АММОФОС ӨНДІРІСІНДЕГІ ФОСФОГИПС ҚАЛДЫҚТАРЫН ҚАЙТА ӨҢДЕУ

 

281 

 

4,6-ға дейін жəне оны кептіреді БГС аппаратында. Алынған өнімнің құрамы 46 ± 1%  P

2

O

5 

жəне 10 ± 

1% N. Ыдырау барысында 15 – 20 % F , SiF

4 

түрінде ұшады, оны сумен жуады: 

                                              3SiF

4 

+ aq = SiO

2

 + Nh

2

O + 2H

2

SiF

6

 + aq                                                               (3) 

                                                H

2

SiF

6

 + 2NaCl  = Na

2

SiF

6

  +  2HCl                                                                       (4)

 

Кремний фтор

  

натрий ауыл-шаруашылықта зиян-кестерге қарсы қолданады. 

Негізгі технологиясындағы аммофос кемшіліктері: 

-

 

Төменгі дəрежелі фосфат шикізатының күкірт қышқылымен ыдырауы (92-94%); 

-

 

1  тонна  дайын    өнім  алғаннан  кейін , 2,2 тонна  фосфогипс  алынады  бос  фосфорлық 

қышқылдық құрамында  3-5 % дейін  ; 

-

 

аммофостың суда ерігіштігі төмен (75%); 

-

 

қолдануға болмайды құрамында P

2

O

5 

төмен шикізатты; 

-

 

өнімнің сапасы əлемдік стандарттардың талаптарына сай емес. 

Фосфогипс – өндірістік  қалдықтарының  ірі  тонналық  минералдық  тыңайтқыштары  болып 

табылады.  Қазіргі  уақытта  ЖШС  «Казфосфат» -ның  Тараздық  бөлімшесінде  шамамен 14 млн.т 

фосфогипс минералды тыңайтқыштары жинақталған жəне жыл сайын бұл көрсеткіш 330 мың.т. дейін 

өсіп  отыр.  Фосфогипс  үйінділері  үлкен  ақ  таулар  құрап,  айтарлықтай  жер  аумағын    алып  жатыр, 

желмен  ұшып,  топырақ  жəне  судың  беткі  қабатын  зиянды  ерігіш  фтор  қосылыстарымен,  фосфор 

қышқылымен жəне т.б қоспаларымен ластап, қоршаған ортаға кері əсерін тигізіп жатыр. Ірі тонналық 

өндірістік қалдықтарды өңдеу экологияның басты проблемасы болып отыр. 

Фосфогипстің жалпы көлемінің 5% топырақ гипсіне қолданылатыны бізге белгілі. 

Қазіргі  уақытта  өндірістік  көлемде  фосфогипс  аммоний  карбонаты  реакция  арқылы 

конверсияға түседі (2 сурет).  

 

Сурет.-2. Фосфогипстің көмірқышқылды аммониймен конверсиясының технологиялық схемасы 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                          CaSO

4

 + (NH

4

)

2

SO

4                                                                                                             

(5) 

Аммоний сульфаты  21% N  құрайды жəне тыңайтқыш ретінде қолданылады. Əктас өндірістік 

қалдық болып табылады. 

Тараздық  минералдық  тыңайтқыш  бөлімшесіне  өндірістік  қалдықтарын  өңдеу  үшін  міндетті 

түрде аммиак зауытын салу қажет. Бұл үлке қаражатты қажет етеді. 

CO

2(г)

 

NH

3(г)

 

CaSO

4

*2H

2

O 

(NH

4

)

2

CO

3

 ерітіндісі 

Қалдық газдар 

(NH

4

)

2

CO

3

 ерітіндісі 

2 

1 

3 

таб. газ 

4 

CaCo

3

 

(NH)

2

SO

4

 

(21% N) 

ауа 

Мұндағы: 

1-жұмыс рекаторы 

2-сүзгі 

3-барабанды гранулденген  

кептіргіш (БГК) 

4-топка 

 

282 

 

Фосфорит  кендер  өңдеудің  тиімді  экономикалық  əдісі  химиялық  құрамы  жоғарғы    моно-

аммоний фосфат (МАФ) 52% P

2

O

5 

жəне 12% N б.т. Мұнда аммоний нитраты, аммоний сульфаты жəне 

портленд ілеспе өнім болып саналады . 

ƏДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 

1. Позин М.Е. Минералды тұздардың технологиясы, 2 том, 1980; 

2. Дохолова А.Н. Аммоний фосфатының өндірісте қолданылуы, М: химия, 1966; 

3.Патент KZ № 11726, 2006. 

 

 

 

УДК 574.2 

 

ПРОБЛЕМА ЭКОЛОГИЧЕСКОЙ ОПАСНОСТИ ТВЕРДЫХ БЫТОВЫХ И 

ПРОМЫШЛЕННЫХ ОТХОДОВ КАЗАХСТАНА 

 

Шарифканова Г.Н., проф, доцент, к.х.н., Джакупова И. Б., магистр, ст. преподаватель, 

Белецкий Д.В., 4 курса студент 

Алматинский технологический университет, г. Алматы Республика КАзахстан 

E-mail: www.inkar_18@mail.ru 

 

Проблема  экологической  опасности  твердых  бытовых  и  промышленных  отходов  остро  стоит 

перед  Казахстаном.  Эта  опасность  затрагивает  все  стадии  обращения  с  ТБО,  начиная  со  сбора  и 

вывоза отходов и кончая подготовкой к использованию утильных компонентов и уничтожением или 

захоронением  неиспользуемых  фракций.  Сложившаяся  в  Казахстане  система  утилизации 

производственных  отходов  основана  на  захоронении  подавляющего  большинства  отходов  (около 

97%) на полигонах и неорганизованных свалках. Положение усугубляется тем, что из-за отсутствия 

раздельного сбора ТБО в общий контейнер, а нередко рядом с ним, вместе с бумагой, полимерной, 

стеклянной и металлической тарой, пищевыми отходами выбрасываются лекарства с просроченным 

сроком год-ности, разбитые ртутьсодержащие термометры и люминесцентные лампы, тара с остатка- 

ми  ядохимикатов,  лаков,  красок  и  т.д.  Все  это  под  видом  малоопасных  ТБО  вывозится  на  свалки, 

которые чаще всего устраивают в так называемых полигонах - в местах вблизи населенных пунктов, 

что совершенно недопустимо с эколого-гигиенических позиций [1].  

Обычно  они  не  отвечают  требованиям,  предъявляемым  к  сооружениям  по  захоронению 

отходов,  не  имеют  гидроизолирующего  (бетонного,  глиняного  или  другого)  основания, 

препятствующего распространению токсичных загрязнений по водоносным горизонтам. В результате 

сточные воды (фильтрат), которые вытекают из тела полигона под воздействием природных осадков 

и  процессов  в  ТБО,  содержат  в  большом  объеме  крайне  токсичные  органические  и  неорганические 

загрязнения. Неконтролируемые процессы в теле свалки приводят к формированию болезнетворной 

микрофлоры,  также  усугубляющей  опасность  фильтрата.  При  отсутствии  необходимой 

гидроизоляции  фильтрат  попадает  в  почву,  проникает  в  подземные  воды  и  по  водостокам - в 

открытые  водоемы,  отравляя  источники  водоснабжения.  Токсичность  фильтрата  приводит  к 

уничтожению  окружаю-  щей  свалку  растительности.  Кроме  выделения  фильтрата  из  тела  свалки  в 

атмосферу  постоянно  поступают  газообразные  продукты  распада  ТБО - метан,  аммиак  и  пр.  Они 

являются  источником  систематических  пожаров  на  свалках,  которые,  в  свою  очередь,  загрязняют 

атмосферу  выбрасывая  различного  рода  эмиссий,  среди  которых  могут  содержаться  и  токсичные 

вещества.  Кроме  того,  метан  является  газом,  способствующим  разрушению  озонного  слоя. 

Приведенные данные свидетельствуют о крайней экологической опасности неорганизованных свалок 

даже для тех, кто не входит в непосредственный кон- такт с отходами. В результате распространения 

загрязнений  по  воде  и  воздуху  у  жителей,  проживающих  вблизи  со  свалками,  отмечается 

повышенная заболеваемость и смертность, рождение детей с уродствами. Эти свалки - это мины не 

только  замедленного  действия,  они  уже  воздействуют  на  ныне  живущих  и  в  еще  большей  степени 

будут воздействовать на будущие поколения [2].  

По  статистическим  данным  Министерства  охраны  окружающей  среды  и  водных  ресурсов  на 

данное  время  на  территории  Казахстана  накоплено  более 30 млрд  тонн  твердых  бытовых  и 

промышленных  отходов,  из  них  около 96 млн  тонн  твердых  бытовых  отходов.  В  свою  очередь,  объем 

твердых бытовых отходов в стране ежегодно увеличивается на 3,8 млн тонн [2]. Определенные проблемы 

 

283 

 

существуют  также  в  сфере  утилизаций  медицинских  отходов  в  Республике  Казахстан.  Всемирная 

Организация Здравоохранения в 1979 году отнесла медицинские отходы к группе опасных и указала на 

необходимость  создания  специальных  служб  поихперера-  ботке.  Базельская  конвенция  в 1992 году 

выделила 45 видов опасных отходов, список которых открывается клиническими отходами [3].  

В  соответствии  с  темпами  развития  столицы  Республики  Казахстан  г.Астана  увеличивается  и 

число  медицинских  организаций  в  городе.  С  внедрением  новых  технологий  в  медицинских 

организациях, улучшением материально-технического состояния растет удельный вес применяемых 

одноразовых  медицинских  изделий.  Вместе  с  тем  увеличивается  и  количество  образующихся 

медицинских  отходов.  Медицинские  отходы  класса  А  вывозятся  в  различные  организации  с 

последующим скла-дированием на городской свалке. Биологические отходы в виде остатков органов 

и  иссеченных  тканей  собираются  в  герметичную  посуду,  хранятся  в  холодильниках  и  ежедневно 

вывозятся  специальным  автотранспортом  ГККП  «Патологоанатомическое  бюро»  Управления 

здравоохранения  г.  Астаны  для  гистологических  исследований,  в  последующем  производится 

захоронение  отработанных  материалов  на  городском  кладбище.  Жидкие  от-  ходы  класса  Б  после 

предварительного  обеззараживания  сливаются  в  канализацию.  Ртутьсодержащие  приборы 

(термометры  и  люминесцентные  лампы)  собираются  в  специально  отведенные  помещения  на 

территории ЛПО и хранятся до сдачи на демерку-ризацию в специализированные организации города 

[3].  В  результатам  исследований    было  выявлено,  что  по  всем  меди-  цинским  организациям  города 

Астаны за 2013 год собрано и сдано на обезвреживание 533409,821 кг медицинских отходов класса Б; 

25285, 827 кг  отходов  класса  В; 15013 штук  люминесцентных  ламп,  остатков  цитостатических 

препаратов с ампулами –3041, 65кг и т.д.  

Таким образом, изучая проблему утилизации и обезвреживания твердых отходов производства 

и потребления в Казахстане можно сделать следующие выводы: 

 - во- первых, в стране необходимо создать специальную государственную систему управления 

различного вида отходами;  

-  во-вторых,  разработать  технологии  раздельного  сбора,  переработки  и  утилизации  отходов 

производства и потребления как в развитых странах;  

-  в-третьих,  для  решения  этого  вопроса  нужно  как  можно  больше  охватить  общественность  и 

население страны, чтобы последние осознали всю важность проблемы утилизации ТБО и проявляли 

интерес к решению данной проблемы при этом систематически проводить разъяснительную работу с 

населением по раздельному сбору отходов потребления. 

 

СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 

1.  Джакупова  И.Б.,  Əділбай  А.Т.«Проблема  переработки  бытовых отходов».Материалы  РНПК  молодых 

ученых «Мир науки»,КазНУ  9-10 апреля, 2014г., с 30 

2. Аскарова У.Б., Аскаров Н.Б. Экология и устойчивое развитие. Учебник для вузов. Ал- маты, 2011 г.  

2. "Концепция экологической безопасности населения РК на 2004-2015 гг."  

3. Отчет управления здравоохранения г. Астаны. 2013 г. 

 

 

 

ƏОЖ 628.3 

 

«ҚАРАЖАНБАС» МҰНАЙ ӨҢДЕУ ЗАВОДЫНДА МҰНАЙДАН ШЫҚҚАН АҒЫНДЫ 

СУЛАРДЫҢ ТАБИҒАТҚА ƏСЕРІН БАҚЫЛАУ 

 

Құрамыс С., Абилкасова С.О., Алмагамбетова С.Т., Калимолдина Л.М. 

Алматы технологиялық университеті, Алматы қ. Қазақстан Республикасы 

 

Қазіргі  таңда  су  ресурстарын  ластанудан  қорғау  жəне  тиімді  пайдаланудың  негізгі 

бағыттарының  бірі  өндіріске  жаңа  технологиялық  процестер  енгізу,  ағынды  сулар  төгілмейтін, 

тазартылып  қайтадан  өндірісте  бірнеше  мəрте    қолданылатын  айналмалы  жəне  тұйық  сумен 

жабдықтау жүйелеріне көшу болып табылады [1].  

Қазақстан мұнай мен табиғи газға бай елдің бірі. Қазіргі уақытта мамандарды мазалайтын сала-

мұнай  өндірісі.  Пайдасы  мен  бірге  мұнай  өндірісінің  қоршаған  ортаға  тигізетін  зиянды  əсері  де  аз 

емес. Өндірілген мұнайды өңдеу кезінде көп көлемде ағынды сулар түзіледі. 

 

284 

 

Ауыз  су  тапшылығы,  су  көздері  суларының  сапасының  төмендеуі  жəне  ағынды  сулар    адам 

денсаулығына жəне жалпы қоршаған ортаға үлкен қауіп төндіріп отыр. Сондықтан ағынды суларды 

тиімді тазарту бүгінгі күннің актуалды проблемаларының бірі болып отыр. Ағынды сулар – адамның 

іс-əрекеті  нəтижесінде  тұрмыстық  жəне  технологиялық  мақсаттарға  пайдаланылуының  нəтижесінде 

де өзінің физика-химиялық қасиеттерін өзгерткен, ластанған сулар.  

Өндірістік ағынды сулар технологиялық процестердің нəтижесінде түзіледі. Ағынды сулардың 

сапасы  жəне  ластаушы  заттардың  концентрациясы  келесі  факторлармен  анықталады:  өндірістік 

кəсіпорынның түріне жəне бастапқы шикізатқа байланысты, технологиялық процестерге байланысты. 

Көптеген  кəсіпорындардың  ағынды  сулары  əр  түрлі  қатынаста  əрі  минералды,  əрі  органикалық 

қоспалармен ластанады.  

Маңғыстау  облысындағы  «Қаражанбас»  мұнай  өңдеу  заводтарындағы  ағын  суды  тазарту 

құрылымдары  таңдап  алынды.  Бұл  жабдықтар  бойынша  ағын  суларды  биологиялық  жəне 

биохимиялық  тазарту  қарастырылған.  Тазарту  активті  лайдың  микроорганизмдері  көмегімен 

жүргізіледі.  Одан  кейін  залалсыздандырылған  су  теңіз  жағасынан 6 км  қашықтықта  орналасқан 

фильтрация алаңына лақтырылады. Тазалау құрылымдарын пайдалануды тұрғын үй-пайдалану алаңы 

экологиялық  бөліммен  бірлесіп  жүргізеді.  Лақтырылатын  судың  сапасын  қоршаған  ортаны 

қорғаудың зертханасы бақылайды. Оттегі жəне қалдық хлорды анықтау үшін сынамалар күнделікті, 

ал NH

4

, NO

2

, NO

3

, P

2

O

5

 анықтау  үшін  сынамалар  аптасына  бір  рет  алынады.  Ұңғылардың  бақылау 

желісі  кəсіпшілік  объектілер  аумақтарында  ластанудың  жəне  ағынды  суларың  қозғалысының 

аудандық  сипатын  беретіндей  етіп  орналастырылды.  Барлық  ұңғылардан  толық  химиялық  анализ 

жүргізу  жəне  мұнай  өнімдерін  анықтау  үшін  сынамалар  алынды.  Зерттеу  нəтижелері  бойынша  су 

өнімді новокаспий горизонтының гидродинамикалық жəне гидрохимиялық шарттарына баға берілді. 

Ең  үлкен  минералдану-124,62  г/дм

3

,  су-мұнай  эмульсияларының  төгілу  аудандарында,  мазутталған 

аудандарда, тұрмыстық қалдықтар полигонында байқалған. Суда шектік нормадан асатын мөлшерде 

мұнай өнімдері жəне ауыр металдар бар.  

Мұнай  өнімдерінің  құрамы 1,2-10,4 мг/дм

3

 аралығында  ауытқиды.  Құрамы  бойынша  шекті 

мөлшерінен  асатын  ауыр  металдарға  стронций,  кадмий,  никель,  кобальт  жатады.  Бұл  Каспий 

теңізінің ағынды суымен ластану қаупін көрсетеді. Қазірдің өзінде 9 бен 4 ұңғыларының арасындағы 

жəне 2 мен 1 ұңғылар арасындағы аудандарда теңіздің ластануы жүруде. Бұл ұңғыларда анықталған 

мұнай  жəне  ауыр  металдар  шекті  мөлшерінен 10-30 есе  артық,  ал  теңіздегі  мұнай  өнімдері 5 есе 

артық.  Алынған  материалдарды  талдау  нəтижесі  ағынды  суларында  зиянды  заттар  құрамының 

артуын  көрсетеді.  Оның  қоршаған  ортаға  əсері  келесідей  болуы  мүмкін:  Каспий  теңізі 

акваториясының  токсикологиялық  заттармен  жəне  мұнай  өнімдерімен  ластануы,  жоғары 

минералданған  судың  аймақтың  өсімдік  əлеміне  кері  əсері,  еріген  зиянды  заттардың  жер  асты 

суларымен  айтарлықтай  қашықтыққа  тасымалдануы.  Ағынды  сулар    гидросферасы  қарқынды 

шаруашылық игеру кезінде экологиялық жағдайдың көрсеткіші болып табылады [2].  

Өндірістік  кəсіпорындардың  ең  маңызды  міндеттерінің  бірі – экологиялық  талаптарды 

орындау,  сонымен  қатар  қалдықтарды  залалсыздандырудың  оңтайлы  əдістерін  таңдап  алу  болып 

табылады.Осындай  талаптарды  ескере  отырып,  ағынды  суларды  тазарту  қондырғыларында 

биологиялық  тазарту  процесі  таңдап  алынды.  Ағынды  сулардың  құрамындағы  негізгі  ластаушы 

заттар  негізінен  мұнай  жəне  мұнай  өнімдері.  Таңдап  алынған  биологиялық  тазарту  əдісі  ағынды 

сулардың құрамындағы мұнай өнімдерін жəне басқа да ластаушы заттардың мөлшерін төмендетуге, 

ағынды  суларды  тиімді  тазартуға  мүмкіндік  береді.  Ағынды  суларды  биологиялық  тазарту,  табиғи 

жағдайларда    (шашырату  алаңы,  сүзу  алаңы,  биологиялық  тоғандар),  сондай-ақ  арнайы 

қондырғыларда да (аэротенктер мен биофильтрлерде) жүргізіледі. 

Шашырату  алаңы – ағынды  суларды  тазарту  үшін,  сонымен  қатар  ауылшаруашылық 

дақылдарын  өсіру  үшін  қолданылатын,  арнайы  дайындалған  жəне  жоспарланған  жер  участкелері. 

Сүзу  алаңы  –  бұл  алдын  ала  тазартылған  ағынды  суларды,  толық  биологиялық  тазалауға  арналған, 

жер  алаңы.  Сүзу  алаңында  ағынды  суларды  тазарту  топырақтың  өзін  өзі  тазарту  қабілетіне 

негізделген,  қолайлы  оттегілік  режим  сақталатын  топырақтың  беткі  қабаттарында (0,2–0,3 м) 

органикалық ластаушы заттардың  тотығу процесі қарқынды жүреді. Биофильтрлерде ағынды сулар, 

жұқа бактериалды қабықшамен жабылған, ірі түйіршікті материал қабаттары арқылы өткізіледі. Осы 

қабықшаның көмегімен биологиялық тотығу процесі қарқынды жүреді. Аэротенктер – темір бетон-

нан жасалған үлкен резервуарлар. Мұнда ағынды сулар бактериялар мен микроорганизмдердің жиын-

тығынан тұратын белсенді лай арқылы тазартылады. Осы барлық тірі организмдер аэротенкте беріл-

ген ауа ағынымен ыдысқа түскен оттегінің артық мөлшері мен  ағынды судағы органикалық заттар-

 

285 

 

дың əсерінен жылдам дамиды. Бактериялар ұлпақ түзе жабысып, органикалық заттарды ыдырататын 

ферменттер бөледі. Белсенді лай ұлпақтармен бірге тез тұнады да, тазаланған судан бөлінеді [3].  

Микроорганизмдердің тіршілігін қамтамасыз ету үшін  ОБҚ:N:Р = 100:5:1 қатынасы сақталуы 

керек.  Аэротенкте  ағынды  суларды  тазарту  үшін  микроорганизмдердің  концентрациясын  (активті 

лайдың)  қажетті  деңгейде  ұстап  тұру  қажет.  Активті  лай  аэробты  микроорганизмдерден  түзіледі, 

сондықтан  олардың  қалыпты  өсуі  үшін  органикалық  заттардан,  азот  пен  фосфордан  басқа,  оттек 

керек.  Сондықтан  аэротенкте    аэрация  ауа  беру  жүреді.  Ауа  аэротенкке  ауа  үрлегішпен  қысыммен 

арнайы  конструкциялы  сопло  арқылы  беріледі.  Микроорганизмдердің  қалыпты  өмір  сүруі  үшін 

жеткілікті  мөлшерде  ауа  бір  тұру  керек.  Ағынды  суларды  биохимиялық  тазарту  əдісі  гетеротрофты 

микроорганизмдердің  тіршілік  əрекетінің  табиғи  процестеріне  негізделеді.  Микроорганизмдердің 

өздеріне  тəн  ерекше  қасиеттері  бар,  олардың  ішінен  су  тазарту  мақсатында  кеңінен  қолданылатын, 

үш негізгі ерекшелігін бөліп көрсетуге болады: 

1)  энергия  алу  жəне    өзінің  тіршілік  əрекетін  қамтамасыз  ету  үшін,  əртүрлі  органикалық  

(кейбір бейорганикалық) қосылыстарды қорек көзі ретінде пайдалануға қабілеттілігі; 

2)  екіншіден,  өте  жылдам  көбею  қабілеті:  бактериалды  клеткалардың  саны  əрбір 30 минутта 

шамамен  екі есеге көбейеді; 

3)  тазарту  процесі  аяқталғаннан  кейін,  тазаланған  судан  оңай  бөліп  алуға  мүмкіндік  беретін, 

бір-біріне жабысып, бірігуге қабілеттілігі.  

Біз ағынды сулардың сапасын зерттей келе, құрамында ең улы ластаушылар – мұнай өнімдерін, 

фенолдардың, анионды беттік-белсенді заттардың жəне сульфидтерге талдау жасадық: 1) біріншілік 

тұндырғыштардан  өтетін    тұрмыстық  ағынды  сулар; 2) өндірістік  ағынды  сулар; 3) I дəрежедегі 

тұндырғыштардан өту; 4) II дəрежелі аэротенкке түсу; 5) кварцев фильтрге шығу. Аэротенктің жəне 

мұнай  ұстағыштың  параметрлері  есептелді.  Таңдап  алынған  биологиялық  тазарту  əдісі  ағынды 

сулардың құрамындағы мұнай өнімдерін жəне басқа да ластаушы заттардың мөлшерін төмендетуге, 

ағынды суларды тиімді тазартуға мүмкіндік береді. 

 

ƏДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 

1.  Кесельман  Г.С.,  Махмудбеков  Э.А.  Защита  окружающей  среды  на  предприятиях  нефтяной  и  газовой 

промышленности. – М.:Недра,1981. –256 с. 

2. Отчет за 2002 год НГДУ «Узеньнефть». 

3. Минаков В.В.,  Кривенко С.М.,  Никитина Т.О.  Новые технологии очистки от нефтяных загрязнений // 

Экология и промышленность России. – 2002. - С. 7-9. 

 

 

 

УДК 677.027.62  

жүктеу/скачать 7,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: