Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан бері экономикалық даму саласында экономикалық модельдер дамудың экономикалық емес түсіндірмелерін маргиналдырды
жүктеу/скачать 0,54 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Literature review
|
1 Бұл теорияға негізделген мақалада автор Ван Ройдың (1970) сыбайлас жемқорлықтың мәдени-антропологиялық немесе этноцентристік теориясы Қазақстан Республикасында жүйелі сыбайлас жемқорлықтың пайда болуын қалай түсіндіретінін қарастырады. Зерттеу нәтижелері Қазақстандағы экономикалық өтпелі кезең, мәдениет және жүйелі сыбайлас жемқорлық арасындағы теориялық байланыстарды орнатуға мүмкіндік беретін қосымша деректерді талдауға негізделген. Ван Ройдың теориясына сүйене отырып, автор жүйелі сыбайлас жемқорлықтың пайда болуына қоғамның трансформациясы және сәйкес құндылықтардың ауысуы сияқты мәдени факторлар және елдің парохиялық дәстүрлері сияқты этноцентристік факторлар түрткі болғанын анықтайды. Автор 1991 жылдан қазіргі уақытқа дейін Қазақстандағы «шок терапиясы» деп аталатын экономикалық өтпелі бағдарламалардың азаматтардың кедейленуіне, сыбайлас жемқорлықты қабылдаудың жоғары деңгейіне және рулық мәдениеттің әсеріне талдау жасайды. Автор жоғарыда аталған факторлардың елде 1991 жылғы экономиканы қайта құру кезінде болғанын анықтап, осы факторлар мен жүйелі сыбайлас жемқорлықтың арасындағы байланысты логикалық түрде белгілейді. Автор мәдениеттің экономикалық және әлеуметтік даму процесінде маңызды екенін және әдетте мәдениет айнымалыларына аз көңіл бөлетін экономистер бұл айнымалыларды өздерінің экономикалық даму үлгілеріне біріктіруі керек деп тұжырымдайды. Қазақстандағы экономикалық өтпелі тәжірибе көрсеткендей, мәдениет экономикалық трансформацияның табыстылығын күшейтуі немесе кедергі келтіруі мүмкін. Қазақстанның тәжірибесін өтпелі кезеңдегі басқа елдерге экстраполяциялауға болады. Кіріспе Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан бері экономикалық даму саласында экономикалық модельдер дамудың экономикалық емес түсіндірмелерін маргиналдырды. Дүниежүзілік банк (ДБ) және Халықаралық валюта қоры (ХВҚ) сияқты халықаралық даму институттары және редукционистік экономикалық модельдермен қаруланған АҚШ-тың халықаралық даму агенттігі (USAID) сияқты жалғыз елдің даму ұйымдары ауқымды экономикалық интервенцияларды ұйымдастыруға қатысты. дүние жүзіндегі «дамыған» елдерде. Интервенцияның мәлімделген мақсаты демократияны құру, экономикалық көрсеткіштерді жақсарту және жаһандық кедейлікті жою болды. Дегенмен, көрсетілген экономикалық мақсаттарға жету қиын болды және демократия көмек алушы елдердің көпшілігі үшін елес болып қала берді, дегенмен кейбір жақсы позициясы бар адамдар шетелдік көмектен үлкен пайда көрді. 1991 жылы бұрынғы Кеңес Одағының барлық елдері капитализмге жылдам көшуді бастады. Алайда, экономикалық және өтпелі кезеңдерді басқару тәжірибесі болмағандықтан, жаңа елдердің көшбасшылары кеңес алу үшін халықаралық сарапшыларға жүгінуді ұйғарды және экономикалық «шок терапиясының» шеберлері – Дүниежүзілік банк пен ХВҚ-мен тез арада қайтымсыз стенд-бай келісімдеріне қол қойды (Sachs). және Ларрейн, 1993). Сарапшылар экономикалық ынталандырулар мәдени бейімділіктерді жеңіп, қажетті нәтиже береді деген сенімге негізделген трансформацияның үлкен жоспарларын ұсынды. Алайда, FSC-дегі үлкен әлеуметтік-экономикалық реформалардан кейін жиырма жыл өткен соң, нарық аз ғана адамдарға пайда әкелді және көпшіліктің жағдайын жақсартпады және жаңа экономикалық және саяси институттарға деген халықтың сенімі күрт төмендеді. ХВҚ мен ДБ-ның «шок терапиясы» деп аталатын экономикалық ауысу тұжырымдамасын Дж. Сакс пен Ларрейн (1993) ұсынған. «Соққы терапиясы» стратегиясы социалистік елдердің экономикалық, саяси және идеологиялық жүйелерін жылдам және керемет қайта құру болды. Бұл теориялық тұрғыдан тапқыр және талғампаз болып көрінуі мүмкін, бірақ өтпелі жоспардың жобасын жасаған ХВҚ мен ДБ сарапшыларының FSC-дегі мәдени шындықты түсінбеуі нарықтың бұрмалануына және демократиялық дамуға ықпал етті. Бірнеше зерттеулер жекешелендіру жылдамдығының экономикалық көрсеткіштерге кері әсерін тигізетінін және мемлекеттік активтерді жекешелендіру меншік құқығын белгілеу бойынша институционалдық және құқықтық шаралардан озып кеткен ҚҚК-да сыбайлас жемқорлықты арттырғанын көрсетеді (Свейнар, 2002; Неллис, 1999; Стиглиц. , 2000; Колумб, 2003). Мәдениет, құндылықтар, әдеттер және нанымдар сияқты тиісті айнымалыларды жоққа шығаратын редукционистік экономикалық модельдер бұл жанама әсерлерді болжай алмады. Өкінішке орай, мәдениеттің экономикаға әсері Даму реформаларының 20 жылдан астам уақытында даму ХВҚ мен ДБ зерттеу күн тәртібінде сирек болды. Егер бай елдерден кедей елдерге дейінгі даму интервенциялары жалғасады деп болжасақ, көмек алушылар үшін апатты салдарды болдырмау үшін елге қатысты эндогендік түсіндірмелі және болжаушы айнымалыларды қосу арқылы интервенция үлгілерін қайта тұжырымдамалау қажет екені анық. Әрине, нашар тәжірибе – тамаша ұстаз, бірақ көбінесе даму күштерінің теріс салдары өтпелі елдердегі институттар үшін эндемикалық болып қалады. Бұл мақаланың мақсаты – ДБ мен ХВҚ басқаратын экономикалық трансформациялардан өткен және экономикалық өсу мен демократиялық реформаларды тығырыққа тіреп тұрған жүйелі сыбайлас жемқорлықты дамытқан бір елдің мысалында сыбайлас жемқорлықтың теориялық түсіндірмелерін тексеру. Мен өз тұжырымдарымды бір елдің кейс-стадиінің нәтижелеріне негіздесем де, мәдениеті мен жағдайы ұқсас басқа елдерде жүйелі сыбайлас жемқорлықтың дамуына және экономикалық мақсаттардың бұрмалануына әкеліп соқтырған экономикалық емес факторларды әшкерелеуге үміттенемін. Қазақстан тәжірибесі мен сабақтары өндіріс құралдарына ортақ меншік пен салыстырмалы табыс теңдігінің социалистік принциптеріне негізделген қоғам құрудың ортақ тарихы бар ФСУ елдерінің көпшілігі үшін өзекті болып табылады. 70 жыл бойы кеңестік жүйе адамдарды жеке бас пайдасынан гөрі ортақ игілікті бірінші орынға қоюға тәрбиеледі; көптеген талпыныстарға ұжымдық көзқарастарды қалыптастыру; материалдық ынталандыруды азайтуға; және іскерлік қарым-қатынастан гөрі адами қарым-қатынасқа басымдық беру. 1991 жылы капитализмге көшу мемлекеттік идеологияларды өзгертті, бұл басымдықтардың, мақсаттардың, көзқарастардың және адами қарым-қатынастардың өзгеруіне әкелді. Адамдардың көпшілігі капиталистік молшылық туралы уәдені құптағанымен, нарықтық идеологияның өрескел шындығы көпшілікті таң қалдырды. Нарықтық ынталандырулар, қарым-қатынастар және билік тепе-теңдігі бұрынғы кеңестік азаматтардың дайын емес аудиториясына психологиялық соққы болды. Ескі эгалитарлық және ұжымдық құндылықтар жүйесі қарқынды ескі құндылықтарды қорлау науқаны арқылы әлсіреп, оның орнына жаңа құндылықтар қалыптаса бастады. Halman’s study of value change in post-communist countries show that the expectations of after-communism increased happiness and of the resurgence of social life were futile. On the contrary, the researcher found that respondents were often nostalgic about the communist past and pessimistic about social relationships (Halman, 2008). The study of change in political trust during the period of 20 years after reforms have begun showed the decline of political trust in post-soviet countries (Catterberg and Moreno, 2005). Zakaria suggested a positive relationship between the lack of public trust, high level of corruption and the weakness of civil society (Zakaria, 2012). The study of value change in Romania found great interest in having money and fame among younger generation, which reflected new orientation toward free market and capitalist economy (Friedlemeier and Gavreliuc, 2013). The above studies are a valuable addition to the body of research on general value shift in Eastern European and post-communist countries. However, these studies did not address the impact of mass privatization on the attitudes toward the symbolic value of money and the incidence of corruption in the transition countries. I found few studies on transition-related value change in Russia and other FSU countries and only few international studies on the value change and the attitude toward corruption in Kazakhstan (Lapin, 1992; Nichols, 2001; Hug, 2010). Therefore, I mostly relied on the studies of privatization and corruption, and the attitudes toward corruption by Kazakhstani scholars published in Kazakhstan. I suppose that during the turbulent years following the disintegration of the Soviet Union, the sociological research has not been on the list of government priorities, and academics have not had sufficient funds for a scaled research on value change. Given the paucity of literature on this topic, my study attempts to contribute to this body of knowledge by describing the impact of economic transition on attitudes, values, and culture and their role in the institutionalization of corruption in Kazakhstan. I begin with the brief description of current state of corruption in Kazakhstan. Then I continue discussing the effects of “shock therapy” on the growth of corruption. Further on, I analyze high level of the tolerance of corruption among Kazakhstani people. Then I continue discussing the tradition of gift giving and clan obligations as instrumental for the establishment of stable corrupt networks. I conclude with the analysis of the effects of all combined conditions on the institutionalization of corruption in Kazakhstan. Finally, in a conclusion I contemplate the effects of these conditions in the long run and discuss whether currently relevant forces and conditions exist in Kazakhstan to reduce corruption. Literature review жүктеу/скачать 0,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|