«Әлеуметтік-саяси білім модулі мәдениеттану, психология»

Тақырыбы: Қазақстандағы қазіргі бұқаралық мәдениет Орындаған: Тұрсынбаев Болатбек

Алматы, 2023 ж

ХХ-ХХӀ ғасырларда бұқаралық мәдениеттің кең етек жаюының басты себебі ақпараттандыру мен компьютерлендіруге байланысты. Мәдени өнімдерді тарату, көбейту, өңдеудің жаңа жағдайларында (баспа-көбейту техникаларының жаңаруы, радионың пайда болуы, кинематографияның дамуы, телехабарлардың таралуы, үн және бейне жазушы техникалық қүралдардың жетілдірілуі) ақпараттық-желілік жүйелердің даму қарқындылығы және әзара іс-әрекет принциптері ғылыми-техника- лық қайта құрулардың түбегейлі өзгеруімен, технология саласында күшті дамумен сипатталады (компьютерлік желілердің құрылуы, спутниктік таралым, онлайндық тораптардың және Интернеттің пайда болуы). Постиндустриалды қоғам мәдениеті бұқаралық және ақпараттық сипат алады. Жаһандану жағдайында этникалық мәдениеттің қатаң шекаралары шайылып, оның өзіндік этномәдени ерекшелігін сақтап тұратын "жабықтығы" жойылады. Этникалық мәдениетті діңгек түтатын ұлттық мәдениет - ол тек ресми, мемлекеттік мәдениет қана емес, әртүрлі субмәдениеттердің (оның ішінде бұқаралық мәдениет те кіреді) өзара ықпалдасуы нәтижесінде пайда болған ұлттық мәдениет жиынтығы. Бұқаралық мәдениет те біртұтас емес, ол көпқырлы. Ең күштісі - маргиналдық қабат, одан кейін танымал, жастардың субмәдениеті және т.б. жатады. Қазіргі жаһандану процесі жағдайында бұқаралық мәдениет трансұлттық мәдениеттің болашақ үлгісі ретінде қабылданады, басқа қырынан этникалық құндылықтарға және этномәдени өзіндікке қарсы тұратын мәдениет ретінде түсіндіріледі.

Мәдени құндылықтарды конвейерлік тәсілмен өндіру олардың тұлғалық шығармашылық мазмұнын кемітіп, адамдық жатсынудың жаңа формаларын қалыптастырады. Тек пайдалы көздеу ұлттық дәстүрлі мәдениетке жат әсіре сексуалдық, зорлық-зом-былықты, нәпсіқұмарлықты, арсыздықты, руханисыздықты дәріптеуге әкеп соғады. Бұқаралық мәдениет үлгілері қазақ халқының ұлттық құндылықтар сүзгісінен өтуі қажет.

Қазақстанда қазіргі бұқаралық мәдениет бірнеше түрде жүргізіледі. Олардың бірі, Қазақстан тарихы мен тәуелсіздігіне арналған мәдениеттік өмірлерін қайта қалпына келтіруді ұсынуға бағытталған "Қазақстанның тарихи-мемлекеттік мұрағайы" бойынша құрылған мемлекеттік мұрағай. Бұл мұрағайда Қазақстан тарихының танымдығын жоғары деңгейде қолдануға, қазіргі заманның мәдени және әдеби мәнін қабылдауға қолдау көрсететін кез келген мәтіндер, музыкалық жұмыстар және басқа түрлі мәдени жобалардың деректері бар.

Бұл мұрағай қазіргі кезде көптеген көркем мерзімдердегі тарихи зерттеулермен жиналған, тұрғындардың әдеттегі мәдениеті мен жеке жасалған құрылымдарымен танысуға мүмкіндік береді.

Бұлардың бірі, қазіргі кезде қатысушылары көпшіліктің қол жетімділігімен өткен Алтын орда мерекесінің дәстүрлі мәдениеті. Бұл мәдениет әдетте ұлттық киімдер мен декоративті құрылымдарды қамтиды.

Басқа бір мәдениеттік аспект - Қазақстандағы ерекшеліктердің қарым-қатынасы.

Қазақстанның бұқаралық мәдениеті – елдің бірегей тарихының, сан алуан халқының және кең әлеммен дамып келе жатқан қарым-қатынасының көрінісі. Ол өнердің, музыканың, спорттың, әдебиеттің және қазақстандық қоғамның мүдделері мен құмарлықтарын көрсететін шығармашылық көріністің басқа да түрлерін қамтиды.

Қазақстанның бұқаралық мәдениетінің айқындаушы белгілерінің бірі – елдің көшпелі өмірінен, ислам дәстүрінен және кеңестік дәуірдің ықпалынан алынған бай мәдени мұрасы. Бұл мұра музыка, би, әңгімелеу сияқты дәстүрлі өнер түрлері арқылы, сондай-ақ қазақтың туы мен елтаңбасы сияқты ұлттық рәміздерді безендіру арқылы атап өтіледі.

Сонымен қатар, Қазақстанның бұқаралық мәдениеті де қазіргі заманғы көрініс пен ойын-сауық түрлерімен айналысуымен ерекшеленеді. Бұған хип-хоп және поп сияқты танымал музыка жанрлары, сондай-ақ елдің кеңірек әлеммен өсіп келе жатқан байланысын көрсететін телешоулар, фильмдер және бұқаралық ақпарат құралдарының басқа түрлері кіреді.

Соңғы жылдары Қазақстан да түрлі бастамалар арқылы өзінің бұқаралық мәдениетін белсенді түрде ілгерілетуде. Мысалы, үкімет бірнеше мәдениет мекемелерін құрды, оның ішінде Қазақстанның Ұлттық мұражайы мен «Астана Опера» театры ел мұрасын сақтау және насихаттау, сонымен қатар заманауи көркемдік өрнектерді дамытуға қолдау көрсету алаңы болып табылады.

Тұтастай алғанда, Қазақстанның бұқаралық мәдениеті – бұл елдің бірегей болмысын және оның кең әлеммен үздіксіз байланысын көрсететін дәстүрлі және заманауи әсерлердің динамикалық және дамып келе жатқан қоспасы. Музыка мен өнерден спорт пен технологияға дейін Қазақстанның бұқаралық мәдениеті шығармашылық көрініс пен инновациялар үшін көптеген мүмкіндіктер ұсынады және алдағы жылдарда да өсіп, дамып отыруға дайын.

Қазақстанның көптеген басқа елдер сияқты алуан түрлі және дамып келе жатқан бұқаралық мәдениеті бар. 18 миллионнан астам халқы бар және бай тарихы бар Қазақстанның заманауи бұқаралық ақпарат құралдары мен ойын-сауықтарында көрініс тапқан бірегей мәдени ерекшелігі бар.

Қазақстандағы бұқаралық мәдениеттің ең танымал түрлерінің бірі – музыка. Елімізде эстрада, рок, рэп және қазақтың дәстүрлі музыкасы сияқты жанрдағы жанды музыкалық сахна бар. Ең танымал қазақстандық музыканттардың қатарында Димаш Құдайберген, Қазақ, Мәдина Сәдуақасова және Аюми бар.

Бұқаралық мәдениеттің тағы бір танымал түрі – теледидар. Қазақстанда жаңалықтар, ойын-сауық және спорт сияқты көптеген бағдарламаларды тарататын бірнеше телеарна бар. Ең танымал арналар – «Қазақстан» телеарнасы, «Хабар», «31 арна».

Соңғы жылдары әлеуметтік желілер де қазақстандық бұқаралық мәдениеттің маңызды бөлігіне айналды. Instagram, TikTok және YouTube сияқты платформаларды жастар өз таланттарымен бөлісу, басқалармен байланысу және соңғы трендтерден хабардар болу үшін кеңінен пайдаланады.

Сондай-ақ Қазақстанда бірнеше жергілікті туындылар халықаралық деңгейде танылған киноиндустрия дамып келеді. Ең танымал қазақстандық фильмдердің қатарына «Тұлпан» (2008), «Шал» (2016) және «Томирис» (2019) жатады.

Тұтастай алғанда, Қазақстандағы заманауи бұқаралық мәдениет – бұл елдің бірегей мәдени мұрасын және оның әлемдік қауымдастықпен артып келе жатқан байланысын көрсететін дәстүрлі және заманауи әсерлердің динамикалық үйлесімі.

Қазақстандық бұқаралық мәдениетте музыка, теледидар, әлеуметтік желілер, кинодан басқа әдебиет пен өнер де маңызды рөл атқарады. Елімізде Абай Құнанбаев, Мұхтар Әуезов, Олжас Сүлейменов сынды авторлардың шығармалары қамтылған бай әдеби дәстүр бар. Қазақстандық өнер де сан алуан, қазақтың дәстүрлі өнерінің кесте тігу, кілем тоқу, қыш бұйымдары заманауи өнер ағымдарымен қатар өмір сүреді.

Спорт – қазақстандық бұқаралық мәдениеттің тағы бір маңызды аспектісі. Елімізде күрестің дәстүрі берік, қазақстандық балуандар халықаралық деңгейде жетістіктерге жетіп жүр. Қазақстандағы басқа танымал спорт түрлеріне футбол, баскетбол, бокс және шайбалы хоккей жатады.

Сондай-ақ Қазақстанның бай аспаздық мәдениеті бар, бесбармақ (ет пен кеспе тағамы) және қазы (ысталған жылқы етінен жасалған шұжық) сияқты дәстүрлі тағамдар заманауи халықаралық асханамен үйлеседі. Қазақстандық тағамдардың алуан түрлілігін көрсету және атап өту үшін бүкіл ел бойынша тағам фестивальдері мен байқаулары өткізіледі.

Тұтастай алғанда, Қазақстанның қазіргі бұқаралық мәдениеті елдің күрделі тарихының, мәдени әртүрлілігінің және кең әлеммен дамып келе жатқан қарым-қатынасының көрінісі болып табылады. Дәстүрлі қазақстандық мәдениетті дәріптеу және сақтау жалғасуда, сонымен қатар елден тыс жаңа идеялар мен әсерлерге ашықтық артып келеді.

Оның үстіне Қазақстан үкіметі Қазақстанның Ұлттық музейін, Ұлттық ғылым академиясын, «Астана Опера» театрын құру сияқты түрлі бастамалар арқылы өзінің бұқаралық мәдениетін белсенді түрде ілгерілетуде. Бұл институттар ел мұрасын сақтау және насихаттау, сонымен қатар заманауи көркем өрнектерді дамытуға қолдау көрсету үшін алаң болып табылады.

Қазақстандық бұқаралық мәдениеттегі тағы бір елеулі жаңалық – еліміздің экологиялық туризмге деген қызығушылығының артуы. Алтай таулары, Балқаш көлі және Каспий теңізін қоса алғанда, алуан түрлі табиғи ландшафттары бар Қазақстан шытырман оқиғаға және табиғатпен байланысқа ұмтылатын ашық ауада әуесқойлар үшін танымал орынға айналды. Соның нәтижесінде елде тұрақты туризмге және қоршаған ортаны сақтауға деген қызығушылық арта түсті.

Соңғы жылдары Қазақстан өзін Астанада өткен 2017 жылғы Дүниежүзілік ЭКСПО сияқты халықаралық іс-шараларды өткізу орны ретінде белсенді түрде танытуда. Бұл шара энергетика, тұрақты даму және мәдениетті қоса алғанда, кең ауқымды тақырыптар бойынша идеяларды көрсету және алмасу үшін әлемнің түкпір-түкпірінен қатысушыларды біріктірді.

Қорытындылай келе, Қазақстандағы қазіргі бұқаралық мәдениет – бұл елдің бірегей тарихын, мәдени әртүрлілігін және әлеммен дамып келе жатқан қарым-қатынасын көрсететін дәстүрлі және заманауи әсерлердің динамикалық үйлесімі. Музыка мен теледидардан бастап, әдебиет пен спортқа дейін Қазақстанның бұқаралық мәдениеті халықтың ынта-ықыласы мен мүдделерінің, сондай-ақ биліктің ел мұрасы мен жетістіктерін насихаттауға күш салуының көрінісі болып табылады.

Сөз соңында айта кетейік, қазақстандық бұқаралық мәдениеттің қиындықтары да жоқ емес. Көптеген басқа елдер сияқты Қазақстан да цензура, шектеулі көркемдік еркіндік және негізгі БАҚ-та әртүрлілік пен өкілдіктің жоқтығы сияқты мәселелермен бетпе-бет келеді. Дегенмен, өнер қайраткерлері мен азшылықтардың құқықтарын насихаттайтын тәуелсіз бұқаралық ақпарат құралдары мен ақпараттық-насихаттау топтарын құру сияқты осы мәселелерді шешуге күш салынуда.

Тұтастай алғанда, Қазақстандағы заманауи бұқаралық мәдениет – елдің жанданған және дамып келе жатқан бірегейлігінің көрінісі. Бұл дәстүрлі және заманауи әсерлердің үйлесімі, ол қазақстандық қоғамның әртүрлілігін және оның бай мәдени мұрасын дәріптейді, сонымен бірге жаңа идеялар мен өрнектерді қамтиды. Өнердің, музыканың, спорттың және асхананың қайталанбас үйлесімімен Қазақстанның бұқаралық мәдениеті әркімге бірдеңе ұсынып отыр, ал оның болашағы жарқын болып көрінеді, өйткені ел одан әрі дамып, әлеммен араласуда.

Қазақстандағы қазіргі бұқаралық мәдениеттің қосымша бір қыры – білімнің рөлі. Қазақстан STEM (ғылым, технология, инженерия және математика) білім беруді ілгерілетуге ерекше назар аудара отырып, білім беру жүйесін жетілдіруде елеулі табыстарға қол жеткізді. STEM-ге бұл назар аудару елдің бұқаралық мәдениетінде көрінеді, подкасттар, YouTube арналары және телешоулар сияқты ғылым мен технологияға қатысты мазмұнға қызығушылық артып келеді.

Оның үстіне Қазақстанда еліміздің ғылыми және мәдени дамуына үлес қосып жүрген бірнеше университеттер мен ғылыми мекемелер орналасқан. Бұл оқу орындары өнер, музыка, инженерия және медицина сияқты көптеген салалардағы бағдарламаларды ұсынады және бүкіл әлемнен студенттер мен ғалымдарды тартады.

Соңғы жылдары Қазақстанда да кәсіпкерлік пен инновацияны дамытуға қызығушылық артып келеді. Үкімет стартаптарды қолдау және елдегі кәсіпкерлікті ынталандыру үшін Astana Hub сияқты бірнеше бастамалар жасады. Инновациялар мен технологияға бұл назар аудару елдің бұқаралық мәдениетінде көрінеді, технологиялық стартаптар, подкасттар және әлеуметтік медиа әсер етушілер саны артып келеді.

Қорытындылай келе, Қазақстандағы қазіргі бұқаралық мәдениет – бұл елдің бай мәдени мұрасын және оның кең әлеммен дамып келе жатқан байланысын көрсететін дәстүрлі және заманауи әсерлердің күрделі және серпінді қоспасы. Музыка мен өнерден спорт пен технологияға дейін Қазақстанның бұқаралық мәдениеті шығармашылық көрініс пен инновациялар үшін көптеген мүмкіндіктер ұсынады және алдағы жылдарда да өсіп, дамып отыруға дайын.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. 
   "Culture of Kazakhstan." Visit Kazakhstan, https://visitkazakhstan.kz/en/guide/about-kazakhstan/culture/.
   
2. 
   "Kazakhstan - Culture, History, & People." Britannica, https://www.britannica.com/place/Kazakhstan.
   
3. 
   "Kazakhstan." UNESCO Culture Sector, https://en.unesco.org/countries/kazakhstan.
   
4. 
   "Kazakhstan's Evolving Mass Culture: New Concepts, New Platforms, and New Players." The Diplomat, https://thediplomat.com/2020/06/kazakhstans-evolving-mass-culture-new-concepts-new-platforms-and-new-players/.
   
5. 
   "National Museum of Kazakhstan." National Museum of Kazakhstan, http://www.nationalmuseum.kz/en/.
   
6. 
   "Astana Opera." Astana Opera, https://astanaopera.kz/en.
   
7. 
   "Kazakhstan's Traditional Culture: Dombra, Kuyi, and Akyns." Culture Trip, https://theculturetrip.com/asia/kazakhstan/articles/kazakhstans-traditional-culture-dombra-kuyi-and-akyns/.
   
8. 
   "Hip Hop in Kazakhstan: From Soviet Era Censorship to Global Impact." Radio Free Europe/Radio Liberty, https://www.rferl.org/a/hip-hop-in-kazakhstan-from-soviet-era-censorship-to-global-impact/28328475.html.
   
9. 
   "Kazakhstan's Growing Eco-Tourism Industry." The Astana Times, https://astanatimes.com/2020/09/kazakhstans-growing-eco-tourism-industry/.
   
10. 
    "Kazakhstan's Emerging Startup Scene." Tech in Asia, https://www.techinasia.com/kazakhstans-emerging-startup-scene.
    
11. 
    "The State of Film in Kazakhstan." The Calvert Journal, https://www.calvertjournal.com/features/show/10326/state-of-film-kazakhstan.
    
12. 
    "Kazakhstani Literature: A Cultural Melting Pot." Culture Trip, https://theculturetrip.com/asia/kazakhstan/articles/kazakhstani-literature-a-cultural-melting-pot/.
    
13. 
    "Kazakhstan is Betting Big on Sports." The Astana Times, https://astanatimes.com/2021/02/kazakhstan-is-betting-big-on-sports/.
    
14. 
    "Kazakhstan's Nomads Adapt to the Modern World." National Geographic, https://www.nationalgeographic.com/travel/destinations/asia/kazakhstan/kazakh-nomads-adapt-to-modern-world/.
    
15. 
    "Astana Hub: The Digital Future of Kazakhstan." The Astana Times, https://astanatimes.com/2020/05/astana-hub-the-digital-future-of-kazakhstan/