Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
| Стоиктер философиясының
негізін қалаушы Китоннан шыққан Зенон (б.д.д. 336-264 ж.) өзінің мектебін Афиныдағы Стоя Пойкиле деген жерде өмірге әкелген, осыдан барып, осы мектептің өкілдерін стоиктер деп атап кеткен. Негізгі өкілдері: Зенон, Сенека, Эпиктет, Марк Аврелий, т.б. Стоиктердің пікірінше, элем - біртұтас дене. Біртұтас денелі элем құдаймен пара-пар деп қарастырады. Оны өзін жандандыратын тынысы (пневма) жайьшған. «Пневма» идеалды немесе абстракция емес, ол — материалды (ұсақ) бөлшек. Ол - әлемнің жаны, ақыл-ойы. Ал денелер - оньщ модификациясы. Элемде болып жатқан өзгерістер қатал қажеттілік заңына бағынғандықтан, ол мақсаттылық жо- лымен дамиды, ал жеке заттар, заттардың бөлщектері, дұбылыстардың өзгеруі, дамуы біртұтастыдда, оның жетілуіне тікелей байланысты. Стоиктер Гераклит сияқты элем оттан жаралады жэне ол әлсін-әлсін қайтадан отқа айналады дей оты- рып, бұл құбылыстың себебі біртугас элемнің өзінің логос заңына бағынғанды- ғында жатыр деп есептеген. Біртұтас әлемге тэн қажеггілік заңын стоиктер қоғамдық өмірге де таратады. Осыдан келіп, олар бостандық жэне адам өмірінің ең жоғары мақсаты сияқты мәсе- лелерді өз ілімдерінің өзекті мәселелері деп санаған. Бостандық ұғымын стоиктер қажеттілік ұғымы арқылы түсіндіруге тырысады. Қажеттілік («тағдыр») талассыз айқын болатын заңдылыд болғандықтан, бостандықтың болуы мүмкін емес. Адамдардың іс-әрекеттері бір-бірінен ерікті немесе еріксіз жасалғандықтарына қарап ажыратылмайды. Себебі олардың тек қажеттілікке байланысты болатынды- ғы белгілі, керісінше, олар бір-бірінен болмай қоймайтын, заңды дажеттілікті өз еркімен немесе амалсыздан (зорлыдпен) орындауларымен ажыратылады. Қажетті- лік заңына байланысты тағдыр біреулерді алға жетелесе, оған қарсы болғандарды сүйрелейді. Ал адамдар, бір жағынан, қоғамдық жандар, екінші жағынан, біртұтас элем- нің бір бөлігі болғандықтан, олардың өзін-өзі сақтауға талпынысы, айналып келгенде, мемлекеттік игілік үшін қамқорлық деңгейіне дейін, кейбір жағдайда, |