Г. Ж. Жапекова архапкалык, мэаенпет

Акиқатқа  жүгінсек,  қазіргі  антропология  гылымының  өзі  де  адамзат 

баласының  қалыптасып,  дамуына  байланысты  туындайтын  көкейкесті 

мәселелерге  егжей  -   тегжейлі  жауап  бере  алмайды.  Ллгашқы 

қауымдық  қүрылыс адам  баласынын өсіп  дамуындағы,  адамдық жолга 

түсе  бастауының  ең  алғашқы  кезеңі  болды  жэне  оның  жүздеген 

мыңжылдықтарга  созылғаны  ақиқат.  Оған  басты  дәлел  ретінде 

адамдардың  ең  алғашқы  еңбек  құралдарының  пайда  болғанынана  2,5 

млн. жылға жуық уақыт өтетіндігін  айтсақ та жеткілікті.

Дүние  жүзінде  жүргізіліп  жатқан  археологиялық  жұмыстардың 

нәтижесінде  алғашқы  адамдардың  қоныстары  ашылып,  олардың 

тастан  жасалған  құрал  -   саймандары  көптеп  табылуда.  Олай  болса, 

археология 

гылымының 

гылыми 

зерттеулерінің 

дәл 

осы 

тас 

құралдардан  басталуы  да тегіннен  -   тегін  емес  сияқты.  Ғалымдардың 

пікірінше,  алгшқы  қауымдық  құрылыс  үш  дәуірге  бөлінеді.  Олар:  тас 

дәуірі,  кола  дэуірі  жэне  темір  дэуірі.  Тас  дәуірінің  өзі  дүниежүзілік 

гылымда  бірнеше  кезеңдерге  бөлінеді.  Көне  тас  дәуірі  (палеолит). 

«Палеолит»  термин!  гректің  «палайос»  -  көне,  «литое»  -  тас  деген 

сөздерінен  алынган,  орта  тас  дәуірі  (мезолит),  жаңа  тас  дәуірі 

(неолит).  Археология  ғылымы  саласындагы  мұндай  ғылыми  тұжырым

XIX  ғасырда  қалыптасқан.  Тас  дэуірі  бұдан  2,5  -   2,6  млн.  жылдай 

бұрын  басталып,  б.з.б  екі  мыңыншы  жылдықтың  басына  дейін

созылған.

Өз  кезегінде  тас  дэуірінің  өзі  үш  кезеңге  бөлінеді:  біріниіі  тас 

дәуірінің  ең  алғашқы  кезеңі  -   б.з.б  1  -   2  млн.  жыл  мен  б.з.б  140

мыңыншы 

жылдар  арасында  қамтыса,  ал  екінші  -   көне  тас  дәуірінің 

орта  кезеңі  б.з.б  140  мыңыншы  жылдан  б.з.б  40  мыңыншы  жылдар,  ал 

үшінші 

кезеңі  -   көне  тас  гасырының  соңгы  кезеңі  -   бұл  б.з.б  400 

мыңыншы 

жылдан — 10  мыңыншы  жылдың арасын  қамтиды.

Кейінгі  палеолиттің басты  дәуірлері  олж атабы лған  қоныстардың 

атымен  аталады.  Енді  ісейінгі  палеолит  дәуірі  мәдениетінің  әр 

кезеңдерде  қандай  өзгеріске ұшырағандығын  қысқаша  қараіі  өіейік.

1. 

Перигорд  (35-20  мын  жыл).  Орта  палеолиттен  кейін  іле  -  

шала  басталған  дәуірде  мынадай  ескерткіштер  тән.  шеттерІ  онлелген 

шақпақ  тас  құралдары,  сүйектен  жасалған  біздер,  найзаның  ұштары 

және  т.б.  Әсемдік  заттар  мен  бояу  түрлері  кеңінен  тарағаи.  Кейінгі 

перигорд  кезеңінде  тасқа  қашальш  салынған  аңдар  мен  адамдардың

бейнелері  кездесе бастайды.

2. 

Ориньяк  кезеңі  (30-19  мың  жыл).  Бүл  дәуірде  адамдар

мекендеген  уңгірлердің  қабырғаларынан  саусақтарын  кең  жайып,  оны 

бояумен 

айналдыра  жүргізіп,  шеңбермен 

қоршаган 

қолдардың 

таңбаларын  кездестіреміз.  Ягни,  алғашқы  қауым  адамы  өз  ізін  тастап

1і

ишарамен

калдыруға,  өзін  мәңгі  және  өмір  сүргендігін  болашақ  ұрпаққа 

жеткізгісі  келген  сиякты.  Палеолит  дәуірінің  үңгірлерінен  ерінге 

жакатын 

қызыл  бояулар  салынған 

ыдыстар  табылған. 

Қауым 

адамдары  гримге  кажетті  бет  бояуларының  17  түрін  білген  және 

оларды  түрлі  діни  мейрамдарда  пайдаланатын  болған.  Ориньяк  дәуірі 

адамдарының  көркемдік  тәжірибесі  онша  бай  емес,  бірақ  соған 

карамастан  олар  бейнелеу  өнерінің  қыр -  сырын  игеруге талпыныстар 

жасады.  Осы  дәуірде  жұмсақ  тастан  және  пілдің  азу  тістерінен 

жасалған  әйел  мүсіндері  пайда  бола  бастады.  Бейнелеу  өнерінің  бүл 

алғашқы  туындылары  «Венералар»  деп  аталды.  Ол  кезде  әйел 

қауы м ны н 

бүкіл  түрмыс  -   тіршілігін  басқарған  және  туыстык  жағын 

да  әйелдер  айқындайтын  матриархаттың,  яғни  ана  тегінің  үстем  кезі 

болатын.  Әмірші  ана  үрпақтың  есен  -   саулығы  мен  оның  өмір 

тіршілігінің  сарқылмас  кайнар  көзі  болып  саналады.  Палеолит 

әйелдерінің  150  -   ден  астам  мүсіндері  дүние  жүзі  бойынша  көптеген 

жерлерде  табылды. 

(Италияда, 

Австралияда,  Чехияда, 

Ресейде 

табылған).  Олардың  басым  кепшілігінің  бет  әлпеті 

бейнеленген,  оның  есесіне  әйел  денесінің  жекелеген  мүшелері  нақты, 

арі  шамадан  тыс  үлкейтіліп  кәрсетілгеи.  Соған  қарағанда  алғашқы 

кауым  суретшілері  әйел  денесінің  сүлулыгы  мен  сымбаты,  нәзіктігі 

мен  габиғилығынан  гөрі  үрпақты  көбейтер  қасиеті  -  әйелдің  салмақты 

күіиіп, олар орнын  басымырақ көрсеткісі  келген  сияқты.

Эрмитажда  мамонттың  азу  тістерінен 

жасалған 

осындай 

мүсіндер  қойылған:  олардың  жасалғанына  40  -   30  мың  жыл  өткен. 

Олардың  ішінде  табылған  жердің  атымен  «Костенков  (немесе 

Воронеж)  Венерасы»  -  деп  аталатын  мүсін  езінің  пластикалык 

әсерлілігімен,  жеке  мүшелерінін  ұстамдылығымен  таң  калдырады. 

Вүл  өнер  туындылары  — аналық  негізді,  әйел  қасиетін  мадақтайтын

алғашқы  қауым  мүсіншілерінің  бізге  белгілі  болатын  алғашкы 

иүскалары  болғанымен  де,  олар  кейінгі  заманда  дүниеге  келген 

атақты 

Венералар 

мен 

Мадонналардың 

бастапқы 

бейнелері

болғандыктан  аса құиды  мәдени  ескерткіштер болып саналады.

3.  Солютре  кезі  (18-15  мың  жыл).  Мүздақтардың  уақытша 

шегінуі  палеолит  адамдарының  өміріне  де  айтарлыктай  өзгерістер 

әкелді.  Кремнийді  өңдеудің  ең  жоғарғы  әдісі  игеріліп,  одан  найзаның 

үштары,  пышак,  қанжар  және  т.б  жасалына  бастады.  Кремнийден 

жасалған  қырнағьплтар,  түйреуіштер,  тескіштер,  асатаяқтар,  түрлі 

мүсіндер  пайда  болып,  тіпті  кремнийдің  көмегімен  сүйек  пен  тастан

жасалған  бұйымдар безендіріле бастады.

4. 

Мадлен  кезі  (15-8  мың  жыл).  Бұл  дәуірде  алғашкы

адамдар 

қатал  табиғат  қыспағында  өмір  сүрді. 

Мадлендіктер

12

үңгірлерде  омір  сүрді.  Мамонт,  солтүстік  бұғылар  сиякты  аңдарды 

аулап,  корек  етті,  Кремнийден  жсалған  заттардың  сапасы  жақсара 

бастады.  Дөңгелек,  бұрандалы  және  діни  белгілердің  пайда  болуы 

адамның  оның  қоршаған  орта туралы  ұғымының  кеңіп,  оны  бсйнелей 

бастайтындай дәрежеге жеткендігін  айқын  көрсетті.

Осы  орайда үңгір  кескіндемесінің тек  қана  Мадлен  кезеңіне  ғана 

емес,  бүкіл  палеолит  дәуірінін,  жалпы  алғашкы  қауымдық  күрылыс 

мәдениетінің  шыңы  деп  айтуға  болады.  Атақты  Альтамир,  Ласко, 

Мотеспан  үңгірлеріндегі  өнер  туындыларын  ғалымдардың  осы 

Мадлен  дәуіріне  жатқызуы  шындыкқа  сай  деп  жориды.  Олардың 

ішіндегі  ең  атақтысы  Альтамир  үңгірі  -   алғашқы  кауым  бейнелеу 

өнерінің  «Сикст  капелласы»  деген  атаққа  ие  болды.  1940  жылы 

қыркүйекте 

Францияның  оңтүстік  -  

батысындагы 

Монтиньяк 

қалашығына  жақын  маңында  жоғары  кластардың  төрт  оқушысы 

өздері  жоспарлаған  археологиялық  экспедицияға  аттанады.  Оларды 

қызыктырған  баягыда  тамырымен  бірге  қопарылып  алынған  ағаштың 

орнындағы  апан  еді.  Осы  маңдағы  орта гасыр бекінісіне  апаратын  жер 

асты  жолының  есігі  осы  екен  деген  қауесет  те  бар  болатын.  Оның 

ішінен  тағы  бір  бұдан  тарлау  тесік  шықты.  Балалардың  біреуі  тас 

тастап  көріп  үңгірдің  түбіне  дейін  оньщ  қанша  уақыт  құлаганынан 

тереңдік  едәуір  терең  деп  тұжырымдады.  Ол  қуысты  кеңейтіп  ішіне 

еңбектеп  енемін  деп  құлап  кете  жаздады  да,  қол  шамын  жаққан 

соңтаңырқай  «ах!»  деп  айқайлап  жіберіп  жолдастарына  дереу  үн 

катты.  Олар  тап  болган  үңгірдің  қабырғаларынан  күші  тасыіан  тіпті 

атуга  дайын  тұргандай  белгісіз  андар  оларға  тесіле  қараганы 

соншалық  балаларды  үрей  биледі.  Сонымен  бірге  осынау  аң 

бейнелерінің  күші  соншалық  зор  да  нанымды  еді.  Сондыісган  да 

балалар  әлдене  сиқырлы  патшалыққа  тап  болгандай  сезінді.  Естерін 

жия  келе  балалар  мұның  жеті  -   сегіз  ғасыр  бұрын  феодал  қамалының 

сарбаздары  пайдаланған  жер  асты  қуысы  емес,  тарихтан  бүрын  біздің 

дэуірімізге  дейін 

көптеген 

мың  жылдар 

бұрын 

өмір 

сүрген 

адамдардың  үңгірі  екенін  аңгарды.  Өздерінің  олжасы  туралы  олар 

мүгалімдеріне 

хабарлайды. 

Алгашында 

балалардың 

эңгімесіне 

сенімсіздеу  қараган  ол  үңгірге  келгенде  таңырқап  тамсанып  тұрып 

қалды.  Көп  ұзамай  «Алгашқы  қауым  бейнелеу  өнерінің  «Сикст 

капелласы»  атанған Ласко  үңгірі  осылайша ашылган  еді.  Бұл  бейнелеу 

өнерінің  әсерлілігі  соншалықты  тіпті  кейбіреулер  оның  түп  нұсқа 

екендігіне  күмән  келтіріп  бұл  не  болса  соган  сенетін  жұртты  мазақ 

еткісі  келген  осы  заманғы  суретшілердің  туындылары  деген  сөз  де 

таратты,  алайда  ұзамай  бұл  пікірді  ғылыми  экспертиза  теріске 

шыгарды.  Аңның  күші,  айбындылығы  оның  жанының  озі  жортқан,

13

аңнын  арындаган,  жортқан  аңның,  т ы к т ы г а н   аңның  сұлулыгы,  аң 

билігін,  айналадагы,  дүниедегі  мәңгі  де  қаьарлы  тірш іліпн 

міне 

осыларды  үнгір  суретшілері  шынайы  көрсеткісі  келд.  жэне  көрсегг. 

де.  Ласко  үңгірінің  қабыргалары  балшықпен,  күиемен,  аң  балшыкпен 

салынып,  карамен  жиектелген  жүздеген  сары,  кызыл,  қоңыр  кескіндер 

безендірген:  ол  кескіндер  кісі  таң  қаларлық  сэндік  кенере  құраитын 

бұгы  бастары,  өз  таркымен  бірдей  дерлік  сапынган  текелер, 

жылқылар,  бизондар,  мен  мүйізтұмсыктар.  Альтамир  үңпр.ндеп 

жаралы  бизонның  өркеші  монумент  сияқты,  сылап  түскен  тау  сиякггы

жоталанып  көрінеді. 

.

Бүл  үңгірлердегі  өнер  туындыларының  ішінде  адамнын  өз

каруымеи  мерт  еткен  жанталас  үстіндегі  аңның  беинесі,  адамзат

б^иіасының  келегею-е  жеңетіндігін  мойындап,  болжап  білгендеи  эсер

қалдырғаны  сөзсіз. 

. 

.

.

.

__

Кейінгі  палеолитге дүниежүзілік  өркениеттің екі  негізні  орталығ

пайда бола бастады.  Олар;  азиаттык және  афроеуропалық оргалықтар. 

Адамзат 

баласының 

бұл 

алғашқы 

екі 

ошағының 

арасында

байланыстар басталып,  нәсілдік, техникалык,  шаруашьілык түрлерінщ 

өзгешеліктеріне 

карамастан 

алғашкы 

мәдени 

б а и л а н ы с т а ^ ь щ  

іргетасы 

калана  бастады. 

Кейінп 

палеолит  дәуірш де 

Еуртпа 

түрғындарында  еуропалық  нәсілдін  белгілері,  О ңтүстж   Қара  теніз 

тінірегінде  -   негроидтік,  ал  шығыстағы  Азияда  -   монголоидтік

н ә с і л д і ң  

алғашқы  нышандары  біліне бастады.

Біздің  анғарғанымыз,  кейінгі  палеолитгщ  мәдениеті  сан

салалы  б о л ь т   келеді.  Бұл  кезеңдегі  адамның  ен  басты

-   ан  аулау  болғандығы  сөзсіз  және  аншылық  кауымдастыктын

----- - 

fжж^и  сзлыстырғ^зндз

взіндік  ерекшеліктері  бар.  Сондыктан  да  бүлар,  адамдар  - р ш ш п н ш

басты  кәсібіне  айналған  аңшылык  коғамдык  өмірдш   сан 

саласын, 

оныц  .шіндегі  мәдени  саланы  да  жан  -   жақты  қамтығанын  жокка

шығара алмаймыз.

Аншы  өзінің  барлық  болмысымен  жануарлар  дүниесімен  тығыз

^

 

________________Л   Т Ү 1   *1  Т Т 1 -   I   І і *  

М / 1   Ғ Р 1 Л П 1   П І І С  ^

шыдамдылык

қасиеттер

оатьишыіч 

. 

__

баска  кәсіп  иелеріие»  ерекше  етіп  көрсетеді.  Олар  вщерін  корша™

оотаға  дегеи  көзкарастарын  сикырлау,  дуалау  аркылы  білдірді,  демек

o p i d h c i   Д С 1 С П   ІЧ 

IN  К  

^ 

г  

^ 

______  

______ Г ы к - м п і і і М Л Ы К Т Ы Н

сенді

алкаш қы  адаіҮім«н 

........ Г -   • 

* 

ОМЯН

басты  мақсаты  -   адам  бойындағы  ауруды  қуып  шығу

адамыңды

болды.  Сикыршы  тек  өз  күшіне,  өз  қабілетіне 

турғыдан  алып  қарағанда  сикь.ршылықтын 

Діннен 

аитарлыктаи

14

аиырмашылығ  бар,  өйткені  дін  адамнан  асқан  қүдіретті  күш  -  

күдайдың  көмегіне  сүйенеді, ал аңшылық сиқыр болса олжанын  пайда 

болуы  мен  иемденуді  және т.б қамтамасыз ету  керек болды.

Магияның  негізінде  көне  заманғы  діни  наным  -  сенім  тотемизм 

калыптасты. 

Тотемизм 

-   адамдардың 

өздерінің 

ата  -   тегін 

ясануарлармен,  жануарлар дүниесімен  (сонымен  бірге табиғат  күштері 

мен  есімдіктер  дүниесімен  де  байланыстырылып  қарастырылған 

кездер  де  болған)  тығыз  байланыста  қарастыруы.  Кейінгі  палеолит 

мәдениеті  жөніндегі  мәліметтер  археологиялық  қазба  лсүмыстарының 

нәтижелері  мен  этнография  ғылымының түжырымдарына  негізделген. 

Біздің  заманымызда  кейінгі  палеолит  дәуіріне  үқсас  тіршілік  еткен 

халықтар  болды.  Олар  — Австралияның  байырғы  түрғын  халықтары. 

Австралия-  тотемизм  мен  сиқырлаудың  (магияның)  классикалық  елі. 

Олар  еуропалықтармен  алғаш  келгенге  дейін  палеолит  дәуірінің 

соңғы  кезеңін  бастан  кешіріп  жатқан  болатын.  Демек,  еуропалықтар 

келгенге  дейін  Австралияның  байырғы  түрғындары  палеолиттен 

мезолитке  адамдардың  тотемизмі  бүлардан  әлдеқайда  қарапайым 

болған.

Палеолит 

дәуіріндегі 

үңгірлер 

қабырғаларына 

салынған 

жаиуарлар 

бейнесінің 

кисапсыз 

көп 

болуы 

-  

сол 

заманда 

сиқырлаудың шарықтап, гүлденгенінің басты айғағы  болып табылады.

Алғашқы  кауымдық  қүрылыс  адамдардың  салт-жоралары  қалай 

болғанда  да  мифологиямен  келіп  тоғысады.  Олай  болса  үңгір 

қабырғаларының 

көрінген 

жеріне 

салынған, 

бір 

-  

бірімен 

байланыссыз,  ешқандай  ернек  қүрамайтын  сан  алуан  сызықтар  мен 

шимайлар  бейнелеу  өнерінің  ортақ  композициясын  қүрамаса  да, 

олардың  әрқайсысынн  жеке  алып  қарастырғанда  алғашқыадамдардың 

дүние  танымдық  көзқарастырының  хабар  беретін  тырнақалды  өнер 

туындылары  деп  бағалаймыз,  өйткені  үңгір  суретшілері  белгілі  бір 

сюжеттер  қүруды 

мақсат  еткен  жоқ,  олардың  басты 

назары

сиқыршылыкка ауған  болатын.

Кейінгі 

палеолит  кезеңінде  адамдар  арасьшдағы  түсінусі

қабілетінің  басты  қүралы  -  тіл  өз  дамуына  белгілі  бір дәреисеге  жетгі. 

Неандертальдықтардың  дыбысты  белгілерінен  жаңа  адам  сөйлеудің 

алгашқы  сатысына  көшті.  Алғашқы  адамдардың  қараңғы  үнгілерде 

түруы  дыбыс  белгілерін  жетілдіруді  қажет  етті.  Өмірдің  қиын  -  

кыстау жағдайлары  мен  қауып  қатерлерден  сақтандыру  және тіршілік 

жағдайларынан  туындайтын  түрлі  сәттер  тілдің  қалыптасып  даму 

процесін  жеделдете  түсті.  Кейінгі  палеолит  дәуірінің  аңшыларында 

бұйрық  беру  тілі  қалыптасты,  өйткені  аң  аулау  кездерінде  түсінікті 

дыбыс белгілерін  беру олар үшін  ауадай  қажет болатын.  Ғалымдардың

15

пікірінше,  алғашкы  сөздік  атауларды  жануарлар  алғанға  үксайды,  ал 

басқа  заітардын  атаулары  кейіннен  пайда  болған.  Алғашкы  қауым 

адамдардың  бүл 

заңды  талпынысы 

адамзат  дамуыиың 

келесі 

с п т ы с ы н д а , 

мезолит  дәуірінде  оз  жалғасын  тапты.  Бүл  кезеңде 

туындаган  мәселелер  де  қоғам  дамуының  барысында  өз  шешімін

тауыгі  жатты.

Коме  тас  дәуірі  мен  жаңа тас  дәуірінің  арасындағы  өтпелі  дәуір 

мезолит  (мезо  -   орта,  лит  -   тас  деген  мағына  береді)  кезеңде 

табнғаттың  өзгеруіне  байланысты  адамдардың  тұрмыс  — тіршілігінде 

айтарлықтай  өзгерістер  байқалды.  Бүл  дәуірдің  өзіне  тән  ерекшелігі  — 

адам  баласының  өміріндегі  жаңа  қарудың -   садақ  пен  онык жебесінін 

пайда  болуы.  Мұндай  қарудың  пайда  болуы  алғашкы  адамдардын 

өмірінде  мал  шаруашылығының  пайда  болуына  және  оның  дамуына 

үлкен  әсерін  тигізді.  Адамдар  балықшылық  кәсіпті  игеріп  қана 

қоймай,  оны  одан  әрі  жетілдіріп,  кайық  ойлап  тапты  және  балық 

аулаумен  шүғылданудың  адам  өмірі  үшін  онша  қауіпті  емес  екендігін

алғашкы  адамдар түсіне де білді.

Алғашқы  қауымдык  күрылыс  мәдениеті  дамуынын  соңғы

кезеіідері  -   мезолит,  неолит  дәуірлерінде  адамдар  баяу  болса  да 

түрмыс -  тіршілігін табанды түрде өзгергуге  кіріседі.  Ол  енді жалқыға 

емес  жалпыға,  жеке  аңға  емес,  тұтас  үйірге,  кездейсоқ  табылған 

дақылға  немесе  жеміске  емес,  езі  пайдалануға  тиіс  түтас  жер 

учаскелеріне  назар  аударады  да,  ортақ  игілік  үшін  ұжымда  еңбек  ете 

отырып,  көз  аясындағы  дүниені  рухани  сезіммен  анағұрлым  кең,  әрі 

үйымшылдықпен  қамтыды.  Дүниені  жанаша  қабылдаудан  туындаған 

бүл  езгерістерге  мезолит  дәуірінде  көп  кескінді  композиииялык 

өнердің  туындауына  және  ондағы  басты  рөлді  адамнын  аткаруына 

әкелді.  Археологиялык  қазба  жүмыстарының  нәтижесінде  осы 

дәуірдің  қоныстарының  орнында  үзындығы  300  м,  биіктігі  3  м-ге 

дейін 

жететін 

желінген 

тамақтардың 

(сүйектердің) 

үйінділері 

табылған.  Әсіресе,  Дания  жерінде  мүндай  үлкен  үйінділер  кәп 

кездеседі. 

Олар 

негізінен 

бүқалардың, 

иттердін, 

бұғылардың, 

балыктардың,  бүландардың  сүйектерінен  кұралады.  Ерекше  атап 

өтетін  бір  жайт,  осылардың  ішіндегі  ең  көп  кездесетіні,  моллюск 

кабыршақтары.  Жеуге жарамды  моллюск  қабыршақтары  сондай  дәмді 

болмаса  да  шағын  көлдерде  кеп  кездесетіндіктен  оларды  қорек

ретінде  пайдаланған.

Мезолиттің 

аяғына 

қарай 

әйелдер 

мен 

балалар 

үи

шаруашылығына  пайдалануға  өте  қолайлы  саз  балшықтан  ьщыс  -  

аяктар  жасауды  игерді.  Әлі  де  көбейе  қоймаған  саз  балшықтың үстше 

саусақтың  үшымен  немесе  таяқшамен  түрлі  сызықшалар  ж үрпзу  -

16

дәстүрге  айналды.  Бүл  бір  жағынан  әдемілік  үшін  жасалса,  екінші 

жағынан  сиқыршылықпен  тығыз  байланысты  болды.  Осылай  айелдер 

өнері  -  ою  -  өрнек  пайда болды.  Бұрынкыдай  қолайлы  жағдайлар  мен 

кажеттілік  болмағандықтан  тас  дәуірінің  адамдары  жртастарға 

құдіретті  аңдардың бейнелерін енді  салмайтын болды.

Алғашқы  қауымдық  қүрылыстың  кемелденген  кезеңі  -   неолит 

дәуірі.  Бүл  рулық  қүрылыстың  орнығып,  тас  индустриясының 

шарықтаған  кезі.  Бүл  түста,  әсіресе  өте  сапалы  етіп  жасалған  тас 

балталардың  көмегімен  алғашқы  қауым  адамдары  ағашты  кесіп,  үй 

сала  бастады,  қайықтар  жасады.  Жаңа  тас  дәуірінде  адамдар  саз 

балшықты  күйдіріп,  оны  су  өткізбейтін  қатты  затқа  айналдыруды 

үйреніп,  оны  одан  әрі  жетілдіре  түсті.  Демек,  керамиканьщ  пайда

болуы  жана  тас  ғасырының  басты  белгілерінің  бірі  болғандықтан, 

оған  «керамика  ғасыры»  деген  атақ  берілді.  Сонымен  бірге  бүл  өнер 

табысы  адамзат  дамуындағы  шын  мәніндегі  үлы  өзгерісті,  зор 

оқиғаны  білдіреді.  Өйткені,  бған  дейін  адамдар  табиғаттың  дайын 

өнімдерін  пайдаланса,  ендігі  жерде  табиғатта  белгісіз  материалдар 

жасап,  табиғаттың  қүлынан  қожасына  айналу  жолында  алғашқы 

қадамдар  жасады.  Өмір  сүру  қажеттілігінен  туындаған  бүл  өрнектер 

мен 

әшекейлерден 

басталған 

бүл 

талпыныс 

барған 

сайын 

күрделіленіп,  бояулар  мен  сызықтар  ырғағымен,  геометриялық 

сымбатымен  ерекшеленетін  өнер  туындыларына  айнала  бастады.  Бұл 

өнер  талпынысының  барысында  алғашқы  қауым  адамдарының 

бойында  эстетикалық  сезім  деп  аталатын  қүдіретті  күштің  алғашқы

белгілері  қалыптаса бастады.

Осы  орайда  мезолит  пен  неолит  бейнелеу  өнері  кэп  кескінді 

керіністер бейнелеуден  басқа кандай  жаңалықтар әкелді!?

Неолит  дәуірінде  қалыптасқан  бейнелеу  өнерінің  сан  -   алуан 

туындылары  мен  иероглифтер  дүниенің  төрт  бүрышында  кеңінен 

тараған.  Олардың  басым  көпшілігі  Африка  қүрылығында  табылса, 

стилі  жағынан  өте  ұқсас  болып  келетін  материалдық  мәдениеттің 

ескерткіштерін  Испанияда,  Онега  көлінде,  Ақ  теңізде,  Сібірде, 

Өзбекстанда және т.б жерлерден  кездестіруге болады.

Палеолит  дәуіріндегі  әнерге  қарағанда  неолит  дәуірі  өнерінің 

өзіндік  өрнегі,  өзіндік  ерекшелігі  бар.  Бұрын  үңгірлердегі  авдардың 

бейнелері  жабайы,  қозғалыссыз  сипатта  болса,  ендігі  жерде  ендігі 

жерде  аңдардың  бейнесін  салудың  сапасы  жақсарды.  Ең  бастысы  -  

аадар 

бейнесін 

жай 

ғана 

емес, 

қозғалыс 

үстінде 

корсетуге 

тырысушылық  байқалды.  Үйлесімділік  пен  динамизм  белгілері 

айкындала 

бастаған 

испандық 

және 

африкалық 

циклдердін 

суреттсрінде 

садақшылардын 

қаумалап 

аң 

аулаудағы 

кейбір

О

жүктеу/скачать 4,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: