Реферат тақырып: экг-ні тіркеу жəне талдау қағидалары

РЕФЕРАТ 
Тақырып: ЭКГ-ні тіркеу жəне талдау қағидалары 
Орындаған: Асылхан Адель 101А фармация тобы 
Тексерген: Жұмабекова Рамиля Рысханқызы 

Алматы,2023 

МАЗМҰНЫ: 
КІРІСПЕ 
НЕГІЗГІ БӨЛІМ 
1)Жүректің өткізгіштік функциялары. 
2)Электродиаграмма. 
3)ЭКГ-ні тіркеу əдісі. ЭКГ-ні тіркеу техникасы. 
ҚОРЫТЫНДЫ 
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ƏДЕБИЕТТЕР 

I.КІРІСПЕ. Жүрек қызметінің көрсеткіштері 
Жүрек жұмысының көрсеткіштеріне жүректің систолалық жəне минуттық 
көлемі жатады. Жүректің систолалық немесе соққы көлемі дегеніміз - əр 
жиырылу кезінде сəйкес тамырларға жүректің ығыстырып шығаратын 
қанының мөлшері. Систолалық көлемнің шамасы жүректің өлшеміне, 
миокард күйіне жəне ағзаға байланысты. Салыстырмалы тыныштықтағы 
ересек сау адамның əр қарыншасының систолалық көлемі шамамен 70—80 
мл- ді құрайды. Сөйтіп қарыншалар жиырылуы кезінде артериялық жүйеге 
қанның 120—160 мл көлемі келіп түседі. Жүректің минуттық көлемі 
дегеніміз – жүректің өкпе өзегі мен аортаға 1 минутта ығыстырып 
шығаратын қанының мөлшері. Орташа минуттық көлем 3- 5 л құрайды. 
Жүректің систолалық жəне минуттық көлемі қанайналымның барлық 
аппаратының қызметін сипаттайды.Жүрек қызметінің сыртқы көріністерінің 
(жоғарғы ұшының соққысы, жүрек тондары) берілген мəліметтері бойынша 
дəрігер жүрек жұмысы туралы жорамалдай алады. 
Осы берілгендерге жеке тоқталайық: 
1. Жоғарғы ұшының соққысы. 
Қарыншалар систоласы кезінде жүрек солдан оңға қарай бұрылып, 
айналмалы қозғалыс жасайды. Жүректің ұшы (басы) көтеріліп, бесінші 
қабырғааралық аймақта кеудені (қысады) басады. Систола кезінде жүрек өте 
тығыз болады, сол себепті жүрек ұшының қабырғааралық аралықты қысуын 
көруге болады (көтерілуі, быртыю). Жүректің жоғарғы ұшының соққысын 
анықтауға болады, сөйтіп оның шекарасы мен күшін анықтауға болады. 
2. Жүрек тондары- жұмыс жасап тұрған жүректе пайда болатын дыбыстық 
құбылыстар. Тонның екі түрі бар: систолалық жəне диастолалық. 

Систолалық тон. Осы тонның пайда болуына негізінен атриовентрикулярлы 
клапандар қатысады. Қарыншалардың систоласы кезінде 
атриовентрикулярлы клапандар жабылып, олардың жармалары (створкалары) 
мен оған бекітілген сіңір жіпшелерінің тербелісі І- ші тонды береді. Сонымен 
қатар І- ші тонның пайда болуына қарыншалар бұлшықетінің жиырылуы 
кезінде пайда болатын дыбыстық құбылыстар да қатысады. Өзінің дыбыстық 
ерекшеліктері бойынша І – тон- созыңқы жəне төмен. 
Диастолалық тон қарыншалардың диастоласының басында 
протодиастолалық фаза кезінде, айшық клапандардың жабылуы кезінде 
пайда болады. Осы кезде қақпақшалар жармаларының тербелісі дыбыстық 
құбылыстардың көзі болып табылады. Дыбыстық сипаттамалары бойынша 
ІІ- ші тон қысқа жəне жоғары. Жүректің жұмысын онда пайда болатын 
электрлік құбылыстар бойынша да жорамалдауға болады. Оларды жүректің 
биопотенциалдары деп атайды жəне олар электрокардиографтың көмегімен 
алынады. Алынған биопотенциалдар электрокардиограмма деп аталады. 
II.НЕГІЗГІ БӨЛІМ. 2.1 Жүректің өткізгіштік жүйесінің функциялары 
Ырғақты серпіністердің спонтанды өндірілуі синусты- жүрекше түйіншектің 
көптеген жасушаларының үйлесімді қызметінің нəтижесі болып табылады 
жəне ол осы жасушалардың тығыз байланысы (нексус) арқылы жəне 
электротонды өзара əсерлесуімен қамтамасыз етіледі. Синусты- жүрекше 
түйіншегінде пайда болған қозу өткізгіштік жүйе арқылы жиырылғыш 
миокардқа беріледі. 
Жүректің өткізгіштік жүйесінің ерекшелігі əр жасушаның қозуды өздігінен 
өндіру қабілеттілігі болып табылады. Жиілігі минутына 60-80 серпіністерді 
өндіретін синусты- жүрекше түйіншегінен өткізгіштік жүйенің алыстауына 
қарай оның əртүрлі бөлігінің автоматияға қабілеттілігінің төмендеуін 
өрнектейтін автоматия градиенті бар болады. 
Əдеттегі жағдайларда өткізгіштік жүйенің барлық төмен орналасқан 
бөліктерінің автоматиясы синусты- жүрекше түйіншегінен келетін жиі 
серпіністермен жойылады. Осы түйіншектің зақымдануы не істен шығуы 
кезінде жүрекше- қарынша түйіншегі ырғақты басқарушы бола алады. Осы 

кезде серпіністер минутына 40-50 рет пайда болады. Егер осы түйіншек 
өшетін болса, онда жүрекше- қарынша шоғырының (Гис шоғыры) 
талшықтары ырғақты басқарушы болып табылады. 
Осы кезде жүректің жиырылу жиілігі минутына 30-40-тан артпайды. Егер 
осы ырғақты басқарушы да істен шығатын болса, онда қозу үрдісі Пуркинье 
талшықтарының жасушаларында спонтанды пайда болуы мүмкін. Осы кезде 
жүрек ырғағы өте сирек болады- минутына шамамен 20 рет. 
Жүректің өткізгіштік жүйесінің айрықша ерекшілігі оның жасушаларында 
жасушааралық контактінің – нексустардың көп мөлшерде бар болуы. Осы 
контактілер қозудың бір жасушадан басқа жасушаға өтетін жері болып 
табылады. Осындай контактілер өткізгіштік жүйе мен жұмыс миокарды 
жасушаларының арасында да болады. Контактінің бар болуы арқасында жеке 
жасушалардан тұратын миокард тұтас біртұтас түрінде жұмыс жасайды. 
Жасуашааралық контактінің көп болуы миокардта қозудың таралуының 
сенімділігін арттырады. 
Синусты- жүрекше түйіншегінде пайда болған қозу жүрекшелер арқылы 
таралып, жүрекше- қарынша (атриовентрикулярлы) түйіншегіне жетеді. 
Жылы қанды жануарлардың жүрегінде синусты- жүрекше мен жүрекше - 
қарынша түйіншектері арасында, жəне де оң жəне сол жүрекшелер арасында 
арнайы өткізгіштік жолдар болады. Осы өткізгіштік жолдардағы қозудың 
таралу жылдамдығы жұмысшы миокард бойымен қозудың таралу 
жылдамдығынан соншалықты артық болмайды. Бұлшықет талшықтарының 
кішкене қалындығы жəне олардың ерекше тəсілмен бірігуі арқасында 
жүрекше- қарынша түйіншегінде қозудың таралуының бөгелуі пайда болады. 
Осы бөгелу салдарынан қозу жүрекше - қарынша шоғырына жəне жүректің 
өткізгіштік миоциттеріне (Пуркинье талшығы) тек жүрекшелер 
бұлшықеттері жиырылып үлгеріп, қанды жүрекшеден қарыншаға ығыстырып 
үлгергеннен кейін ғана жетеді. 
Ендеше атриовентрикулярлы кідіріс (бөгелу) жүрекшелер мен 
қарыншалардың қажетті тізбекті жиырылуын қамтамасыз етеді. Жүрекше – 
қарынша шоғырында жəне диффузиялы орналасқан жүректің өткізгішітік 

миоциттерінде қозудың таралу жылдамдығы 4,5-5 м/с-ке жетеді, ол жұмыс 
миокардымен қозудың таралу жылдамдығынан 5 есе жоғары. Осының 
арқасында қарыншалар миокарды жасушаларының жиырылуы бір мезгілде 
өтеді, яғни синхронды .Жасушалардың жиырылу синхрондылығы 
миокардтың қуатын арттырады жəне қарыншалардың ығыстырушы 
қызметінің эффективтілігін артырады. Егер қозу жүрекше- қарынша шоғыры 
арқылы таралмай, жұмыс миокардының жасушалары арқылы таралса, яғни 
диффузиялы, онда асинхронды жиырылу периоды біршама ұзақ болушы еді, 
миокард жасушаларының жиырылуға бір мезгілде қатыспай, біртіндеп 
қатысушы еді жəне қарыншалар өзінің қуатының 50%-ын жоғалтушы еді. 
Сөйтіп өткізгіштік жүйенің болуы жүректің бірқатар маңызды 
физиологиялық ерекшеліктерін қамтамасыз етеді: 
1) серпіністердің ырғақты өндірілуін (əрекет потенциалы); 
2) жүрекшелер мен қарыншалардың қажетті тізбекті жиырылуын 
(координациясын); 
3) қарыншалар миокардының жасушаларының жиырылу үрдісіне синхронды 
қатынасуын (ол систоланың тиімділігін арттырады). 
2.2 Электрокардиограмма 
Қозудың жұмыс миокардының аса көп жасушаларын қамтуы осы 
жасушалардың бетінде теріс зарядтардың пайда болуын тудырады. Жүрек 
қуатты электр генераторына айналады. Жоғары электрлік өткізгіштігі бар 
дене ұлпалары жүректің электрлік потенциалын дене бетінен тіркеуге 
мүмкіндік береді. Жүректің электрлік белсенділігін зерттеудің В. Эйтховен, 
А.Ф. Самойлов, Т.Льюис, В.Ф. Зеленин жəне т.б. ұсынған осындай əдістемесі 
электрокардиография деген атқа ие болды, ал оның көмегімен тіркелетін 
қисық электрокардиограмма (ЭКГ) деп аталады. Электрокардиография 
жүректе қозудың таралу динамикасын бағалауға жəне ЭКГ-ң өзгеруі кезінде 
жүрек қызметінің бұзылуын жорамалдауға мүмкіндік беретін медицинада кең 
таралған диагностикалық əдіс болып табылады. Қазіргі кезде арнайы 
құралдар – электронды қүшейткіштері жəне осцилографтары бар 
электрокардиографтар қоланылады. Қисық сызықтар қозғалмалы қағаз 

жолағына жазылады. Бұлшықеттің белсенді қызметі кезіндегі жəне алыстағы 
зерттелетін объектіден 
ЭКГ жазатын құралдар жасалған. Бұл құралдар- телеэлектрокардиографтар 
деп аталады жəне олар радиобайланыстың көмегімен ЭКГ-ны 
арақашықтыққа тарату принципіне негізделген. Осындай тəсілмен жарыс 
кезінде спортшылардың, ғарыштағы космонавтардың жəне т.б ЭКГ-сы 
тіркеледі. Жүрек қызметі кезінде пайда болатын электрлік потенциалдардың 
телефон сымдары арқылы беріліп, ЭКГ-ны пациенттен үлкен қашықтағы 
арнайы орталықта тіркейтін құралдар жасалған. 
Кеудеде жүректің белгілі бір орында орналасуы жəне адам денесінің өзіндік 
бір пішінінің болуы салдарынан жүректің қозған (-) жəне қозбаған бөліктері 
арасында пайда болатын электрлік күштік сызықтары дене бетінде 
бірқалыпты таралмайды. Сол себепті электродтардың орналасуы жеріне 
байланысты ЭКГ түрі жəне оның тістерінің вольтажы əртүрлі болады. 
ЭКГ- ны тіркеу үшін аяқ- қол мен кеуде бетіндегі потенциалдардың тіркелімі 
(тармағы) жүргізіледі. Əдетте үш түрлі стандартты тіркелім əдісі 
қолданылады: 
І-тіркелім: оң қол - сол қол;
ІІ-тіркелім: оң қол - сол аяқ;
ІІІ-тіркелім: сол қол - сол аяқ . 
Сонымен қатар Гольдбергер бойынша үш униполярлы күшейтілген тармақтар 
тіркеледі: aVR; aVL;aVF. Стандартты тіркелімдерді тіркеу үшін 
қолданылатын екі электродты күшейтілген тіркелімдерді тіркеу кезінде 
біріктіріп, осы біріккен электродтар мен белсенді электродтар арасындағы 
потенциалдар айырмасы тіркеледі. Мысалы, aVR кезінде оң қолға байланған 
электрод белсенді болып табылады, ол aVL кезінде- сол қолға, aVFкезінде- 

сол аяққа байланған электрод белсенді болып табылады. Вильсон кеудеде 6 
тіркелімді тіркеуді ұсынды 
Үш стандартты тіркелімдегі тістер шамалаларының өзара қатынасын 
Эйтховен тағайындаған. Ол II – ші стандартты тіркелімде тіркелген жүректің 
электр қозғаушы күшінің I- ші жəне III- ші тіркелімдердегі электр қозғаушы 
күштерінің қосындысына тең болатындығын анықтаған. Тістердің биіктігі 
ЭҚК-ң көрінісін (мəнін) анықтайды, сондықтан II- ші тіркелімнің тістері 
өзінің шамалары бойынша I – ші жəне III- ші тіркелімдердегі тістердің 
алгебралық қосындысына тең. 
Екінші электрод ретінде екі қолға жəне сол аяққа орнатылған бірге қосылған 
үш электрод алынады. Осы кезде ЭКГ түрі кеуде электроды орналасқан 
бөліктегі электрлік өзгерістерді ғана айқындайды. Аяқ-қолдарға (үшеуіне) 
орнатылған біріккен электрод индифферентті болып табылады , немесе 
«нөлдік», себебі оның потенциалы бүкіл жүрек циклі бойы өзгермейді. 
Осындай электрокардиографиялық тіркелімдер униполярлы немесе 
бірполюсті деп аталады. Осы тіркелімдер V латын (V1, V2 жəне т. б.) əрпімен 
белгіленеді. 
II- ші стандартты тіркелімде алынған адамның қалыпты ЭКГ-сы 5- суретте 
көрсетілген. 
ЭКГ-ны талдау кезінде тістердің амплитудасы мВ (mV)-пен анықталады, 
олардың өту уақытын, сегменттердің ұзақтылын секундпен өлшейді. Сегмент 
дегеніміз көрші тістер мен белгілі бір тіс пен оған іргелес сегменті бар 
интервалдар арасындағы изопотенциалды сызықтың бөлігі. 
ЭКГ- ң қалыптасуы (оның тістері мен интервалдарының) жүректе қозудың 
таралуын жəне осы үрдісті білдіреді. Қозатын жүйенің бөліктері арасында 
потенциалдар айырмасы болған кезде, яғни жүйенің қандай да бір бөлігі 
қозып, екіншісі қозбаса, тістер пайда болып, дамиды. Изопотенциалды сызық 
қозатын жүйеде потенциалдар айырмасы болмаса, яғни барлық жүйе қозбаса 

немесе керісінше қозса, пайда болады. Тіркелген ЭКГ жүрекше мен қарынша 
жиырылғыш миокардының тізбектелген қозумен қамтылуын білдіреді. 
Р тісі жүрекшелердің қозуға ұшырағынын білдіреді жəне жүрекше тісі деген 
атқа ие болды. Əрі қарай қозу жүрекше-қарынша түйіншегі арқылы таралып, 
қарыншалардың өткізгіштік жүйесі арқылы таралады. Осы кезде 
электрокардиограф изопотенциалды сызықты тіркейді (екі жүрекше 
толығымен қозған, екі қарынша əлі қозбаған, ал қарыншалардың өткізгіштік 
жүйесі арқылы қозудың таралуы электрокардиографпен сезілмейді ( ол ЭКГ-
ғы PQ сегменті). 
Жүрекшелерде қозу көбінесе жиырылғыш миокард бойымен көшкін түрінде 
синусты –жүрекше бөлігінен жүрекше- қарынша бөлігіне қарай тарайды. 
Жүрекше ішіндегі арнайы шоғырлар арқылы қозудың таралу жылдамдығы 
жүрекшенің жиырылғыш миокарды арқылы қозудың таралу жылдамдығына 
шамамен тең болғанда қалыпты болады, сондықтан жүрекшелердің қозумен 
қамтылуы көпфазалы Р тісімен кесінделеді. 
Қарыншалардың қозумен қамтылуы қозудың өткізгіштік жүйенің 
элементтерінен жиырылғыш миокардқа берілуі арқылы жүзеге асырылады, 
бұл қарыншалардың қозумен қамтылуын айқындайтын QRS жиынтығының 
сипатының күрделілігін білдіреді. Осы кезде Q тісі жүректің төбесінің 
қозғанын, оң емізікше бұлшықетінің, қарыншалардың ішкі бетінің қозғанын 
білдіреді. 
R тісі– жүрек түбінің жəне қарыншалардың сыртқы бетінің қозғанын 
білдіреді. Қарыншалар миокардының қозумен толық қамтылу үрдісі S тісінің 
қалыптасуы аяқталғанда аяқталады. Енді екі қарынша да қозып, ST сегменті 
қарыншалардың өткізгіштік жүйесінде потенциалдар айырмасының жоқтығы 
салдарынан изопотенциалды сызықта болады. 
Т тісі реполяризация үрдісін көрсетеді, яғни миокард жасушаларының 
қалыпты мембраналық потенциалының қайта орнауын білдіреді. Осы 
үрдістер əр жасушаларда қатаң синхронды пайда болмайды. Осының 

салдарынан миокардтың əлі деполяризацияланған бөліктері ( яғни теріс 
заряды бар) мен өзінің оң зарядын қалпына келтірген миокард бөліктері 
арасында потенциалдар айырмасы болады. Осы потенциалдар айырмасы Т 
тісі түрінде тіркеледі. Осы тіс ЭКГ-ң ең өзгермелі бөлігі. Т тісі мен келесі Р 
тісі арасындағы изопотенциалды сызық тіркеледі, өйткені осы кезде 
қарыншалар миокардында жəне жүрекшелер миокардында потенциалдар 
айырмасы болмайды. Жүрекшелер реполяризациясын білдіретін сəйкес тістің 
кескіні ЭКГ-да жоқ, себебі ол уақыт бойынша қуатты QRS жиынтығымен 
сəйкес келіп, олармен жұтылады. Əрбір Р тістің QRS жиынтығымен 
сүйемелденбеген кезінде, жүректің көлденең қоршауы кезінде 
жүрекшелердің реполяризациясын білдіретін жүрекше тісі Т (T-атриум) 
байқалады. 
Қарыншалалардың электрлік систоласының жалпы ұзақтығы (Q—T) 
механикалық систоланың ұзақтығымен шамамен сəйкес келеді (механикалық 
систола электрлікке қарағанда біршама кеш басталады). 
Электрокардиограмма жүректе қозудың таралуының бұзылу сипатын 
бағалауға мүмкіндік береді. Р—Q ( Р тісінің басынан Q тісінің басына дейін) 
интервалының шамасы бойынша жүрекшеден қарыншаға қозудың қалыпты 
жылдамдықпен таралуы туралы жорамалдауға болады. Қалыпты жағдайда 
осы уақыт 0,12—0,2 с- қа тең. QRS жиынтығының жалпы ұзақтығы 
қарыншалардың қозумен қамтылу жылдамдығын білдіреді жəне ол 0,06—0,1 
с құрайды. 
Деполяризация жəне реполяризация үрдістері миокардтың əртүрлі 
бөліктерінде бір уақытта пайда болмайды, сондықтан жүрек бұлшықетінің 
түрлі бөліктері арасындағы потенциалдар айырмасының шамасы жүрек циклі 
бойы өзгереді. Əрбір берілген мезеттегі потенциалдар айырмасы аса жоғары 
болатын екі нүктені қосатын шартты сызық жүректің электрлік осі деп 
аталады. Əрбір берілген мезеттегі жүректің электрлік осі белгілі бір шамамен 
жəне бағытпен сипатталады, яғни векторлық шаманың қасиеттеріне ие. 
Миокардтың əр бөліктерінің қозуымен бір уақытта қамтылмауы салдарынан 
осы вектор өзінің бағытын өзгертеді. Тек жүрек бұлшықетінің потенциалдар 
айырмасын ғана тіркеу пайдалы болған жоқ (яғни ЭКГ-ғы тістердің 
амплитудалары), сонымен қатар жүрек қарыншаларының электрлік өсінің 

бағытының өзгерісін тіркеу де пайдалы болды. Потенциалдар айырмасы 
шамасының өзгеруі мен электрлік осьтің бағытының өзгерісін біруақытта 
жазу векторэлектрокардиограмма (ВЭКГ) деген атқа ие болды. 
2.3.ЭКГ ні тіркеу əдісі. . ЭКГ ні тіркеу техникасы 
ЭКГ əдісі бойынша зерттеудің диагностикалық жəне теориялық негізі 
Қозудың жұмысын миокарданың аса кӛп клеткаларының қамтуы осы 
клеткалардың бетінде теріс зарядтардың пайда болуын тудырады. Жүрек 
қуатты электр генераторына айналады. Жоғары электрлік ӛткізгіштігі бар 
дене ұлпалары жүректің электрлік потенциалын дене бетінен тіркеуге 
мүмкіндік береді. Электрокардиография əдісін 1901-1913жж. Виллем 
Эйнтховен алғаш аса сезімтал қылды гальванометрді қолдана отырып, 
жүректің биопотенциалдарына тіркеу жасап, ЭКГ тісшелеріне сипаттама 
жасады. Əрі қарай жүректің электрлік белсенділігін зерттеуде бірқатар 
ғалымдар А.Ф. Самойлов, Т.Льюис, В.Ф. Зеленин жəне т.б. ұсынған 
əдістемелері бойынша ол электрокардиография деген атқа ие болды, ал оның 
кӛмегімен тіркелетін қисық электрокардиограмма (ЭКГ) деп аталады. 
Электрокардиография жүректе қозудың таралу динамикасын бағалауға жəне 
ЭКГ-ң ӛзгеруі кезінде жүрек қызметінің бұзылуын жорамалдауға мүмкіндік 
беретін медицинада кең таралған диагностикалық əдіс болып табылады. 
Қазіргі кезде арнайы құралдар – электронды қүшейткіштері жəне 
осцилографтары бар электрокардиографтар қоланылады. Қисық сызықтар 
қозғалмалы қағаз жолағына жазылады. Егер электрокардиографиялық 
анықтамаларға нақты талдау жасасақ, келесі бірқатар əдістерді мысалға 
келтіруге болады: 
Графикалық емес тіркеу əдісі– ЭВМ анализі жəне тəуліктік бақылау кезінде 
қолданылатын, сандық магниттік жазу түріндегі биопотенциалдардың 
кӛлемін сақтау. Экрандағы қағазға тіркелмеген мониторлық бақылау – 
электрокардиографиялық зерттеу динамикасында олардың формасының 
ӛзгерістерін, жəне элементтерін нақты ӛлшеуге мүмкіндік бермейді.
Векторкардиоскопиялық əдісі - бойынша жүректің кеңістіктегі электрлік 
векторының бағытын жəне кӛлемінің ӛзгерістерін зерттейді. Бірақ, бұл əдісті 
қолдануда изоэлектрлік сызықтан горизонтальді сегменттерін анықтау 
мүмкіндігі шектеулі. Сондықтан, бұл əдіс ЭКГ- де тек қосымша анализ болып 
қала береді. Кеудеде жүректің белгілі бір орында орналасуы жəне адам 

денесінің ӛзіндік бір пішінінің болуы салдарынан жүректің қозған жəне 
қозбаған бӛліктері арасында пайда болатын электрлік күштік сызықтары дене 
бетінде бірқалыпты таралмайды. Сол себепті электродтардың орналасуы 
жеріне байланысты ЭКГ түрі жəне оның тістерінің вольтажы əртүрлі болады. 
Жүрек биопотенциалы тікелей миокарда да импульстің жүруімен жəне қозу 
процессімен, сондай-ақ жанама түрде жүрек бұлшық етінің басқа да ӛзгеру 
жағдайларымен сипатталады. Сондықтан оны тіркеу аритмия диагностикасы 
үшін жəне жүрек жүйесінің ӛткізгіштік қабілетінің бұзылуында бұл əдісті 
қолдану маңызды орын алады. Сонымен қатар, жүректе дистрофикалық 
процесстерді, қабыну, қан тамырларда қан айналымның бұзылуы, 
гипертрофияда, ЭКГ зерттеулерді жүргізе отырып, 15 қажетті ақпараттарды 
алуға болады, бірақ потологиялық жағдайлардың сол немесе басқа формасын 
нақты анықтайтын басқа да əдістердің кӛмегіне жүгіну керек. Жүрек – 
бұлшық еттік қуыс мүше, қуыстар (камералар) мен клапандар жүйесі арқылы 
қанды қан айналым жүйесіне айдайды. Адамда жүрек кеуде қуысы 
орталығына жақын орналасқан. Ӛмір сүрудің барлық уақытында жүрек 
артериялар мен капиллярлар арқылы ағза ұлпаларына қан жүргізіп отырады. 
Жүрек əрбір жиырылу барысында 60-75 мл қан айдап отырады, бір 
минутта( минутына орта есеппен 70 рет жиырылады деп алғанда ) - 4-5 л қан 
жүргізеді. 70 жыл ішінде жүрек артық рет жиырылып,шамамен 156 млн. литр 
қан айдайтын кӛрінеді. Жүрек бұлшық еті екі түрлі клеткадан тұрады- 
ӛткізгіш жүйелер мен жиырылу миокарда клеткаларынан. Жүрек ӛзіне ғана 
тəн болатын бірталай қызметтерді атқарады: Автоматизм – жүректің қозу 
туғызатын импульстерді ӛндіре алатын қабілеті. Жүректе сыртқы тітіркену 
болмаса да спонтанды белсенділікте болып, электр импульстерін ӛндіруге 
қабілетті. Мұндай функцияға жүректің ӛткізгіш жүйесінің клеткалары ғана 
ие. Олар ритм жүргізуші клеткалар - пейсмейкерлер деп аталады 
(ағылшынша pacemaker - жүргізуші). Жиырылғыш миокарданың автоматизм 
функциясы болмайды, ол электр импульстерінің əрекетімен жиырылады, бұл 
импульстер пейсмейкерлерден келеді. Қалыпты кезде ең үлкен автоматизмге 
синустық түйін жасушалары ие болады, ол оң жақ жүрекше алдында 
орналасқан. Ӛткізгіштік - жүректің импульстерді олар пайда болған жерден 
бастап жиырылушы миокардаға дейін ӛткізе алатын қабілеті бар. Қалыпты 
кезде импульстер синустік түйіннен жүрекше алды бұлшық етпен жүрек 
қарыншасына дейін ӛткізіледі. Қозушылық – жүректің импульстер 
ықпалымен қозуға қабілеттлігі. Қозушылық қызметтерге ӛткізгштік жүйемен 
жиырлушы миокарда жасушалары ие болған. Жүрек қозу кезінде электр тогы 
құралады, ол ток электрокардиограммалар түрінде гальванометрмен тіркеледі 
(ЭКГ). Жиырылғыштық - жүректің импульстер ықпалымен жиырылу 

қабілеті. Жүрек ӛзінің табиғатында насос болып табылады, қанды үлкен жəне 
кіші қан айналым жүйесіне қарай жүргізеді (насостық қызметті қамтамассыз 
етеді). Рефрактерлік – жүрек циклының белгілі-бір бӛлігін қоздырмауға алып 
келу қабілеті. Лабильдік – жиырылу күшімен жиіліктің ӛзгеруі. Гормондық 
белсенділік – жүрек алды қанға толған кездегі натрий пептидтің бӛлінуі. 
Бұлардың ішінді ЭКГ əдісі бойынша жиырылу емес, электрлік құбылыстары 
тіркеледі. Жүрек циклі (кардиоцикл) екі фазадан - систола мен диастоладан 
тұрады. Систола– жүрекше жəне қарыншалардың миокарда жиырылуы 16 
тізбегінен ӛтетін жүрек циклінің фазасы. Диастола – жүрек қуыстарының 
кеңеюінің, мускулатурлалар мен олардың қабырғаларының босаңсуына 
байланысты жүрек циклінің фазасы. Бұл уақытта жүрек қуыстары қанға 
толады. 
Электрокардиографиялық бекітпелер жүйесіЭКГ əдісінде жалпы 
қабылданған жүйеде 12 бекітпе бойынша жүргізіледі. Стандартты екі 
полюсті бекітпелер, 1913 жылы Эйнтховен ұсынған, жүректен алыс жатқан 
жəне қол мен аяқтардағы фронталь жазықтықта орналасқан екі нүктенің 
арасындағы электр ӛрісінің потенциалдар айырмасын тіркеу үшін 
электродтар электрокардиографқа үш стандартты бекітпелердің əр 
қайсысына жұп етіп қосылады. Бұл үшін стандартты бекітпелерді тіркеу 
тӛмендегідей электродтарды жұп етіп жалғаумен сипатталады: I бекітпе – сол 
қол электроды (+) жəне оң қол электроды (-); II бекітпе – сол аяқ электроды 
(+) жəне оң қол электроды (-); III бекітпе – сол аяқ электроды (+) жəне сол 
қол электроды (-). Эйнтховеннің үшбұрыш схемасынан оң қолда тек теріс 
таңбалы электродтар, ал сол қолда тек оң таңбалы электродтар 
орналасатындығын байқауға болады. (+)жəне (-) таңбалары мұнда 
электродтардың гальванометрдің оң жəне теріс полюстарына сəйкес 
қосылғанын білдіреді, яғни əр бекітпенің оң жəне теріс полюстері 
кӛрсетілген.Эйнтховеннің тең бүйірлі үшбұрышының центрінде үш 
стандартты бекітпелерден бірдей алыста болатын, жүректің электрлік 
орталығы, немесе біріңғай нүктелік жүрек дипольі орналасқан. 
Элетрокардиографиялық бекітпелерді құрауға қатысатын екі электродты 
қосатын гипотетикалық сызық бекітпелер осі деп аталады. Бұнда полярлық 
жүректің электрлік осі қалыпты кезде барлық стандартты бекітпелерде 
негізінен оң таңбалы тісшелер байқалатындай етіп алынады. Стандартты 
бекітпелердің осі Эйнтховен үшбұрышының қабырғалары болып табылады. 
Жүрек центрінен стандартты бекітпелердің əр қайсысының осіне жүргізілген 
перпендикулярлар əр осьті теңдей екі бӛлікке бӛледі: оң бӛлігі, бекітпенің оң 
(белсенді ) электрод жағына қарайды (+), жəне теріс электродқа (-) қарайды. 
Егер жүректің электрлік қозғаушы күші (ЭҚК) қандай да бір циклі мезетінде 

бекітпенің оң бӛлігіне проекцияланса, ЭКГ де оң ауытқулар жазылады (оң 
тісше ). Егер жүректің ЭҚК бекітпенің осінің теріс жағына проекцияланса, 
ЭКГ де теріс ауытқулар (теріс тісше) тіркеледі.19 Қол мен аяқтың 
кҥшейтілген бекітпелері. Қол мен аяқтың кҥшейтілген бекітпелерін 1942 
жылы Гольдбергер ұсынған.. Олар берілген бекітпенің (оң қол, сол қол 
немесе сол аяқ ) жəне басқа екі қол мен аяқтың орташа потенциалын, оң 
таңбалы белсенді электроды қойылған қол мен аяқтың біреуінің арасындағы 
потенциалдар айырмасын тіркеуге мүмкіндік береді. Осылай етіп бұл 
бекітпелерде теріс электрод ретінде Гольдбергердің біріккен электроды деп 
аталынған,екі қол мен аяқтың қосымша кедергісі арқылы жалғанумен 
құралатын электрод пайдаланылады .Қол мен аяқтардың күшейтілген үш,бір 
полюсті бекітпелері тӛменде кӛрсетілгендей етіп белгіленеді: aVR – оң 
қолдан жəне біріккен электродтан (СА +СҚ); aVL – сол қолдан жəне біріккен 
электродтан (СА +ОҚ); aVF – сол аяқтан жəне біріккен электроодтан (СҚ 
+ОҚ). Қол мен аяқтың күшейтілген бір полюсті бекітпелерінің осьтерін, 
жүректің электрлік центрін берілген бекітпенің белсенді электроды қойылған 
жермен қосу арқылы алады, яғни - Эйнтховен үшбұрышының бір тӛбесінен 
деген сӛз. ЭКГ кеуделік бекітпелері. Кеуделік бір полюсті бекітпелерді 1934 
жылы Вильсон ұсынған в 1934 г., ол кеуде жасушасының бетіндегі белгілі бір 
нүктелерге қойылған оң таңбалы белсенді электрод пен Вильсонның теріс 
таңбалы біріккен электроды арсындағы потенциалдар айырмасын тіркейді. 
Соңғысы қол мен аяқтың үшеуіне (оң жəне сол қол, сол аяқ), қосымша электр 
кедергісі арқылы жалғануда құралады,жəне оның біріккен потенциалы нольге 
жуық болып есептеледі. ЭКГ жазу үшін кеуде алдының жəне кеуде 
бүйіріндегі жасушалар бетіндегі кеуделік электродтың жалпы қабылданған 6 
позициясын пайдаланады, олар Вильсонның біріккен электродымен үйлесіп 6 
кеуделік бекітпелерді құрайды. Кеуделік бекітпелер латынның бас əріптеріне 
V (потенциал, кернеу) оң таңбалы белсенді электродтың позиция номерін 
қосып араб цифрларымен белгілейді (6 сурет).20 V1 бекітпе - белсенді 
электрод тӛстің оң жақ шетінде тӛртінші қабырға аралыққа қойылған. V3 
бекітпе – белсенді электрод екінші жəне тӛртінші позиция арасында болады, 
шамамен сол жақ парастернальдық сызық бойынша тӛртінші қабырға 
деңгейінде. V V4 бекітпе – белсенді электрод сол жақ шынтақ орталық 
cызықбойынша бесінші қабырға аралықта орналасқан. V5 бекітпе - белсенді 
электрод сол горизонталь деңгейде, V4 сияқты сол жақ алдыңғы қолтық 
сызығы бойынша орналасқан. V6 бекітпе - белсенді электрод сол жақ орташа 
қолтық сыызығы бойына, V4 жəне V5 бекітпе электродтары сияқты 
горизонталь деңгейде. Клиникалық электрокардиографияда 12 
электрокардиографиялық бекітпелер тараған.Бұл бекітпелердің 

электрокардиографиялық ауытқулары əр бекітпеде жүректің барлық қосынды 
ЭҚК ін білдіреді. Яғни жүректің оң жақ жəне сол жақ бӛліктеріндегі, 
қарыншалардың алдыңғы жəне артқы қабырғаларындағы, жүректің негізі мен 
тӛбесіндегі т. б, ӛзгеретін электр потенциалының берілген бекітпеге бір 
мезгілдегі əсерінің нəтижесі болып табылады. 
III.ҚОРЫТЫНДЫ. 
Электрокардиография əдісі жүрек қан тамыр жүйесін функционалдық 
зерттеуде жəне клиникада маңызы рөл атқарады.Электрокардиографиялық 
зерттеу мен функционалдық байқаудың үйлесімділгі жасырын коронарлық 
жетіспеушілікті анықтауға,фунционалдық жəне органикалық бұзылыстар 
арасындағы нақтылы диагноз жүргізуде,өтпелі ырғақтың бұзылыстарын 
анықтауға жəрдемдеседі. ЭКГ жүректің бөлек қуыстарының кеңеюін 
көрсетеді. 
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ƏДЕБИЕТТЕР: 
1. Бират Көшенов МЕДИЦИНАЛЫҚ БИОФИЗИКА оқулығы, Алматы, 
Қарасай 2008 
2. Уикипедия 
3. Интернет ресурстары 
4 С.Н. Транспорт веществ через биологические мембраны 2017
5.Самойлов, Медицинская биофизика, Санкт-Петербург, 2017 г.