«Орта ғасырдағы Азия және Африка тарихы»
Иран Бағдат халифатының күйреуі кезінде
жүктеу/скачать 0,66 Mb.
|
| Иран Бағдат халифатының күйреуі кезінде. Иранда Сасанидтер кезінде басталған феодалдық процесс мемелекеті арабтар бағындырғаннан кейін дами бастады. Бұл жаулаушылық Ирандағы құлиеленушілік қатынас пен касталық қатарға үлкен соққы тигізді. Азия, Африка және Европадағы жеке аймақтарда сауда дами бастады. Бұл айналым Иран шаруашылығы мен мәдениетінің дамуына үлкен әсерін тигізді. Араб бғаныдырушылары Сасанид кезіндегі басқару жүйесін сақтап қалды. Бірақ жер мен жан басына салынатын салық Сасанид кезіне қарағанда жеңіл болды. Тұрғылықты халыққа нақты көрсетілген мөлшерленген салықтар келісімшарттағы беліленген бөліктің негізінде өнеркәсіпті дамытудың мақсатында ланыды. Кейінне феодалдық қатынастың дамуына байланысты омеядтар салықты күшейтуге көшті. VII ғасырдың - VIII ғасырдың басында салық төлеушінің жағдайына қарай, тұрмы сына байланысты салық төлей алатындығы жайла жүйеге ауысты.
VII-IX ғасырларда ауыл шаруашылық дамыды. Жерді өңдеудің сапасы жақсарды. Күріш, қант, жидектер өсіру сияқты ауыл шаруашылық түрлері пайда болды. Бұлар Сасанидта жаңа пайда болғандықтан аз өсірілді. Сонымен бірге арпа, бидай, мақта мен тұт ағаштары өсірілді. Қалалық тұрғындар саны біркелкі өсті, қолөнер мен қалалар арасында сауда-саттық дамыды. Ал ауылды жерлерде әлі де патриархаттық қатынас еді, олардың шаруашылығы нағыз халықтық болды. Олар феодализмнің дамуы баяу болды. Көшпелі мал шаруашылығының ет пен сүт өнімдер іүшін ғана емес, жүн мен былғарыны шикізат ретінде қалалардағы шеберханаларға берді. Иран халқын арабтар икемдеп, жергілікиі халыққа ислам діні тарата бастады. X ғасырдың аяғында тұрғындардың көпшілігі бұл дінді қолдады. Басқаларға қарағанда жергілікті феодалдар көп қызықты. Исламдықты қабылдай отырып өздерінің қоғамдағы жағдайын жөндеп, мықтылап ламақшы болды. Ауқатты адамдар өздері де мұсылмандықты қолдады. Себебі олар салықты мұсылмандар аз, мұсылман еместер көп төлейтініне байланысты болды. VII ғасырдың аяғында Иран араб тіліне көшті. Өйткені бүкіл оқылатын халифаттар жалпы осы араб тілінде болды. VII ғасырда Араб феодалдарының үстемдігі халықта наразылық туғызды. Иранда араб династиясына қарыс көтерліске шықты. 747 жылы Хоросанда араб династиясына қарыс көтеріліс болды. Ол Халифаттағы басқа көтерілістің боуына бірден-бер себеп болды. Әбу-Муслимнің басқаруы күш қосты. Аббасидтер халифаты пайда болды. Аббасидтер халықтық көпшілікке айтқан сөздеріне, уәделерінде тұрмады. Көтерілістің басындағы ережелерін сақтамады. Иран мен Орталық Азияның феодалдары мен Аббасидтер жақтаушылары да осылай істеді. Салық төлемін азайтпады, күштеп жұмыс істеуді тоқтатпады. Содан барып шаруалар көтерілісіне VII-IX ғасырда жаңадан шығуға мәжбүр етті. Халықтық қозғалыс религияның өзгеруіне әкеп соқты. Ислам дінін қабылдағанға дейінгі меникейлер – маздахитша мен хуррамизм негізгі идео логиялық шаруа көтерілісіне айналды. Хуррамидтер жалпылама теңдік, әйел теңдігі мен салықтандан босату, материалдық жағдайды түзету үшін жеңілдет пекші болды. Дамаскіде Абу – Муслимнің халифеттерінің бұйрығымен өлтіріл уі жаңа көтеріліске итермеледі. Абу – Муслим аббасидтьнер династиясының мүддесін жоқтаса да, хурамидтер оның бейнесін идеал етіп, оның өлімін өздерінше бағалады. 755 жылы Сумбада Маганың басқаруымен хурамидтер жаңа көтерілістерді Солтүстік Иранда бастады. «Низам аль-Мулька» кітабында абу – Муслми туралы аңыз жазылды. Сумбад онда Абу-Муслим халиф оны өлтірер кезінде ол, көгершінге айналып, ұшып кетті, енді ол жерге әділдік пен бақыт беру үшін қайтып оралды деді. Халықтық көтеріліс жеңіліс тауып отырса да, феодадық эксплутацияны әлсіретіп тастады. Араб билеушілерінің әлсіреуі, сепартизмнің өсуіне әкелді. 821 жылы Хорасанда Тахиридтардың тұқымдық эмиранты құрылды. Систанда Саффаридтер эмиранты деген де болды. Сафаридтер әскері саманидтерден ойсыра жеңілді. Хорасан бірнеше жылдардан кейін тұтас Шығыс Иран Тәжік мемлекетінің құрамына кірді. Ал Саманидтер Бұқараның орталығымен жүздеген жылдар болды. Каспий маңындағы аудандар әсіресе Гиляна мен Дейлемеде бірнеше ұсақ мемлекеттер пайда болды. Олар халифтер атынна формальді түрде басқарылды. Олардың құрамына: Арабтық Ирак, Хузистан, Фарс, керман, Хамада, Исфахан, Рефя аудандары кірді. жүктеу/скачать 0,66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|