Риториканың қазіргі қоғамда алатын орыны
жүктеу/скачать 70,78 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Тақырыбы
|
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі Әл - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті Факультеті «Филология» Кафедрасы «Қазақ әдебиеті және әдебиет теориясы» СӨЖ Тақырыбы: Риториканың қазіргі қоғамда алатын орыны. Орындаған:Тәуекел Ажар Тексерген: Даутова Гульназ Рахимовна Бүгінгі күні шешендік өнердің бұрыннан келе жатқан саяси, соттық, салтанатты көркем сөздер және діни уағыздар сияқты дәстүрлі салаларына академиялық, іскерлік және көсемсөз (публицистика) тәрізді жаңа бағыттар қосылды. Тұтастай алғанда, қазіргі таңда коммуникацияның қаншама саласы, тілдің функционалдық түрлері болса, соншалықты жеке риторикалар бар деуге болады. Шешендік ғылымының бөлініп кеткен ұсақ салаларын есепке алатын болсақ (мысалы: теледидардан шығып сөйлеу шешендігін көсемсөз шешендігінің қосалқы саласы ретінде қарастыруға болады) қазіргі риторика ғылымының қаншалықты күрделеніп, дамып кеткенін байқаймыз. Сонымен, шешендік өнерді, риториканы белгілі бір ойды қисынды дәлелдермен, көркем сөзбен ауызша және мәтін түрінде өзгелерге беру және оны қабылдап алу ғылымы деп кең мағынада түсінуге болады. Әрбір дәуірдің қоғамдық ақыл-санаға ең көп әсер ететін басым тілдік коммуникативтік бағыттары болады. Айталық, бұқаралық ақпарат құралдарындағы риторика, саяси және іскерлік (коммерциялық) риторика қазіргі заманғы шешендік өнерінің басым салалары болып отыр. Дәстүрлі шешендік ғылымы – жалпы риторика және жеке риторика деп аталатын екі үлкен салаға бөлінеді. Жалпы риторика шешендік сөз сөйлеудің және оны құрастырудың әмбебап принциптері мен қағидаларын зерттейді. Жеке риторика тілдік коммуникацияның әрқилы түрлерінің ерекшеліктерін сөйлесімнің жағдаяттарымен, тілдің функцияларымен және адам іс-әрекетінің салаларымен байланыстыра отырып қарастырады. Сонымен қатар филология ғылымдарының докторы, профессор Г.Қосымова өзінің еңбегінде шешендікті өз алдына жанр ретінде қарайтын, бірақ оны халық ауыз әдебиетінің бір түрі билер сөзі деп есептейтіндермен де келіспейтінін хабарлайды. Шынымен де, шешендік өнерді «билер сөзі» деп қарастыратын болсақ, онда оны билер өмір сүрген және өздерінің шешендік сөздерімен танылған дәуірдің шеңберімен шектеуге тура келер еді. Бірақ шешендік өнерді белгілі бір уақыттың шеңберімен шектеуге болмайды. Шешендік өнер адам қоғамымен бірге пайда болған деп ойлаймыз. Тіпті жер бетінде адам енді ғана пайда болып, алғашқы қарабайыр, әлі жетілмеген тілмен сөйлей бастаған кездің өзінде өте ежелгі дәуірдің шешендері әрқилы дау-дамайларды шешкен, өз тайпаластарының алдына шығып сөз сөйлеп, белгілі бір әрекеттерді жасауға көндірген ғой. Бұның бәрін шешендіктің ең қарабайыр үлгілері ретінде қарастыруға болады. Қоғам дамыған сайын шешендік өнер де дамып, жетіліп отырған. «Қазіргі дәуірде шешендіктің қажеті болмай қалды» дей алмаймыз. Керісінше, жер бетіндегі көптеген мемлекетте демократиялық басқару үлгісінің орнығуына, демократиялық елдердің көбеюіне байланысты, бүкіл әлеуметті толқытқан үлкен, келелі мәселелердің бәрі талас-тартыс, айтыс, сөзжарыс, яғни шешендік сөз арқылы шешілетін болды. Тіпті, бүкіл адамзат өркениетін толғандырып отырған ғаламдық көкейкесті мәселелердің бәрі шешендік сөзжарыстар арқылы шешілуде. Демек шешендік өнерін «адамзат өркениеті» деп аталатын үлкен ұғымның ажырамас бір бөлігі ретінде қарастыруға болады. Жалпы, қазақтың шешендік өнерін зерттеу ғылымы үнемі өсіп-өркендеп, тереңдеп келеді. Біздің ойымызша, шешендік ғылым болашақта үш бағытта дамитын сияқты. Біріншіден, қазір қазақ ғалымдары Түркия, Қытай, Иран мемлекеттерінен, араб, Батыс елдерінен халқымыздың өткеніне, әсіресе түркі дәуіріне байланысты өте құнды жәдігерлерді, материалдарды іздеп, тауып әкеліп жатыр. Соған орай қазақ шешендігінің әрқилы дәуірлеріне байланысты жаңа зерттеу жұмыстары көбейеді деп ойлаймыз. Сол жәдігерлердің бәрі тыңғылықты, жан-жақты зерттеулерді қажет ететіні сөзсіз. Екінші бағыт, біз ноғай, түрік, өзбек, түрікмен, қырғыз, әзербайжан, башқұрт, татар, тағы да басқа түркі халықтарының шешендікке байланысты ғылыми жұмыстарымен, жалпы бәрімізге ортақ көне түркі мұрасы туралы зерттеулерімен әлі де жақсы таныс емеспіз. Егер түркі халықтарының ғалымдары жалпыға ортақ ғылыми кеңістік құрып, бір орталықтан жұмыс істей бастаса, осы кезге дейін айқын болмай тұрған мәселелердің көбі ашылар еді, шешілер еді. Қазақ шешендік ғылымының жаңа өрісі пайда болар еді. Шешендік ғылымының тағы бір даму бағыты – қазіргі шешендікті терең зерттеу, шешен сөйлеудің методологиялық негіздерін дамыту, тереңдете түсу. Қазақ шешендігі билер шешендігі дәуірінен кейін тоқырап, тоқтап қалған жоқ. Біз демократиялық мемлекетте өмір сүріп жатырмыз. Біздің елімізді толғандырған егемендік, азаматтық, тіл, жер, демография, т.б. тәрізді мәселелердің бәрі бұрын да, қазір де қызу талқыланып, шешендік сөздің тезінен өтуде. Айтыс өнері тәрізді шешендіктің ең күрделі түрі де сахна төрінен орын алып отыр. Демек бұлардың бәрі шешендік ғылымы тұрғысынан зерттеп-зерделеуді қажет етері сөзсіз.. Сөз мәдениеті - бұл адамның рухани мәдениетінің маңызды құрамдас бөліктерінің бірі және басқаларға көбірек байқалады. Тіпті ежелгі ақын мен ойшыл Саъди: «Мен сені көретін етіп сөйле», - деген. Дүкеннен сатып алынған кітапты оқу арқылы риториканы меңгеру мүмкін емес. Бұл ғылымның негізі, болашақ табысты қойылымдар үшін трамплин, нағыз риторик болуға көмектесетін нәрсе. Ең бастысы - бұл ғылымның заңдылықтарын түсінуге және оның құпияларын түсінуге, жарқын шешендік тұлға болуға, теориялық білім мен практикалық дағдыларды меңгере отырып, әр спектакльге мұқият дайындала отырып, сөйлеу қабілетін үнемі жетілдіруге деген ұмтылыс. Платон Риториканы адамдардың санасын бақылау өнері деп атады. Ал егер адам бұл өнерді түсіне алатын болса, оның алдында үлкен мүмкіндіктер ашылады. Риторика үйретеді: • анық және логикалық, анық және келісілген түрде ойлаңыз, яғни Рене Декарт айтқандай «схемалар бойынша ойлаңыз»; • аудитория мен әрбір әңгімелесушінің қажеттіліктерін түсіну, тыңдаушыларға өз сөзімен ләззат беру, басқаларға қызықты болу; • кез келген қарым -қатынаста сенімді сезіну, сөз мәдениетін меңгеру және сонымен бірге оның еркіндігін сезіну; • классикалық риторикалық канонға сүйене отырып, сәтті сөйлеуді дайындау және жүргізу алгоритмін қолдану; • дауысыңызды басқарыңыз, эмоцияларыңызды басқарыңыз, уақытты (уақытты) сезініңіз, аудиторияда қажетті реакция тудырыңыз, презентация жасаңыз, келіссөздер жүргізіңіз, өз пікіріңізді қорғаңыз, сұрақтарға жауап беріңіз, тыңдаңыз, тосттар жасаңыз, құттықтаңыз, ұсыныңыз, мақтаңыз және т. ..; • өмірде табысқа жету, басқа адамдармен қарым -қатынас жасау, мақсаттар қою және оларға жету, көптеген адамдар өздерінің ең жақсы қасиеттерін іске асыра отырып, оларды «қосу». Кәсіпкер Ли Якокка былай деп жазды: «Менің балаларым не үйрену керектігін сұрағанда, мен гуманитарлық ғылымдар бойынша жақсы білім алу керек деп үнемі жауап беремін. Ең бастысы - <...> ауызша және жазбаша сөйлеуді жақсы білу ». Риторика осылай үйретеді. Саясатта, бизнесте, күнделікті өмірде сәттілікке жету үшін адамға «риторикалық ыдыс» қажет, ол туралы ежелгі данышпан Апулей ауыз сөзінде айтқан: «Музаның тостағандары бірінен соң бірі жиі орындалады. шарапқа су неғұрлым аз араласса, соғұрлым ақыл -ойдың пайдасы көбірек болады. Бірінші тостаған - оқитын мұғалім - іргетасын қалады, екіншісі - филологтың тостағаны - біліммен қаруланады, үшіншісі - риториктің тостағаны - шешендікпен қаруланады ». Және бұл толық «шешендік кесе» болсын, әрқашан білім мен практикаға толы болсын шешендік өнер, ал риторика ежелден бері сөздің үйлесімділігін тексереді және адамдарға жақсы сөйлеуге үйретеді. жүктеу/скачать 70,78 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|