Реферат тақырыбы: Дәнді бұршақ дақылдары, ерекшеліктері Орындаған: Журсунова Нуржайна атт23(қ)-101 тобы
жүктеу/скачать 28,18 Kb.
|
Реферат Дәнді бұршақ дақылдары, ерекшеліктері
- Бұл бет үшін навигация:
- Орындаған
- Негізгі бөлім.
|
Қазақстан Республикасы Ғылым және Білім министрлігі Инновациялық Еуразия университеті РЕФЕРАТ Тақырыбы: Дәнді бұршақ дақылдары, ерекшеліктері Орындаған: Журсунова Нуржайна АТТ23(қ)-101 тобы Павлодар, 2023 жыл МАЗМҰНЫ
Негізгі бөлім. Ауыспалы егістер жәніндегі түсінік. Ауыспалы егіс дегеніміз — ғылымға негіздеп дақылдар мен сүрі танапты белгілі бір мерзімде және аумақта кезектестіріп ор-наластыру. Дақылдар мен сүрі жердің кезектесу ретімен бірінен соң бірінің орналасуын ауыспалы егістің кестесі (схемасы) деп атайды. Мысалы, Қазақстандағы ең кең тараған ауыспалы егістің кестесі: 1 — сүрі жер, 2 — жаздық бидай, 3 — жаздық бидай, 4 — арпа. Да-қылдар мен сүрі жердің ауыспалы егістің барлық танаптары арқылы өтуі олардың аумақта кезектесуін білдіреді. Дақылды бір танапта үзақ уақыт өсіруді ауысымсыз, ал шаруашылықтағы негізгі дақылды дара дақыл деп атай-ды. Ауыспалы егістерде, кейде бір дақылды бірнеше жыл бойы қатарынан егеді, сосын оны басқа дақылмен ауыстырады. Мүндай егістіктерді қайталама егістік деп атайды. Ауыспалы егістің әр танабында әдетте бір дақылды өсіреді, кейде бір танапта биологиясы және өсіру технологиясы үқсас бірнеше дақылды орналастырады. Ауыспалы егістің мұндай танаптарын құрама деп атайды. Ауыспалы егістің жақсы алғы егіспен басталып, келесі жақсы алғы егістің алдында аяқталатын бөлігі ауыспалы егістің буыны деп аталады. Ауыспалы егіс тәсіліне сәйкес, дақылдар мен сүрі жердің кезектесуінің толық циклі өтетін кезеңді айналым (ротация) деп атайды. Оның ұзақтығы әдетте ауыспалы егістегі танаптар санына тең. Ауыспалы егістің тыс танабы деп дақылдардың кезектесуінен уақытша шығарылып және бірнеше жыл бойы бір дақыл ретінде өсірілетін танапты айтады. Тыс танапта көбінесе көпжылдық шөптер, жүгері өсіріледі. Алғы дақыл деп осы танапта өткен жылы болған дақылды немесе сүрі жерді атайды, яғни ауыспалы егістегі әрбір дақыл немесе сүрі жер өзінен кейінгі дақыл үшін алғы дақыл болып табылады. Ауыспалы егістің, дақыл мен сүрі жерді ретімен ауысуына, олардың кезектестік қағидасына өзгертулер енгізуге мүмкіндік беретін қасиетін оның икемділігі (бейімделгіштігі) деп атайды. Айналымы үзақ және биологиясы үқсас дақылдардан тұратын ауыспалы егістіңикемділігі жоғары. Дақылдардың кезектесу қажеттілігі химиялық, физикалық, биологиялық, экономикалық себептерге байланысты. Бір дақылды тұрақты немесе ұзақ уақыт бойы бір жерге өсіре берсе, онда арамшөптер, зиянкестер және аурулар қаптап, топырақ тозады да, өнімнің азаюына әкеп соқтырады. Ауыспалы егісте дақылдарды кезектестіру, биологиялық себептердің кері әсерін төмендетеді немесе тіпті мүлдем жояды. Мөселен, күнбағысты түрақты сепкенде ол тоғышар арамшөп сүңғыладан күшті зақымданады; бидайды кезектестірмей сепсе, онда ол тамыр шіріндісі ауруына шалдығады. Бірнеше дақылдарды (дәнді, отамалы дақылдар, көпжылдық екпе шөптер) өсіру оларды себудің, орып алудың мерзімдері әр түрлі болғандықтан, еңбекті, техни-каны, жүмысшы күшін біркелкі пайдалануға, мал шаруашылығын азықпен қамтамасыз етуге мүмкіндік жасайды. Ауыспалы егістегі алғы дақылдар. Дақылдар өнімінің мөлшері мен сапасына алғы даңыл үлкен әсер етеді. Қазақстанның қүрғаңшылық жағдайында, ең жақсы алғы дақылға сүрі жер (танабы) жатады. Ол то-пырақта ылғалдың, өсімдікке сіңімді түрдегі қоректік заттардың жиналуын, танаптың фитосанитарлық күйінің жақсаруын және арамшөптен тазалануын қамтамасыз етеді. Қазақстандағы таза, екпе, ықтырмалы, сидералды, жазықтілгіш гербицидті, т.б. сүрі танаптары кең тараған. Отамалы дақылдар (қант қызылшасы, жүгері, картоп, көкөніс, т.б.) алғы дақыл ретінде танаптарда арамшөптермен күресті жақсы жүргізуге мүмкіндік береді: жаз бойы арамшөптермен қатарлықта күрес жүргізіледі, топыраққа тыңайтқыштар енгізіледі. Бұршақ тұқымдас дақылдар топырақтағы азотты көбейтеді. Жемшөпке себілген дақылдарды жазда шабу арамшөптерді азайтады. Көп жылдық шөлтер топырақты органикалық заттар-мен байытады, оның құрылымын жақсартады, су және жел эрозиясынан қорғайды, өсіп-өнген патогенді микроағзаларды қүртады. СолтүстікҚазақстанның қүрғақшылық жағдайында негізінен көпжылдық дәнді екпе шөп-терді, ал оның ішінде құрғақшылыққа ең төзімділерін (еркекшөп) пайдаланады. Көп жылдық екпе шөп қырты-сындағы бидайдың астық өнімі, ықтырмалы сүрі танап-қа қарағанда гектарына 2,3 ц төмен, бірақ сүрі танаптан кейінгі екінші бидайға қарағанда гектарына 0,7 ц жо-ғары. Қарақұмық тамырының жоғары ерітетін қабілетіне байланысты қиын еритін ңосылыстардан қоректік заттарды пайдаланып, басқа одан кейін өсірілетін даңылдарға жеңіл сіңетін түрде қалдырады. Ауыл шаруашылығы дақылдарының тамыр жүйесі қүрылысындағы айырмашылықтары топырақ ылғалдығын пайдаланғанда байңалады. Қуатты тамыр жүйесі бар өсімдіктер — жүгері, күнбағыс, қант қызылшасы, жоңыш-ңа ылғалды төменгі терең ңабаттардан пайдаланады, ал көптеген басқа есімдіктер ылғалды топырақтың беткі қабаттарынан жұмсайды. Әр түрлі өсімдіктер қүрғақ заттардың қалыптасуына судың мөлшерін әрқалай жүмсайды. Қант, жүгері, күнбағыс, көп жылдың шөптер тары мен арпа сияқты өсімдіктерге ңарағанда суды көбірек жұмсайды және то-пырақты күштірек құрғатады. Сондықтан ауыспалы егісте әр түрлі даңылдарды алмастырғанда қоректік зат-тарды және топырақ ылғалын тиімді пайдалануға мүмкіншілік туады. Танапта дақылдардың алмасуы топырақтың физикалық жағдайын, өсіресе оның құрылымы мен тығыздығын жақсартады. Бір жылдың отамалы дақылдарды қарқынды өңдеулер мен қайталама есіру топырақтың тым борпылдақ болуына, қара шіріктің азаюына, соңынан топырақ құрылымының нашарлауына ұрындырады. Қүрғаң дала жене дала аймақтарының жағдайында жел эрозиясының қауіптілігі байқалады. Бүл аймақта кеп жылдың шөптер және басқа дақылдар қалың қыртысты (шымды) ңүрады, топырақ құрылымын жақсар-тады, суға тезімді агрегаттардың санын өебейтеді, су және жел эрозиясынан қорғайды. Дөнді дақылдар түріне қарай алғы дақыл ретінде әр түрлі бағаланады. Күздік бидай жаздық бидай мен арпа үшін кептеген отамалы дақылдар үшін жаңсы алғы дақыл болып саналады. Жемдік дәнді-дақылдарды, арпа, т.б. нашар алғы дақылға жатқызады және оларды ауыс-палы егістің соңынан орналастырады. С.Сейфуллин атындағы Қазақ аграрлық университеті мен А.И.Бараев атындағы Қазақ АІНҒЗИ деректері бой-ынша сүлының жазғы егісін сүрі танапты эрозиядан қорғауға және топырақтың санитарлық жағдайын жақ-сарту үшін пайдалануға болады. Сұлының жасыл балау-сасының енімділігі гектарына 50-75 ц жетеді. Ауыспалы егістердің кестесін құру қағидаттары (принциптері). Ауыспалы егісте дақылдардың алмасу тәртібін және алғы егістерін ендірістік тәжірибелері мен аймақтың ғылыми мекемелерінің үсыныстарын пайдаланып анықтайды. Бүған қойылатын негізгі талап -әрбір дақылға мүмкіндігінше оңтайлы жағдай жасап, сыртқы ортаның қолайсыз әсерін азайту. Ауыспалы егістің кестесін құрастырғанда топырақ-тың қүнарлылық қорларын есімдіктердің тиімді пайдалануын ескеру керек. Сол үшін мынадай үстанымдарды сақтау керек: 1. Негізгі дақылдарға ауданның үлкен белігін бөлген жөн. 2. Топырақтың құнарлылығына, танаптардың тазалығына және басқа тіршілік жағдайларына жоғары талап қоятын ең құнды дақылдарды жақсы алғы дақылдардан кейін орналастыру дүрыс. 3. Ауыспалы егісті ең жақсы алғы дақылдан бастау қажет. 4.Дәнді бұршақ дақылдарын қайталап өсіруге болмайды. 5 Дәнді бұршақ дақылдарын пардан кейін орналастыруға болмайды.Бұл жағдайда олардың құнды алғы егіс болған артықшылығы басқа дақылдармен пайдаланылмайды. жүктеу/скачать 28,18 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|