Шәкәрім поэмаларындағы тарихи шындық

Шәкәрім 

поэмаларындағы 

тарихи шындық 

 

 

 

Қасымханова Н.            ҚАЕУ «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығының 4 курс студенті 

 

Ғылыми жетекші           ҚАЕУ доценты, ф.ғ.к. Нурланова А.Н. 

 

Шәкәрім Құдайберіұлы 

ақын 

философ 

тарихшы 

аудармашы 

Өлеңдері

 

Поэмалары

 

 

Қалқаман –

 

Мамыр

 

Еңлік 

- 

Кебек

 

Нартайлақ 

- 

Айсұлу

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«Шәкәрім  

- 

қазақ 

 

поэмасының дамуына сүбелі 

 

үлес қосқан ақын».

 

    

                               

Б. Әдбіғазиев

 

Қазақ поэмасының даму 

жолдары

 

Ауыз әдебиетіміздегі эпостық жырлар 

Шығыстық  қисса - дастандар  

 

Абай және оның шәкірттері

  

Шәкәрім Құдайбердіұлы... 

          

Қоғам

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«Қазақ поэзиясының тарихилық қасиеті –

  

қазақтың елдік тарихынан елеулі орын 

 

алған аса ерекше оқиғаларды сол елдің 

 

тарихына байланысты жазба деректер 

 

мен халық жадында сақталған естелік 

 

әңгімелерге, белгілі ақындардың толғау

 

жырларына сүйене отырып жырлау. 

 

Мұндай шығармалар қатарына... 

 

Шәкәрім Құдайбердиевтің поэмаларын 

 

жатқызуға болады»

  

                                            

Ж. Тілепов

 

«Қалқаман –

 

Мамыр» поэмасы –

  

 

«...тарихи жыр...»

 

                                                                                                  

Ә. Бөкейханов 

 

«...лиро –

 

эпикалық дастан...»

 

                                                                                                   

М. Мағауин 

 

«...тарихи оқиғаға байланысты шығарылған 

дастан...»

 

                                                                                                   

Ш. Сәтбаева

 

«...әлеуметтік сипаты терең лиро –

 

эпикалық 

дастан...» 

 

                                                                                                     

Б. Әбдіғазиев

 

 

Өткен іс – ойға күңгірт, көзге танық, 

Көрмесе де білгенге бәрі қанық. 

Мың жеті жүз жиырма екінші жыл 

Қазақтың Сыр бойында жүргені анық... 

 

... Біздің жетінші атамыз Әйтек деген, 

Бабаңның бір туысқан інісі екен. 

Әйтектен бәйбішеден жалғызы – Олжай, 

Тоқалынан Байбөрі Қалқаман мен. 

 

Бәкең деп атап кеткен Байбөріні, 

Бұл сөзім ертек емес, сөздің шыны. 

Бір қыз үшін Қалқаман елден кеткен 

Соның жайын айтайын тыңда мені.

  

 

 

 

    

 

 

 

 

Қазақ әдебиетіндегі  

“Еңлік пен Кебек” сюжеті

 

 

“Қазақтардың есінен кетпей  

             жүрген бір сөз” 

                   (әңгіме)  

 

        «Дала уалаяты газеті»   

           

 

 

           Абай Құнанбаев 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

“Еңлік – Кебек”  

         

         дастан 

 

 

 

 

 

Мағауия Абайұлы 

 

“Еңлік – Кебек”  

   

      дастан 

 

 

 

 

 

 

 

 

Шәкәрім Құдайбердіұлы 

“Еңлік – Кебек” 

 

      пьеса 

 

 

 

 

 

Мұхтар Әуезов 

 

 

 

 

 

 

Дастандағы уақыт

- 

 

... Қалмақ шауып, қазақтан алған кегін

 

Қалқаман қиссасында жазып едім,

 

Мың жеті жүз жиырма үшінші жыл

 

Ақтабан шұбырынды болды дедім.

 

 

 

«Көп жасамай, көп орған, 

 

Жарасы үлкен жас өлім»

 

 

Еңлік пен Кебектің мазары

 

     

«Еңлік –

 

Кебек» поэмасында екі жасты өлімге қиған

 

 

Кеңгірбай бидің ескерткіші

 

 

 

Тоқтамыс батыр кесенесі

 

 

                                                

«Ту тіккен Тобықтының қолбасшысы

 

                                     

Жуантаяқ Тоқтамыс деген кісі,

 

                                     

Жақыны, жамағайын сол кісінің

 

                                     

Бар екен Кебек деген бір інісі»

 

                                                                        

                                                                                                                     

 

Мамай батыр кесенесі

 

  

«Келгені Тобықтының осы маңға

 

   

Мың жеті жүз сексенге тақалғанда.

 

  

Елді бастап әкелген Мамай батыр,

 

  

Орда, Көкен, Ащысу, Доғалаңға»

 

 

“Қалқаман – Мамыр” 

“Еңлік – Кебек” 

“Нартайлақ – Айсұлу” 

Т    а    р    и    х 

Әмір Темір заманы 

“Ақтабан шұбырындыға” дейінгі кезең 

“Ақтабан шұбырындыдан” кейінгі кезең 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

"Ақынның мақсаты шынымен болғанды емес, 

 не болуы мүмкін, мүмкіндіктен, әлде  

кездейсоқтықтан ба, міне, осыны жеткізу.  

Тарихшы мен ақынды бір – бірінен өлең өлшемін  

қолданады, ал екіншісі қолданбайды деп  

ажыратпаймыз... бірақ олардың айырмашылығы  

мынады: біріншісі өмірде болған оқиғаны айтса,  

екіншісі болуы мүмкін болған оқиғаны айтады. 

 Сондықтан да поэзияның ерекшелігі – ол  

тарихқа қарағанда маңызды әрі философиялық мәні  

бар нәрселер жайлы, ал тарих жалпы халық  

жайлы айтады". 

                           Аристотель 

 

Шәкәрім тарихи поэмалары арқылы 

Тарихтың көркем шежіресін жасады 

Тарихи қаһармандарды ақтап алды 

Өткеннен өнеге ұсынды