Буынның құрылысы және қызметтері. Сүйек буындарының атқаратын қызметіне сәйкес бейімделуі
Мақсаты
8.1.6.4 буынның ә р түрлі типтерінің құрылысы және олардың қызметтерінің арасында байланыс орнату;
Мағынаны таны
(Жаңа сабақты түсіну үшін мына оқулықтағы мәліметті оқып көріңіздер.)
§34. 140-бетте
Қысқаша түсіндірме.
Сүйектің қозғалмалы байланысы буын деп аталады. Қаңқа бұлшықетінің жиырылуының нәтижесінде буын қозғалады. Буын құрылымы күрделі.
Ол бір сүйек басының дөңестеу бетімен және екінші сүйектің ойыс жағы арқылы түзіледі. Буын басы мен буын ойысы гиалинді шеміршек ұлпасымен қапталған. Оның беті өте тегіс және сүйектердің (бір-біріне қатысты) жылжуын жеңілдетеді.
Буын дәнекер ұлпасынан тұратын буын қапшығының (капсула) ішінде орналасады. Буын қапшығының қабырғасы буынды құрайтын сүйектің ұшымен тығыз байланысты. Буын қапшығының ішінде шектеулі кеңістік бар. Сүйектің арасындағы осы кеңістік буын қуысы деп аталады және оны буын сұйықтығы толтырып тұрады. Бұл сұйықтық буын қапшығының қабырғасындағы жасушалар арқылы түзіледі. Буын сұйықтығы шеміршекті қоректендіреді, буын сүйегінің бетін майлайды және сүйектердің бір-біріне үйкелуін азайтуға көмектеседі.
Буын құрылымы
Буын түзетін сүйектер бір-бірімен тығыз дәнекер ұлпадан тұратын буын байламдарымен байланысады. Буын байламдары буын сүйектерін ұстап, олардың артық қимылын шектейді. Егер байламдар зақымдалған болса, буын шығуы мүмкін. Бұл – буын сүйектерінің басы мен ойысының орнынан жылжып кетуі.
Кейбір буындар қосымша құрылымдық компонентімен сипатталады. Мысалы, тізе буынындағы сүйектердің беткейі арасында мениск деп аталатын шеміршекті диск бар. Мениск буынды құрайтын сүйектердің арасындағы байланысты жақсартады және жүру кезінде алға қарай қозғалуды қамтамасыз етеді. Буынға қосымша ұсақ сүйектер кіруі мүмкін. Мысалы, тізе буынында тізе қақпағы болады. Бұл бірлескен қосымша қорғанысты қалыптастырады.
Буын бірнеше критерий бойынша жіктеледі.
Буын оны құрайтын сүйектердің санына байланысты қарапайым және күрделі болуы мүмкін. Қарапайым буын тек екі сүйектен тұрады (тоқпан жілік пен иық, саусақаралық буындар), ал күрделі буын үш немесе одан да көп сүйектен тұрады (тізе, самай мен төменгі жақ буындар).
Буын бетінің пішіні бойынша бірнеше топқа жіктеледі: жалпақ (алақан және табан сүйектері арасында), эллипс тәрізді (білезік), шар тәрізді (жамбас пен ортан жілік арасында), ершік тәрізді (самай мен төменгі жақ арасында), блок тәрізді (саусақтар арасында) т.б.
Айналу осінің саны бойынша буындар бір, екі, үш (көп) осьті деп ажыратылады. Осі неғұрлым көп болса, буын соғұрлым әртүрлі қимыл жасай алады.
Бір осьті буында (саусақаралық буындар) қозғалысты тек бір ось бойымен, бір жазықтықта жүргізуге болады.
Екі осьті буында (тізе буыны) бір-біріне перпендикуляр екі ось бойымен қозғалуы мүмкін.
Үш осьті буын (иық буыны) үш ось бойымен қозғалады.
Сүйектердің буыны мен жартылай қозғалмалы сүйектер арасындағы өтпелі форма жартылай буын немесе симфиз деп аталады.
(көрсетілген сілтеме арқылы танысып болғаннан кейін мына тапсырманы орындаңыздар.)
1-тапсырма.Сөйлемді толықтыру. Жазбаша
Буын арасында буын ... болады, ол буын басы мен буын ... тұрады. Кейбір буында қосымша құрылымдық бөліктер болады. Мысалы, тізе буынының үстінде қосымша қорғаныс қызметін атқаратын сүйек болады, ол
... ....деп аталады. Сүйек бетінің арасында ... деп аталатын шеміршекті диск болады. Ол жүру кезінде бәсеңдету (амортизация) қызметін атқарады.
2-тапсырма. Жазбаша жауап жазамыз.
«Жартылай буын» деген түсінікке анықтама беріңдер
Жай, күрделі, бір осьті, екі осьті және үш осьті буындар арасында қандай айырмашылық бар?
Тізе қақпағының қызметін сипаттаңдар. Ол қайда орналасқан?
Буын қабы болмаса сүйектер қалай байланысады?
Қандай байланыста буын қабы түзілмейді?
