Патша революцияны қарумен тоқтату мүмкін еместігін көріп, қарсыластарына бірқатар реформалар ұсынды
жүктеу/скачать 27,04 Kb.
|
|
1орыс революциясы: 1905 жылдан 1907 жылға дейінгі кезеңде бірінші орыс революциясы болып өтті. Оның жаңғырығы Қазақстанға да жетті. Патша үкіметінің 1905 жылғы 9 қаңтарда қарусыз шеруге шыққан жұмысшыларға оқ атып, қырып салғаны оның қанішер зұлымдық саясатын әшкерелеп берді. Бұл хабар халықтың кекке толы ашу-ызасын келтірді. Қазақтың белгілі ақыны әрі этнограф, тарихшы, шежірешісі Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы осы оқиғаға арнап «Қанды жексенбі» деген өлең жазды. Өлеңнің «Айқап» журналына жарияланғалы жатқанын сезіп қалған жергілікті отаршыл әкімшілік оны басып шығаруға тыйым салды. Автор қуғын-сүргін көрді. Ташкент, Қоқан жағында және Ішкі Орда аумағында бой тасалауға мәжбүр болды. Ол жыл бойына болған наразылық акцияларының толқынынан тұрды. Бұл әрекеттердің кейіпкерлері көптеген талаптарды бөліскенімен, іс жүзінде олардың арасында үйлестіру болған жоқ. Көптеген жағдайларда олар бүкіл Ресейде болған жекелеген актілер болды.Верный, Перовск, Қазалы, Орал, Ақтөбе, Петропавл мен Семейде жұмысшылардың наразылық жиналыстары мен митингілері болып өтті. Ақмола облысы мен Далалық өлке орталығы Омбы қаласында да халық наразылық шеруіне шықты. 1905 жылы қаңтарда жұмысшылардың бейбіт шеруі революцияның басталуын белгіледі. Патша сарбаздары наразылық білдірушілерге ретсіз оқ жаудырды. Көп ұзамай наразылық бүкіл Ресейге тарады. Жыл соңында патша белгілі бір еңбек және саяси құқықтарды мойындауға мәжбүр болды, дегенмен олар тек косметикалық реформалар болды. Патша революцияны қарумен тоқтату мүмкін еместігін көріп, қарсыластарына бірқатар реформалар ұсынды. Бұл жиналды Қазан манифесі және олар Думаны құрудан, парламенттің түрінен, жаңа сайлау заңынан және кейбір саяси бостандықтардан тұрады. Сол сияқты, бұл жұмысшыларға еңбек құқығын және он сағаттық жұмыс күнін ұсынды.Алайда, бұл шаралардың көпшілігі өте шектеулі болды. Мысалы, патша Дума қабылдаған заңнамаға вето қою құқығын өзіне қалдырды. Октябрь манифесін ұсынғаннан кейін II Николай революцияны аяқтайтын кез келді деп шешті.Бұл үшін ол Әскери жағдайды орнату туралы қаулы шығарды және қарсыластарын қатаң түрде репрессиялауға кірісті. Олардың көпшілігі қамауға алынып, Сиберияға жіберілді, ал басқалары жер аударылуға мәжбүр болды. Түрмеге кесілгендердің арасында Санкт-Петербург кеңесінің мүшелері де болды. Соңғы үлкен төңкеріс Мәскеуде болды. 18 желтоқсанға дейін қала нағыз қалалық соғыстың сахнасы болды. Одан кейінгі қуғын-сүргін революционерлердің қарсылығын тоқтатты. Барлық ғалымдардың пікірі бойынша 1905 жылғы төңкерістің үлкен нәтижесі оның 1917 жылы болатын киімге дайындық ретінде қызмет етуі болды Қазақ елі өзінің отарлық езгідегі халін түсіне бастауы жөне үлттық зиялы қауымның нақты әрекетке көшуі 1905 жылғы бірінші орыс буржуазиялық-демократиялық революциямен тікелей байланысты.Ғасырлар бойы қасық қаны қалғанша қорғаған жерінен айырылып, кіріптарлық күйге түскен қазақтың ауыр халі және патшалық Ресейдің қатал отарлық саясаты көзі ашық оқыған қазақтың азаматтарына ой салды. Дәл осы түста қазақ зиялылары Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынұлы, Мухаметжан Тынышпаев, Халел мен Жаһанша Досмұхамедовтер, Жақып Ақбаевтар саяси күрес сахнасына көтерілді.Ресейдегі алғашқы революциялық қозғалыс пен отарлық тәуелділіктегі халықтардың, соның ішінде казақ елінің де өз азаттығы үшін күрес жолына түсуі арасында тікелей байланыстың бар екендігі рас. 1905 жылы 25-26 маусымда Қоянды жәрмеңкесінде ерекше оқиға болды. Үш жүз қазақтарының өкілдері бас қосқан үлкен жиындарда бүкіл халық атынан Ресейдің ең жоғарғы билік орындарына жолданған бірнеше құжаттардан белгілі. Құжаттар Ресей имеператорына, Министрлер Кеңесінің төрағасына, ішкі істер министріне жолданған. Петицияларды дайындап, халық өкілдеріне қол қойғызғандардың ішінде қазақ зиялылары Әлихан Бөкейхан, Жақып Ақбай, Ахмет Байтұрсынұлы, Міржақып Дулатұлы, Көлбай Тоғысұлы, Ахметқали Аяғанұлы бар. Бұл, патша өкіметінің отарлау саясатына ашықтан-ашық петиция арқылы наразылық білдірген қазақ қоғамы атынан ұлт-азаттық өкілдерінің алғашқы қадамдары еді. Бұл петицияның негізгі талаптары төмендегідей: Жағдайды оңалту және қазақ халкының экономикалық ахуалын көтеруге мүмкіндік беру үшін қазақ өлкесін басқарудағы орын алып отырған төмендегі кемшіліктерді жойып, халықтың қазіргі тіршілік жағдайына үйлесімді, қолайлы шаралар қолдану қажет деп білеміз. 767 адам қол қойды. Екінші бір патшаның атына жазылған жолдама-хатта Қарқаралы уезінен сайланған 42 адам қол қойған. Бұл петицияның өкімет орындарын ерекше абыржытьш, әуре сарсаңға салған. Өйткені, оған қол қойғандар түгелге жуық ел билеуші қазақтар еді. Ондаған жылдар бойы айтқанына көніп, айдағанына жүрген момын, қараңғы, «бұратана» халықтың бұлайша оянуына үкімет қатты сескенген еді. Генерал-губернатор бұл хатты алғаннан кейін Қарқаралыға жедел хат жолдап: «Осы петицияға қол қойғандардың арасынан ең болмаса бірнеше адамды тауып, аты-жөнін хабарлаңыз» - деп нұсқау келген. Қарқаралы оязының бастығы Осовский былай деп жауап жазады: «Арыз Омбыға, Әлихан Бөкейхановтың атына кетті. Ол осы петицияны жазуға басты ұйымдастырушы және жетекші. Кейбір деректерге қарағанда арыздың бастапқы текстін жазған Ақбаев. Сондықтан, Бөкейханов тек дем беруші ынтагер деп, есептеледі. Халық өкілі атынан сайланғандар: Әлихан Бөкейханов пен Жақып Ақбаев». Міне ХХ ғасыр басындағы қабылданған маңызды тарихи құжат осы мағынада болып еді. жүктеу/скачать 27,04 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|