Зат есім Заттың атауы
Ұғымның атауы
Құбылыстың атауы
Мысалы: ағаш, бал және т.б.
Мысалы: қуаныш, ақыл, білім және т.б.
Мысалы: боран, жаңбыр және т.б.
Зат есім – заттың, ұғымының атын білдіретін сөз табы.
Кім? (адам, мамандық, туыстық атаулар) не? кімдер? нелер? сұрақатырна жауап береді.
Зат есім түрлері Тұлғасына қарай Құрамына қарай Мағынасына қарай Атауына қарай Тұлғасына қарай
Негізгі зат есім Туынды зат есім Бөлшектенбейтін түбір зат есім Жұрнақпен жасалған зат есім Мысалы: үй, қала
Мысалы: оқушы, орындық
Құрамына қарай
Дара зат есім бір ғана түбірден тұрады
мысалы: Отан, ер, дос және т.б.
Күрделі зат есім кемінде екі сөзден тұрады
Мысалы: баспасөз, мұражай, ата заң және т.б.
Мағынасына қарай Деректі зат есім Көзбен көрінетін заттың атауы
Мысалы: жүзік, ақша
Дерексіз зат есім Оймен білінетін ұғыммен құбылыс атауы Мысалы: адамгершілік, абырой Атауына қарай Жалпы есім Жалқы есім Жалқы есім
Кісі, аты, тегі: Амина, Тахир
Жер-су атауы: Ақтөбе, Жайық
Астрономиялық атауы: Венера, Ай
Аң-құстың жеке атауы: Ақтабан, Бүркіт
Шығарма атауы: «Шұғаның белгісі», «Абай жолы»
Мекеме атауы: Рахат, Данон
Зат есімнің жасалу тәсілдері
Лексикалық
Синтаксистік
Морфологиялық
байырғы зат есімдер, сондай-ақ, басқа тілдерден енген зат есімдер, бастапқы семантикалық мағынасы не кеңею, не тартылу, не ауысу арқылы туған жаңа зат есімдер мен өзге сөз таптарынан субстантивтену арқылы пайда болған зат есімдер жатады
кемінде екі я онан астам түбірлердің бірігуі, қосарлануы, тіркесіп құралуы, қысқарып құралуы арқылы және лексикалану негізінде пайда болған күрделі зат есімдер жатады.
зат есімнің өзінен, өзге сөз таптарынан тиісті жұрнақтар арқылы туған туынды зат есімдер жатады
есімдерден зат есім тудыратын жұрнақтар:
етістіктен зат есім тудыратын жұрнақтар:
-шы, -ші: етік+ші, балық+шы, аң+шы т.б. -лық, -лік, -дық, -дік, -тық, -тік: жақсы+лық, дос+тық, шын+дық т.б. -ша, -ше: бөлім+ше, кітап+ша, маңдай+ша т.б. -шық, -шік: ойын+шық, үй+шік т.б.
-ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе: бөл+ме, тоқы+ма, кес+пе т.б. -ым, -ім, -м: бөл+ім, біл+ім, тоқта+м т.б. -қы, -кі, -ғы, -гі: шап+қы, бұр+ғы, сүз+гі, ашыт+қы т.б. -ыс, -іс, -с: жең+іс, айт+ыс, тала+с т.б. -ық, -ік, -қ, -к: қаз+ық, көр+ік, сұра+қ, тіле+к т.б. -ыш, -іш, -ш: қуан+ыш, өкін+іш, қызған+ыш т.б. -уыш, -уіш: тырна+уыш, еле+уіш және т.б.
