Философия-12. pdf

Философия тарихында таным мәселесі ерекше орын алады. Адамның қоршаған болмысты
танымының өзі, философия өзінің ғылыми негіздемесін алған кезеңге дейін біздің ата-
бабаларымыз қарастырып, талдай бастады. Қарапайым және мифологиялық дүниетаным
аясында адам оның өзі туралы және оның қоршаған ортасы туралы түсініктері мен
пайымдауларының қалай қалыптасқанын түсінуге тырысты. Алайда философия аясында ғана
таным мәселесі шынайы ғылыми сипатқа ие болды.
Философиядағы таным мәселесін оның теориялық ұғымынсыз ойлау мүмкін емес. Таным
теориясы – гносеологияның маңызды құрамдас бөлігі, ол бір жағынан осы мәселеге қатысты
әртүрлі көзқарасқа қатысты негізгі тұжырымдамаларды, ал екінші жағынан - ғалымдар
жаңадан пайда болған фактілер мен ашық заңдар мен заңдылықтар тұрғысынан қандай да бір
теорияларды қарастыратын осы тұжырымдамаларды сынауды қамтиды.
Адамнан тыс таным процесінің болуы мүмкін емес. Сондықтан адам танымы белгілі бір
қоғамда, қоғамның тәжірибелік қажеттілігіне сәйкес жүріп жатады. Ендеше адамзат
дамуында адам танымының қоғамдық, тарихи сипаты болады. Таным – адам санасын
дамытудың негізі.
«Таным дегеніміз» – өмір шындығын жай селқос аңғарып қана қою емес, оны қызу түрде,
мақсатқа сай бейнелеу болып табылады.
Дүниені танып білуге болатындығы туралы адамның ойлауының ақиқатқа жете алатындығы
туралы мәселенің ғылым мен практика үшін үлкен маңызы бар. Егер дүние мен оның заңдары
танылатын болса, біздің біліміміз шындықты дұрыс бейнелейтін болса, онда табиғат пен
қоғамның танылған күштері адамға қызмет етуге жұмсалар еді. Алайда, осы айқын-ақ сияқты
фактіні, яғни дүниені танып білуге болатындығын философтардың бәрі бірдей мойындай
бермейді. Сонымен бірге адамның дүниені танып-білу мүмкіндігін жоққа шығаратын бағытты –
агностицизм деп атайды. Оның негізгі тарихи формалары: антика заманының скептицизмі
және Канттың агиостицизмі.
Диалектикалық материализм адамның танымының, оның ойлау қабілеттерінің қоғамдық
дамуының жемісі, қоғамдық даму адамның айналадағы дүниені пәрменді түрде өзгертуінің
нәтижесі деп біледі.
Философияда таным мәселесіне екі көзқарас қалыптасты – гностицизм және агностицизм.
Гностицизм өкілдерінің пікірінше, әлемді танимыз, ал адам танымда үлкен әлеуетке ие.
Агностиктер адамның әлемді тану мүмкіндігіне сенбейді және әлемді тану мүмкіндігін де
жоққа шығарады. Агностицизм теориясын И. Кант ұсынды, оған сәйкес, адамда шектеулі
танымдық қабілет бар, ал әлем танымайды. Материалистер танымды процес деп санайды,
нәтижесінде материяны өзінің бейнелеу қабілеті, санасы арқылы өзін-өзі зерттейді.
Идеалистер таным – идеалды ақылдың дербес қызметі деп санайды. Агностицизм