Сұраныстарды орындау нәтижесі жауап деп аталатын жаңа кесте 
немесе жаңартылған кесте болып табылады. SQL сұраныстар тілі айнымалы 
реляциялық есептеулерге негізделген. SQL -тілі кестелерге амалдар қолдануға 
(құру, өшіру, құрылымын өзгерту) және кесте мәліметтеріне (таңдау, қосу, өшіру, 
өзгерту) амалдарын орындауға арналған. SQL тілі процедуралық емес тіл болып 
табылады. Сондықтан ішкі программадағы ұйымдастыру, енгізу- шығаруды 
басқару операциялары қамтылмайды. SQL-ді пайдаланудың екі әдісі бар: 
1) Статистикалық 
2) Динамикалық 
Бұл тілдің негізгі міндеті: сұраныстарды даярлау мен орындау болып табылады. 
Деректер қорын жобалау техникасы жүйесінің тиімділігі.
Ақпараттық жүйелердің тиімді жұмыс жасауы олардың архитектурасына 
байланысты. Қазіргі уақытта клиент -сервер архитектурасы пайдаланылады. 
Архитектура коорпоративті деректер қоры және дербес деректер қорын қосатын 
компьютерлік желі. Соған қатысты бұл архитектура таратылған деректер 
қорының мәліметтерін талап коорпоративті деректер қоры 
копьютер серверінде 
орналасады
, ал дербес деректер қоры коорпоративті деректер қоры клиенті 
болып табылады. Ақпараттық жүйелердің клиент-сервер архитектурасы 
бойынша ұйымдастырудың артықшылығы орталықтардан сақтау, қызмет 
көрсету үйлесімдігі, жалпы коорпоративты ақпарат ұйымы болып табылады [4]. 
1.3 Деректер қорын басқару жүйесі (ДҚБЖ) ақпараттарды кестелік өңдеу. 

Деректер қоры (ДҚ)
- aқпараттық жүйелердің өңделетін обьектісі, қоршаған 
ортаның белгілі бір саласының немесе бір пән аймағының нақты обьектілері 
жайлы берілген мәліметтер жиыны. Екі өлшемді кестелерден, яғни жолдар мен 
бағаналардан тұратын мәліметтер базасы реляциялық база болып саналады. 
Деректер қорын басқару жйесі (ДҚЖ)-
көлемді мәліметтер жиынын 
тұтынушыларға ыңғайлы түрде бейнелеп, белгілі бір форматта сақтап қана 
қоймай, оны ары қарай өңдеуге арналған программалар кешені. 
Microsoft 
Access