Етістіктің көсемше және есімше категориялары

жүктеу/скачать 135,03 Kb.

Дата	06.01.2022
өлшемі	135,03 Kb.
	#15584

Байланысты:
морфология 12

Етістіктің көсемше және есімше категориялары

Жоспар:

Есімше, олардың мағыналық ерекшелігі, сөйлемдегі қызметі.
Көсемше, олардың мағыналық ерекшелігі, сөйлемдегі қызметі.

Есімше

Қимыл-әрекетті білдірумен бірге есім сөздің де белгілерін білдіретін етістіктің түрі

Жекеше

Мен барғанмын

Сен барғансың

Ол барған

Көпше

Біз барғанбыз

Сендер барғансыңдар

Олар барған

Есімшенің жұрнақтары

–ған,-ген, -қан,-кен	жазған, көрген, айтқан, өткен т.б .
–ар,-ер,-р,-с	жазар, берер, сөйлер,айтпас, бермес т.б.
–атын, –етін,–йтын, йтін	қалатын., көретін, қарайтын, тілейтін т.б.
—мақ,–мек,–бақ,–бек,–пақ,–пек	тындамақ, естімек, қайтпақ, кетпек, жазбақ, кезбек т.б.

Көсемше

Қимыл– әрекеттің қалай; қайтып жасалатынын білдіретін етістіктің түрі

Мысалы, қарқылдап(қалай? ) күлді, күлімсірей( қалай?) қарайды, қасқайып(қайтіп?) тұра қалды,асықпай (қалай?) сөйлейді т.б.

Көсемшенің жұрнақтары шақ жасаушы көрсеткіштің де қызметін атқарады. Көсемше шақтық көрсеткіш қызметін атқарғанда , ол түбір етістікке жалғанып, өзінен кейін жіктік жалғауын қабылдап, жекеше, көпше түрде жіктеледі. Көсемшенің –ып (-іп, -п) және –а (-е, -й) түрі ғана жіктеледі. Көсемшеден кейін жіктік жалғаудың толық түрі жалғанады.

Көсемшелер жіктелед

Жекеше

Мен барамын, барыппын
Сен барасың, барыпсың
Сіз барасыз, барыпсыз

Көпше

Біз барамыз, барыппыз
Сендер барасыңдар
Сіздер барасыңдар

Көсемшенің жұрнақтары

– ып, -іп, -п:	бар-ып, көр-іп, сана-п, сөйле-п т.б.
–а, -е, -й:	сыз-а, қал-а, бер-е, көр-е, сана-й, сөйле-й, келме-й, барма-й, т.б.
–қалы, -келі, -ғалы, -гелі:	қайт қалы, кет-келі, тұр-ғалы, кел-гелі т.б.
–қанша, -кенше, -ғанша, -генше:	қайт-қанша, өт кенше, бол ғанша, біл-генше.

жүктеу/скачать 135,03 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: