Мотивация жəне эмоция

                                  Мотивация жəне эмоция 

 

 Мотив дегеніміз – адамның түрлі дəрежедегі саналы жəне астарсанадағы 

қажеттіліктер жүйесінен туындайтын, белгілі əрекет-қылық актісін 

орындауға бағытталған итермелеуші күш. 

          Мінез-құлық əрекеттерін орындау барысында мотивтер 

динамикалық қалыптасу бола отырып, түрленуі (өзгертілуі) мүмкін, бұл 

əрекеттің барлық кезеңдерінде мүмкін болады, ал мінез-құлық актісі 

көбінесе бастапқыға емес, түрлендірілген мотивацияға сəйкес аяқталады. 

          Қазіргі психологиядағы «мотивация» термині кем дегенде екі 

психикалық құбылысты білдіреді: 1) жеке тұлғаның белсенділігін 

тудыратын жəне оның белсенділігін анықтайтын мотивтер жиынтығы, т.б.  

мінез-құлықты анықтайтын факторлар жүйесі;  2) тəрбие процесі, 

мотивтердің қалыптасуы, мінез-құлық əрекетін белгілі бір деңгейде 

ынталандыратын жəне ұстап тұратын процестің сипаттамасы. 

          Қайта-қайта қайталанып мотивациялық құбылыстармның жеке 

басының қасиетіне айналады.  Бұл ерекшеліктерге ең алдымен жетістікке 

жету мотиві жəне сəтсіздікке жол бермеу мотиві, сонымен қатар белгілі 

бір бақылау локусы, өзін-өзі бағалау жəне ұмтылу деңгейі жатады. 

           Жетістікке жету мотиві - адамның əртүрлі іс-əрекеттер мен қарым-

қатынаста табысқа жетуге деген ұмтылысы.  Сəтсіздікке жол бермеу 

мотиві - адамның басқа адамдардың өз қызметі мен қарым-қатынасының 

нəтижелерін бағалауымен байланысты өмірлік жағдайларда сəтсіздіктерді 

болдырмауға деген салыстырмалы түрде тұрақты ұмтылысы.  Бақылау 

локусы - бұл себептерді оқшаулаудың сипаттамасы, оның негізінде адам 

өзінің мінез-құлқы мен жауапкершілігін, сонымен қатар ол бақылайтын 

басқа адамдардың мінез-құлқы мен жауапкершілігін түсіндіреді.  Ішкі 

бақылау локусы – мінез-құлық пен жауапкершіліктің себептерін адамның 

өзінен, өзінен іздеу;  сыртқы бақылау локусы – адамнан, оның ортасынан, 

тағдырынан тыс осындай себептер мен жауапкершіліктердің оқшаулануы.  

Өзін-өзі бағалау – адамның өзіне, өзінің мүмкіндіктеріне, қасиеттеріне, 

артықшылықтары мен кемшіліктеріне, басқа адамдар арасындағы орнын 

бағалауы.  Талпынулар деңгейі (біздің жағдайда) - бұл жеке тұлғаның өзін-

өзі бағалауының қажетті деңгейі («Мен» деңгейі), адам қол жеткізуді 

күтетін осы немесе басқа қызмет түріндегі (қарым-қатынас) максималды 

табысы. 

           Эмоциялар - бұл оның нақты қажеттіліктерін қанағаттандыруға 

бағытталған жағымды процесті жəне практикалық əрекеттердің 

нəтижелерін тікелей тəжірибе түрінде көрсететін субъективті 

психологиялық күйлердің ерекше класы.  Адамның барлық іс-əрекеті, 

түптеп келгенде, оның əртүрлі қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатына 

қызмет ететіндіктен, адам қызметінің кез келген көріністері эмоционалдық 

тəжірибелермен бірге жүреді. 

 

         Чарльз Дарвиннің пікірінше, эмоциялар эволюция процесінде тірі 

тіршілік иелері өздерінің нақты қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін 

белгілі бір жағдайлардың маңыздылығын белгілейтін құрал ретінде пайда 

болды. 

          Эмоционалды сезімдер эволюция процесінде биологиялық тұрғыдан 

өмірлік процесті оңтайлы шекарасында ұстаудың ерекше тəсілі ретінде 

бекітілді жəне кез келген факторлардың жетіспеуінің немесе артық 

болуының деструктивті сипаты туралы ескертеді. 

          Тірі тіршілік иелері арасындағы эмоционалдық тəжірибенің ең көне, 

қарапайым жəне кең таралған түрі органикалық қажеттіліктерді 

қанағаттандырудан алынған лəззат жəне сəйкес қажеттілік күшейген кезде 

мұны істей алмаумен байланысты наразылық. 

          Адам бастан кешіретін негізгі эмоционалдық күйлер нақты 

эмоциялар, сезімдер жəне аффекттерге бөлінеді.  Эмоциялар мен сезімдер 

қажеттілікті қанағаттандыруға бағытталған процесті болжайды. 

Эмоциялар мен сезімдер адам үшін жағдайдың қазіргі уақыттағы 

қажеттілік тұрғысынан мағынасын, оның алдағы əрекетті немесе əрекетті 

қанағаттандыру мағынасын білдіреді.  Эмоциялар нақты жəне ойдан 

шығарылған жағдайларға байланысты болуы мүмкін.  Олар, сезімдер 

сияқты, адаммен өзінің ішкі тəжірибесі ретінде қабылданады, 

хабарланады, яғни басқа адамдарға беріледі. 

        Аяқтай келе Мотивация адам жасайтын əрбір əрекет үшін өте 

маңызды.  Бір нəрсені істегенде, бұл əрекетке мотивация болу өте 

маңызды. Мотивация бізді қол жеткізген нəрсеге тоқтамай, алға 

жылжытуға мəжбүр етеді. Ал эмоциялардың негізгі қызметтерінің бірі – 

олар қоршаған шындықта бағдарлауға, заттар мен құбылыстарды олардың 

қалаулы немесе жағымсыз, пайдалы немесе зияндылығы тұрғысынан 

бағалауға көмектеседі.