Реферат тақырыбы: Араб халифаты Орындаған: Жомарт Нұрай Тексерген: Серікова Зарина Серікқызы Группа: оп-9И
жүктеу/скачать 23,9 Kb.
|
реферат Нурай араб халифаты
|
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ «САРСЕН АМАНЖОЛОВ АТЫНДАҒЫ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН УНИВЕРСИТЕТІ» КЕАҚ ЖОҒАРЫ КОЛЛЕДЖІ РЕФЕРАТ
Орындаған:Жомарт Нұрай
Өскемен қаласы 2022 жыл Кіріспе Араб халифаты мемлекеті және оның құқығының тарихын оқып үйрену маңызды. Мұсылман құқығының принциптері бүгінгі саяси өмірде кеңінен қолданылады. Кейде ислам қағидалары догмаға да айналып кетуі мүмкін. Мұсылман құқығы кеңінен тарап, тұрақтап қалған мұндай елдерге: Марокко, Тунис, Сирия, Мавритания, Иран, Пәкістан, Ирак т.б. жатады. Қоғамдық өмірдегі жалғыз ғана реттеуші заң ретінде шариғатты ұзақ мерзімге орнықтыруға бірнеше себептер ықпал жасады. Шығыс елдеріндегі әлеуметтік-экономикалық жағдайларға көптеген ғасырлар бойы ислам діні жетекшілік етті және оның батыс діндерден елеуі айырмашылығы болады. Феодализм дәуірінен бері қарай ислам діні мыңдаған жылдар бойы қоғамдық қозғалысқа мұрындық болды. Айтарлықтай маңызды орын алатын жағдайдың бірі-мешіт ұзақ уақыт бойы діни орын ретінде қызмет етті. Онымен қатар шариғаттың тірегін әрқашанда адатпен байланыстырған жөн, халықтың күнделікті тұтынатын ислам қағидалары діни құқық болып қалыптасқан. Арабтар жаулап алу кезіндегі шариғат шарттары құқық ретінде Египет, Сирия, Месопотамия, Кавказ бен Орта елдерінде қабылданған. Адат шариғаттың, шариғат адаттың сақталууына мүмкіндік туғызып отырған. Ұзақ уақыт бойы ақсүйектер мен діни үкімет бір адамның (халифттың, сұлтанның, әмірдің) қолында болып келді. Бұл жағдай сапасы жағынан алғанда шариғат қолданыстағы бірден бір заң ретінде мұсылмандардың қоғамдық өмірдегі құқығына байсалды түрде әсер етіп отырды. Ол тіпті капиталистік қарым-қатынас пен тәртіптің орнауына айтулы ықпал етті. Бірақ буржуазиялық қарым-қатынастардың дамуы шариғат монополиясын бұзды. Осы күндері мұсылман елдерінің көпшілігінде мемлекеттік ақсүйектер ұйымдары құрылған, бірақ олар діни соттарды сақтайды. Шариғат сотының сақталуы дін иелерінің саясатқа, халықтың азаматтық құқығына араласуына кең жол ашты. Бұндай жағдай қоғамдық-философиялық ойдың дамуына, Араб халифаты мемлекеті және оның құқығының тарихын оқып үйрену маңызды. Мұсылман құқығының принциптері бүгінгі саяси өмірде кеңінен қолданылады. Кейде ислам қағидалары догмаға да айналып кетуі мүмкін. Мұсылман құқығы кеңінен тарап, тұрақтап қалған мұндай елдерге: Марокко, Тунис, Сирия, Мавритания, Иран, Пәкістан, Ирак т.б. жатады. Қоғамдық өмірдегі жалғыз ғана реттеуші заң ретінде шариғатты ұзақ мерзімге орнықтыруға бірнеше себептер ықпал жасады. Шығыс елдеріндегі әлеуметтік-экономикалық жағдайларға көптеген ғасырлар бойы ислам діні жетекшілік етті және оның батыс діндерден елеуі айырмашылығы болады. Феодализм дәуірінен бері қарай ислам діні мыңдаған жылдар бойы қоғамдық қозғалысқа мұрындық болды. Айтарлықтай маңызды орын алатын жағдайдың бірі-мешіт ұзақ уақыт бойы діни орын ретінде қызмет етті. Онымен қатар шариғаттың тірегін әрқашанда адатпен байланыстырған жөн, халықтың күнделікті тұтынатын ислам қағидалары діни құқық болып қалыптасқан. Арабтар жаулап алу кезіндегі шариғат шарттары құқық ретінде Египет, Сирия, Месопотамия, Кавказ бен Орта елдерінде қабылданған. Адат шариғаттың, шариғат адаттың сақталууына мүмкіндік туғызып отырған. Ұзақ уақыт бойы ақсүйектер мен діни үкімет бір адамның (халифттың, сұлтанның, әмірдің) қолында болып келді. Бұл жағдай сапасы жағынан алғанда шариғат қолданыстағы бірден бір заң ретінде мұсылмандардың қоғамдық өмірдегі құқығына байсалды түрде әсер етіп отырды. Ол тіпті капиталистік қарым-қатынас пен тәртіптің орнауына айтулы ықпал етті. Бірақ буржуазиялық қарым-қатынастардың дамуы шариғат монополиясын бұзды. Осы күндері мұсылман елдерінің көпшілігінде мемлекеттік ақсүйектер ұйымдары құрылған, бірақ олар діни соттарды сақтайды. Шариғат сотының сақталуы дін иелерінің саясатқа, халықтың азаматтық құқығына араласуына кең жол ашты. Бұндай жағдай қоғамдық-философиялық ойдың дамуына, өмірге материалистік тұрғыдан қарауға кедергі жасады. Көзқарастарды демократиялық тұрғыда қалыптасқан адамдар да дін иелерінің қудалуына түспес үшін өздерінің пікірлерін ислам діні қағидаларымен тиянақтап отыруларына тура келді. Ислам мен шариғат осы күнге дейін Азия мен Африка мемлекеттерінде өзінің үлкен ықпалын жүргізуі, кейбір жағдайларда елдердің дамуына кері әсерін де тигізді. Көбіне ислам дінінің прогрессивті рөлі де болатынын ескеру керек. Мысалы, 1978-1979 жылғы Иран төңкерісінде Иран дін иелері төңкерісті басқарады. Шах өзінің мемлекетті басқарған соңғы жылдарында дін иелерінің үстінен бақыла қоюға тырысты. Бұл, әрине дінге сенуші халықтың қобалужын, наразылығын туғызды. Бұл кездерде мешіт бұқара халыққа әсерін тигізе алатын Иранда қалың жұртшылыққа ежелден келе жатқан байланысы бар ұйымдасқан ресми күш еді. Мұсылман құқығының қазіргі қоғамға икемделуі. Мұсылман құқығы осы күнге дейін әлемдегі ықпалды жүйелердің бірі болып отыр және ол миллиардқа жақын мұсылманның өзара қатынастарын реттейді. Мұсылман халқы қоныстанған көптеген мемлекеттер ислам діннің принциптеріне адал екендігін жариялайды. Бұл жариялық Марокко, Египет, Индонезия мемлекеттерінің конституцияларында бекітілген. Мұсылман құқығы өзгеріссіз. Бірақ оның қолданыл мүмкіндігі өте кең. Себебі, ол өмір талаптарына байланысты икемделе алады. Құқықты өзгертпей, қарама-қарсы жақтардың келісуі арқылы, әдет ғұрыптың жаңғыруына, қоғамның дамуына әсер ететін жағдайларда кіргізуге мүмкіндіктер табылады. Қазіргі кезде факторлардың әсер етуі күшейіп, ол ислам дінінің әр елдерінде қоғамдық дамудың дәстүрлі кезеңі ретінде қалай таралса, әлемдік саясатта да сондай жағдайда. Ислам факторы Иран төңкерісінің бірінші кезеңінде шахқа қарсы және импералимге қарсы бағыттың күшеюіне мүмкіндік туғызды. 1979 жылдың басында Зия-уль-Хактың жар салуымен Пәкістандағы қоғамдық- саяси және экономикалық құрылысты исламдық негізде ұйымдастыру-буржуазиялық саяси билеуші одақтың мақсатына қызмет етті. Ислам президент А.Садат қолданды, исламды социализм жүйесіне де қарсы қолданғаны мәлім. Ислам дінінің қолдануы қазіргі заманда жан-жақты. Бүгінгі таңда мұсылмандар жер жүзі бойынша бір миллиардқа жақын адамға жуық деп есептеледі. 35 елдің негізгі тұрғындары мұсылмандар, ал 18 елде олардың ықпалы аз. Ислам бірсыпыра елде мемлекеттік дін ретінде жарияланған. Ислам төңірегінде он үш ғасыр бойы белсенді түрде үздіксіз әсер етіп келе жатыр. Ислам жай діни жүйе ғана емес, ол өмірдің бейнесі. Араб мәдениеті философия ғылымына, әдебиет пен көркем өнерге зор үлес қосты. Буржуазиялық оқымыстылар ІХ-Х ғасырларда мұсылман едәуірінің өркендегенін айтады. Араб медицинасы, астрономиясы, математикасы, музыкасы, сәулет өнері жан-жақты дамыды. Араб халифатының пайда болуы. VI-VIIғғ. Аравиядағы әлеуметтік қатынастар Мұхаммед нанымының қарсаңында өте күрделі жағдайда болды. Рулық қарым-қатынастардың арасында (отбасы мүшелерімен рулық байланыс кек алу салты жерді иелен) ру ақсақалдарының бөлініп шығу кезеңі жүріп жатты. Сауда және өсім алушылық, ірі қалаларға тән тұрмыс сипаттары кең таралды. Өзара әлеуметтік теңдік жағдайында шаруалар қауым болып өмір сүрді. Аса бай сауда қалалары үнемі тәуелсіздікке ұмтылып отырды. Мұндай жағдайда оқудың кең таралуы табиғи нәрсе. Дін әділетсіз ру ақсақалдарының қолына шоғырланғанын жариялап, бостандықтағы азаматтардың теңдігін формальды түрде мойындады. Жаңа дінге байланысты (тайпаларға қарайтыннан тәуелсіз) және әлеуметтік кезеңнен жаулап алу жолы да ақталды, сөйтіп дін жалауы астында соғысты іске асырғысы келді. Аравияның бірігуі және жалпы Араб мемлекетінің құрылуы таптық қоғамның қалыптасуынан туындады. Осы кезеңдегі бірігуге ислам діні ұйытқы болды. Ислам дамуы кезеңінде Аравияның қоғамдық құрылысы өзінің белгілі бір дағдарысты жағдайын бастан көшіріп жатқан еді. Мұндағы құл иеленушілік қоғам әлі жетекшілік билікке ие болған жоқ. Ол кезде Египет Сирия, Месопотамия сияқты елдерді арабтың жаулап алу кезеңі ислам дінінің дамыған феодалдық қоғамда таралуына әсер етті. Аяқталған жүйе сапасында исламның пайда болуы, феодалдық қатынастың басшылығымен және бұл басшылықты тікелей қайталауы, қоғамдық қарым-қатынаста қолданатын жағдай туғызды. Бірақ, құл иеленушілік тәртіп те, тайпалардың қауымдық қатынастары да ұзақ уақыт сақталды. Айтарлықтай маңыздылығы, шариғаттың жалғау заң ретінде бекітілуі, мынаған дәлел береді: ұзақ уақыт бойы мешіт діни және ақсүйектер жұмыстарын, оның ішінде сот істерін де шешетін орын ретінде қызмет етті. Орта ғасырдағы мұсылман елдерінде заң шығарушылар болып тек құдай сөзін айтатын адамдар ғана танылды. Діни нанымның кезеңінің қаншалықты ықпалы екенін араб тайпаларының орталықтану кезеңі көрсетті. Заурен күрейіш тайпалары басымырақ шоғырланған Мекке аймағында ол ерекше көрінді, олар керуен саудасын жақсы жүргізіп, көрші тайпаларды бағындырып алу барысында нәтижелерге жеткен. Алдыңғы қатарлы жағдайы олар құдай Алла атымен иемденді және қалайда ірі пұтпен Хұбалаға қосылып кетті. Арабияның географиялық жағдайы, оның саудаға ежелгі уақыттан араласуы Шығыс пен ба тыстағы басқа мемлекеттер мен саяси және мәдени байланыстарды дамытуға ықпал жасағаны сөзсіз. Сол сияқты араб ортасын монотеизмге тартуға икемдегені айқын. Ескіден келе жатқан библия аңыздары мен інжілдік атқару, ежелгі грек философы мен рим юриспруденциясы, зороастризм және буддизм шығыс деспотизмнің өткен кезеңі мен ежелгі патшалықтардың орталықтандырылған бюрократиялық нормалары, сондай-ақ арабтарда исламның пайда болуы да белгілі бір рөл ойнайды. Исламды тікелей уағыздаушылар қозғалысының шындықты іздеушілер ханафизм болды. Олар рулық дінге қарсы шықты және рахман құдайына ғана бағынды. Силам Мұхаммедтің атымен байланысты және оған дейінгі жергілікті пайғамбардың атынан, құдайдың атынан қатысқандар уақыттың келгенін білдірді, осылардан кейін барлық бақытсыздық тоқтатылады. Тек бір ғана Мұхаммедтің таратуы табысқа жеткізжі. Оның өмірбаяны, сегізінші ғасырда жазылған. Ол Банухашим деген рудан шықты, тайпасы күрейіш, жастайынан жетім қалып, ағасының малын баққан, 25 жасында 40 жасар Меккелік Хадиша деген әйелге үйленген. Тұрмысын түзеп алғаннан кейін сауданы тастап діни, тәртіп жұмысына тереңірек кірісті. Оның көзіне түрлі құбылыстар көрініп, біреулердің дауыстарын естіді. Рамазанның бір түнінде, күнтізбенің тоғызыншы айында түріктің оразасының 30 күнінің бірінде (ранда-рузе, фаттарда-саум.) оған жаналғыш әзірейіл келіп, аспандағы Алланың тағының астына жасырылған Ифиннің мазмұнын ашып береді. Мұхаммедтің дін уағыздау жұмысының табысы былай келісумен болды, жаңа дін оқу қарапайым халықты феодалдық дәуірдегі тайпа басшыларына және көпестік өсім алушылықтың қабатталуына қарсы күрестің бір түрі болды. Ал теңдік және туысқандық идеясы бұл оқуды ұстап тұрып, ең кедей аймақтарының талаптарына, ұмтылыстарына жауап беру езушілердің ретінде қатысты. Оның уағыз жұмыстары Меккенің ірі басшыларын және Қабаның әулие қызметкерлерінің наразылығын туғызды. Әйелі мен ағасы қайтыс болғаннан кейін Мұхаммед қауымды құрған және жергілікті араб, үнді тайпаларын біріктіріп тұрған көрші Ясрибке (Медине) кетуге мәжбүр болды. Бұл 622 жыл-мұсылмандардың жыл санауының бірінші жылы. Араб халифатының қоғамдық құрылысы. Араб халифатының ерекшеліктері феодалдық қоғамда белгілі орын алды. Феодализмнің дамуы тарихи-географиялық жағдайда біркелкі болған жоқ: Сирияда Иранда Египетте феодалдық қатынастар белең алды, ал Арабияда рулық қоғам өмір сүрді. Жер иелену қатынастарында жерді мемлекеттің меншіктенуі басым орын алды. Халиф пен басшылар оны шаруаларға пайдалануға таратты және жер иесінің қайтыс болған жағдайында жердің тағдырын анықтап отырды. Бірігіп пайдалануды қажет ететін суармалы егін шаруашылығы кеңінен қолданылады. Жерді пайдаланудың негізгі түрлері икта, мульк және вакф деп аталады. Икта-шарт қойылып алынған дүние, мулк-толық жеке меншіктегі жер және вакф-нақты бір мақсатпен шартты түрде сыйға берілген жер, жер иеленуші басқару құқығын сақтап қалады. Таптық құрылымы:феодалдар-басқарушы қанаушы тап, жаулап алынған елдерден келген байлықтың бағасы. Қорытынды Араб халифатыныңтарихыншарттытүрде 3 кезеңге белуге болады: Мұхаммедпайғамбар (570-632 ж.ж.) мен алғашқытөртхалифтің (ӘбуБәкір (632-634 ж.ж.). Омар (634-644 ж.ж.). Осман (644- 656 ж.ж.). Әли (656-661 ж.ж.)) билiгi; Омейядтардинастиясыныңбилiгi (661-750 ж.ж.); Аббасидтердинастиясыныңбилігі (750-1258 ж.ж.).VII ғасырда араб тайпаларындарулық-тайпалық
Пайдаланылған әдебиеттер 1.Қосанова Г. Дүниежүзілік сәулет өнерінің тарихы Мысырдан басталады // Аңыз адам.- 2014.- №4.- 29-32 б. 2.Мухидинова Г. Қазақстанның ХІV-XV ғасырлардағы сәулет өнері // Қазақстан тарихы: әдістемелік журнал.- 2006.-№7.-34-37 б. 3.Тәтіғұлов Ш., Тәтіғұлов Ә.Ә., Тәтіғұлов А.Ә. Архитектура мен жобалау негіздері. Т.1.- Алматы: Рауан, 2000.- 466 б. жүктеу/скачать 23,9 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|