Тақырып: Байланыстыра сөйлеу. Қарастырылатын сұрақтар
жүктеу/скачать 26,36 Kb.
|
|
Тақырып: Байланыстыра сөйлеу. Қарастырылатын сұрақтар: 1.Зияты бұзылған балалардың байланыстыра сөйлеуінің бұзылуы. 2.Байланыстыра сөйлеу – баланың сөйлеу дамуының жалпы деңгейінің көрсеткіші ретінде. 3.Байланыстыра сөйлеуді қалыптастыру жолдары. Байланыстыра сөйлеуді дамыту бойынша сабақтың мазмұнын ұйымдастыруға және таңдауға қойылатын талаптар. Зияты бұзылған оқушылардың байланыстыра сөйлеуін қалыптастыру үшін жоспар құруға қойылатын талаптар. Зерттеулер «вербальды (сөзді) жүйені меңгеру баладағы барлық негізгі психикалық процестерді қалпына келтіретінін және осылайша сөздің психикалық әрекетті қалыптастыратын, шындықты бейнелеуді жақсартатын және зейіннің, есте сақтаудың, қиял, ойлау және әрекет тудыратын күшті факторға айналатыны анықталды». Зерде бұзылысы бар балалардың сөйлеуінде мазмұнның болмауы олардың сөйлеу дамуын айтарлықтай тежейді. Тіпті 19 ғасырдың басында француз психиатры Жан-Этьен Эскироль ақыл-ойы кем баланың сөйлеу әрекеті сөйлей алмағандықтан емес, айтар сөзі жоқ болғандықтан шектелетінін атап өтті. Осыған байланысты қоршаған дүниенің заттары мен құбылыстарын зерттеу, олар туралы мәліметтерді жинақтау мектеп оқушыларының сөйлеу тәжірибесін ұйымдастырудың таптырмас шарты болып табылады. Олардың барлық оқу пәндері бойынша оқу материалын меңгеруінің жетістігі мен жалпы даму дәрежесі ақыл-ойы кем балалардың сөйлеу тілі қаншалықты дұрыс қалыптасқанына байланысты. Баланың толық сөйлеуі сонымен қатар қарым-қатынас дағдыларының деңгейін арттыру құралы, оның жеке тұлға ретінде даму жолы, сайып келгенде, ең жақсы әлеуметтік бейімделуге қол жеткізу жолы болып табылады. Сөйлеу адамның іс-әрекетін жоспарлау және реттеу құралы ретінде баланың мінез-құлқының қалыптасуына да әсер етіп, кәсіптік және еңбек дағдыларын мейлінше жетік меңгеруге ықпал етеді, бұл оның өмірде табысқа жетуіне айтарлықтай ықпал етеді. Зерде бұзылысы бар балалардың сөйлеу тілін қалыптастыруда негізгі жүк қазақ тілі сабақтарына түседі, мұнда тіл мен сөйлеу тек оқыту құралы ғана емес, сонымен қатар оқу пәні болып табылады. Балалардың назары сөздің дыбыстық құрамына, оның жазбаша кодталуына, ойды дәлірек жеткізу үшін сөздік қорын таңдауға, сөйлемдерді дұрыс құрастыруға, мәтінде бір-бірімен байланыстыруға аударылады. Біріктірілген жазбаша сөйлеу бойынша жұмыс негізінен орта мектепте жүргізіледі, бірақ оның негізі бастапқы кезеңде қаланады. 2-сынып оқушылары сериядағы (3-4 сурет) әр суреттің астына бір сөйлем түрінде тақырыпшалар жазады, нәтижесінде сабақтас әңгіме шығады; деформацияланған мәтіннің мұғалім көрсеткен 3-4 сөйлемін суреттердің мазмұнына сәйкес орналастыру. 3-сыныпта деформацияланған мәтінмен жұмыс өз бетінше орындалады, оқушылар суреттің сюжеті бойынша тізбектелген құрылымды сұрақтарға жауап береді, ұжымдық мазмұндама жазады. 4-сыныпта мәтінмен жұмыс істеудің бұл түрлері жетілдіріледі, таныс және бұрын дайындықтан өткен мазмұнмен оқушылар тапсырмаларды орындайды. Арнайы мектепте балалар сөйлеуінің әртүрлі жақтарын дамытумен қатар сөйлеу кемшіліктерін түзету мәселелері шешіледі. Артикуляцияның, орфографияның, интонацияның айқындылығымен жұмыс жасай отырып, мұғалім, әсіресе төменгі сыныптарда логопед бекіту жұмыстарын жүргізіп жатқан, бірақ сөйлеуге енгізілмеген дыбыстарды күшейтуге де қатысады. (Бұл кезең ақыл-ойы кем балалармен жұмыс істеудегі ең қиын кезең болып табылады және логопед пен мұғалімнің бірлескен күш-жігерін қажет етеді). Сөздік қорды байыту, нақтылау бағытында сөздік кемшіліктерді түзету жұмыстары жүргізіледі. Мектеп оқушылары сөздік қорындағы сөздерді адекватты және дәл қолдануды, жаңадан алған сөздерді контекстке қосуды үйренеді. Бұл процесс сөз таңдаудағы инертті стереотиптерді жоюға, сөздік қордың белсендіруіне әкеледі (бала тек жақсы емес, мейірімді, ұқыпты, батыл, адал, қамқор). Сөйлем құрастырудағы және байланыстыра сөйлеудегі кемшіліктерді түзету жұмысы да сондай маңызды. Зияты бұзылған оқушылардың сөйлемдердің дұрыс құрылмауы, аграмматизмі, қарабайырлығы және стереотиптік өз бетінше сөйлеуі көптеген зерттеушілермен суреттелген (соңындағы әдебиеттер тізімін қараңыз). Байланыстыра сөйлеудегі кемшіліктерді жою үшін мектеп бағдарламасында балалармен әр түрлі сөйлемдер түрлері бойынша бірте-бірте жұмыс жасау, оқушыларды септік және шақ формаларын дұрыс қолдануға жаттықтыру ұсынылады. Сонымен бірге, сөз тіркесі (сөздер, сөз тіркестері, сөйлемдер) формасы бойынша жұмыс айтылымның мазмұнын (заттар, құбылыстар, олардың нақты дүниедегі байланыстары) алдын-ала түсінумен тығыз байланысты болуы керек. Сөйлеуді дамыту міндеттері оқыту мен тәрбиелеудің бүкіл процесі оны жүзеге асыруға бағытталған жағдайда ғана табысты шешуге болатынын атап өткен жөн. Осылайша, математика сабақтарында мектеп оқушыларына есептерді шығару кезінде нақты білімсіз дәйекті, логикалық негіздеу мүмкін емес бірнеше сөздер енгізіледі. Еңбекке баулу процесінде сөз тізбегі арқылы, ауызша немесе жазбаша нұсқау бойынша тапсырмаларды орындай отырып, балалар сөйлеу әрекетінің көмегімен өз әрекеттерін реттеуге үйренеді. Зердесі бұзылған балаларда сөйлеуді қарапайым түсіну өмірдің 2-ші жылының соңында мүмкін болатындығы тән. 4-5 жаста ересектер сөйлеуіндегі сөз тіркестерінің шамамен 30% -ын балалар түсінбейді. 4-5 жастағы балалар сөз тіркестерін, әдетте, ересектердің сөйлеуінде үнемі кездесетін бір нұсқада ғана түсінеді. Зерде бұзылыс бар балалардың байланыстыра сөйлеу жағдайын сипаттай отырып, сөйлеу дамуының бұл түрі мектепке дейінгі жаста пайда болады. Қалыпты дамуы бар балалардан айырмашылығы, арнайы даярлығы жоқ ақыл-ойы кем балалардың сөйлеу тілін меңгере алмайтынын бірден атап өткен жөн. Оларда байланыстыра, дәйекті сөйлеу дағдылары өте төмен, тіпті жоқ дейгу болады. Зерде бұзылысы бар мектеп оқушыларында байланыстыра сөйлеуді қалыптастыру процесінде сөйлеу мазмұнынан, оның құрылымында және грамматикалық ресімделуінде кемшіліктер көрінеді. жүктеу/скачать 26,36 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|