Жол қозғалысын басқарудың автоматтандырылған жүйесі (Жол қозғалысын басқару жүйесі) – бұл жол қозғалысының қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, көлік кідірістерін азайтуға, көше-жол желісінің параметрлерін жақсартуға және экологиялық жағдайды жақсартуға бағытталған бағдарламалық-техникалық құралдар, жүйелер мен іс-шаралар кешені.
Жүйенің бағдарламалық-жүйелік кешені келесі негізгі технологиялық алгоритмдерді іске асыру арқылы қалалардың немесе магистральдардың көше-жол желісінде (КЖЖ) КҚ қозғалысы мен жаяу жүргіншілер ағынын басқаруды қамтамасыз етеді:
- жол қозғалысы процесіне жедел араласу қажет болған кезде бағдаршамдық сигнализацияны қашықтан басқару пульті арқылы қолмен басқару-фазаны шақыру, "сары жыпылықтау", бағдаршамдарды ажырату режимдері;
- жол жүрісі процесіне жедел араласу қажет болған кезде жылжымалы басқару пульті арқылы бағдаршам сигнализациясын қолмен басқару-еркін немесе берілген маршрут бойынша арнайы көлікке қиылысу кезінде басымдық беру үшін "жасыл толқын" режимі;
- орталық басқару пунктінен (ДБО) бағдаршам сигнализациясын диспетчерлік басқару Жол қозғалысы процесіне жедел араласу қажет болған кезде-фазаны шақыру, "сары жыпылықтау", бағдаршамдарды ажырату режимдері;
- жол қозғалысы процесіне жедел араласу қажет болған кезде ДБО-дан бағдаршам сигнализациясын диспетчерлік басқару - "Жасыл толқын"режимі;
- "Жасыл толқын" режимін автоматты түрде қосу;
- алдын ала берілген үйлестіру бағдарламалары бойынша ДБО командалары бойынша резервтік қатаң Үйлестірілген басқару, оператордың сұрауы бойынша, тәулік уақыты бойынша ДК таңдау;
- нақты көлік жағдайын ескере отырып, көлік детекторларының көмегімен алынатын көлік ағындарының параметрлері бойынша икемді Үйлестірілген басқару;
- көлік детекторларынан алынатын көлік ағындарының параметрлері бойынша жергілікті икемді басқару;
- резервтік бағдарлама бойынша жергілікті қатаң басқару.
Жолаушылар мен жүктердің жолда болу уақытын азайтуға, көлік құралдарының экологиялық жағдайға теріс әсерін азайтуға, жол қозғалысы қауіпсіздігінің жалпы деңгейін арттыруға мүмкіндік беретін АСУДД жұмысының негізгі режимі жол қозғалысын үйлесімді басқару режимі болып табылады.
Үйлестіру принципі магистральдың бағдаршам объектілерінің жұмысын, Көлік құралдарын ең аз кідірістермен өткізуді қамтамасыз ету мақсатында келісуден тұрады. Осы қағидатты іске асыру кезінде КҚ қозғалыстың осы бағытында бағдаршамның рұқсат беретін сигналы қосылған кезде белгілі бір сәтте кезекті қиылысқа келе отырып, берілген кесте бойынша Үйлестіру бағыты бойынша жүреді.
КҚБАЖ енгізу кезінде көлік жүйесінің жұмыс істеуін талдау жол жүрісін ұйымдастырудың мынадай тиімділігін көрсетеді:
- бағдаршам сигнализациясының жұмыс режимдерін оңтайландыру есебінен жол қиылыстарындағы көлік кідірістерін 30-50% - ға қысқарту;
- қиылыстар арасындағы аралықтарда бағдаршамның рұқсат беретін сигналын күтетін кезектердің ұзындығын азайту есебінен КҚ қозғалысының орташа жылдамдығын 10-15% - ға арттыру%;
- КЖЖ бойынша жол жүру уақытын 10-20% қысқарту;
- көлік жұмысын 15-25% - ға ұлғайту;
- қозғалтқыштардың пайдаланылған газдарымен оның ластануын азайту салдарынан қаланың ауа бассейнінің санитарлық жағдайын 20-25% жақсарту (КҚ тоқтауын қысқарту, қозғалыстың орташа жылдамдығын арттыру есебінен).
Құрылған ҚБА жүйесінің құралдары мыналарды қамтамасыз етеді:
- басқару жүйесінің технологиялық функцияларын және жүйемен қамтылатын реттелетін жол қиылыстарының санын кезең-кезеңімен ұлғайту;
- жүйенің жұмыс істеуін және оның техникалық құралдарының жай-күйін автоматты бақылау;
- жол қиылыстарында қақтығысты жағдайлардың туындау мүмкіндігін болдырмау;
- жүйенің құрамында сервистік құралдардың және жабдықтың жұмысы туралы статистикалық ақпараттың болуы есебінен Техникалық реттеу құралдарына қызмет көрсету және пайдалану ыңғайлылығы.
Қалаларда ЖҚБАЖ қаражатының негізінде келесі жүйелерді құруға болады:
- автомобиль көлігін ұрлыққа қарсы бақылау жүйесі;
- экологиялық бақылау жүйелері;
- телевизиялық жол қозғалысын бақылау жүйесі.
ЖҚБАЖ-н арнайы датчиктермен толықтыру арқылы құрылуы мүмкін және мынадай міндеттерді шешуге мүмкіндік беретін экологиялық бақылау жүйесі:
- тұрғын үй массивтерінде, қалалық магистральдарда және өнеркәсіптік аймақтарда ауаның газдану деңгейі туралы ақпаратты автоматты түрде жинау, өңдеу, орталыққа беру;
- авариялық шығарындылар туралы уақтылы ескерту; қалалық ауа бассейнінің жай-күйі туралы ақпаратты талдау және оны ПЭВМ мониторында көрсету;
- Газдану деңгейін төмендету бойынша шешімдерді жедел қабылдау, ұсынымдар беру және шаралар қабылдау.
ЖҚБАЖ құруға және дамытуға ЖСҚ әзірлеудің болжамды құны он бағдаршам объектілері үшін 300-700 мың рубльді құрайды. Олардың күрделілік санатына байланысты ASUDD жобалау мерзімі бір немесе бірнеше кезеңдегі жобаланған жүйенің міндеттері мен көлеміне байланысты 3-8 айды құрайды.