Есім Гарифолла доктор философских наук, профессор академик нан рк

Үшінші. Батырлық институты. Ер баланы ес білгеннен бастап жауынгерлік рухта тәрбиелеу – қазақ қоғамының басты мәселесі. Отан қорғау, атамекен, туған жер туралы тәрбие жүйесі әбден сұрыпталып өнегелік мазмұнға ие болған. Ақын Махамбет айтқандай: «Ат – жігіттің майданы, қылыш – жанның дәр­мені», деген қағида әрбір ер азаматтың құла­ғына құя беретін тәрбие-сана. Батырлар жырларын жатқа айту дәстүрі – ерлікке, мәртікке тәрбиелеу ар­на­сы. Әр – ер баланың арманы – батыр атану. Бұл отбасындағы ең өзекті әңгіме болатын. 

Мен ұлы Абылай тұлғасына философиялық тұрғыдан тоқталғым келеді. Йә, тарихты жасаушы халық екендігінде дау жоқ. Бірақ бұл арада «халық» деген сөзді абстрактылы ұғымда қабылдамау керек. Қазақ халқының санасында Абылай шын мәнінде тарихи тұлға ре- тінде баяғыда-ақ орнығып қалды. Осы орайда мынадай сұрақ туар еді: «Неліктен Абылай айрықша тұлға болып саналады? Ол туралы қазақ ауыз әдебиетінде, то- лып жатқан аңыз-әңгімелерде, жыр-дастандараа тарихи деректердің мейлінше көп болуының сыры неде?» Мен Абылай ханның тарихи тұлғасын нақты айқындауға негіз боларлық мына жайларды алдымен айтар едім. Халқымыздың санасында ұлы бейне болып қалып- тасуы оның барлық қазақ жүздерін біріктіре білуіне байланысты болатын. Тәуке ханнан кейін дербес, тәуелсіз қазақ мемлекетін құруы Абылайдың тарихи жетістігі болғанына ешкім де қарсы дау айта алмаса керек. Ал нақ, осындай ешкімге тәуелсіз, дербес мемлекет болу әр уақытта бар қазақтың асыл арманы болған еді. Мұның өзі бүгінде де сол арман күйінде қалып отырған жоқ па? Барлық кезде бірдей қазақтар, әсіресе олардың жүздері, рулары біріге бермеген ғой. Әуелден-ақ алғыр, жауынгер халқымыздың сырт жауларға мықты тойтарыс бере алмай, кейде жеңіліске ұшырауына бірінші себеп болған да осы екенін біз жақсы білеміз.

Батырлар институты - жауынгерлік даярлық мектебі: - батырлық эпос - қазақ халқының әскери өнер дәстүрін сақтаушы; - ұлт-азаттық соғыстардағы қазақ халқының жаппай қаһармандығы, Ұлы Отан соғысының батырлары (в. Клочков, и.в. Панфилов, Б. Момышұлы, А. Молдағұлова, М. Маметова, Н. Әбдіров, Р. Қошқарбаев,); - бітімгер батырлар (ауғандықтар-А. Шахворостов, к. Майданов; казбат – Е. Әлиакпаров, Р. Батырханов, к. Құдабаев). Батырлар институтының батырлық мәнін, ең алдымен, оның функционалдық жүктемесі – руды, есімді, халықты қорғау, зұлымдық күштерін жеңу, әділеттілікті қалпына келтіру анықтайды. "Батыр" сөзі "балуан", "күшті", "батыр", "батыл", "батыл"дегенді білдіреді. Батырлық көшпелі қоғамдағы әскери-саяси институт ретінде әскери ұйымда жетекші рөл атқарды.