Детерминизм – зерттелінетін құбылыстарды факторлардың қол жетерлік бақылауымен заңды түрде өзараәрекеттесетін талқылауды талап ететін ғылыми танымның маңызды түсіндірілетін принциптерінің бірі болып табылады. Детерминизм ең алдыменен жағдайдың жиынтығының уақытының алдын –алатын және оны шақыратын себеп (каузальдық) формасы түрінде жүзеге асады. Детерминизм осы формасының қатарында ғылыми ойлардың реттеушісі болып басқаларда табылады: жүйелік детерминизм (жүйенің жекелеген компоненттерінің тұтастылық қасиетке тәуелділігі), кері байланыс жүйесіндегі детерминизм (оның себептерін тудыруға әсер етеді), статистикалық детерминизм (ұқсас себептерден статистикалық заңдылықтарға бағынатын эффектілер пайда), тұтас детерминизм (мақсаттың предваряющая нәтижесі оның жетістік процесін анықтайды).
Жүйелілік – ғылыми танымының түсіндірілетін принципі, олардың ішкі тұтас байланыстылығын яғни олар соның арқасында тұтас жаңа қасиетке ие болады.
Жүйелілік идеясы көпғасырлық танымдық тарихқа ие. «Күн жүйесі» немесе «жүйке жүйесі» сөз тіркестері күнделікті сөз қорымызға ерте кезден-ақ енген. Космостың маңызды және үйлесімділігі туралы ерте кездегі түсініктерден қазіргі кездегі адам-компьютер және қайғылы оқиғалар типіндегі жүйесі экожүйелік деградациясында туындаған адам ойларының жүйелілік принципін қажет етеді.
Жүйелілік бағытты әдіснамалық реттеуші ретінде философтар «құрастырған» жоқ. Ол шындығында, теориялық мәнділіктен бұрын зерттеу тәжірибеге бағытталды (лабораториялық, эксперименттік жұмыстар). Жаратылыстану зерттеушілерінің өзі ғылымдағы жұмыс істейтін прнинциптердің бірі ретінде көңіл бөлді, яғни жаңа құбылыстар мен маңызды жаңалықтарды табуға болады деген пікірге келді. Мысалы, американдық физиолог Уолтер Кеннон гомеостаз принцип жүйелілігінің синонимі жүйелердің құрамы мен қасиеттерінің динамикалық тұрақтылығы ретінде оны бұзатын факторлардың әрекетіне қарсылық күйін тұрақты сақтай білу деп түсінідірді. Бұл принциптің негізгі мағынасы зерттеуші кез-келген кешенде маңызды міндетті шешетін тепе-теңдікті ұстауы тиіс.
