Тақырып: Байланыстыра сөйлеу. Қарастырылатын сұрақтар
жүктеу/скачать 26,36 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Байланыстыра сөйлеуді қалыптастыру жолдары.
| Типтік бұзушылықтарды атайық.
Баяндауда толықтық пен дамудың болмауы (жағдаяттық сөйлеу түріне қарай оқиғаны құру, баяндаудың бөлшектенуі, оқиғаның бөліктерін түсіріп алу, кейіпкерлер мен іс-әрекет орындарын қысқарту). Оқиғаларды жаңғырту кезінде дұрыс реттілікті бұзу (ұсынылған хаотикалық ақпарат, бұрын айтылған нәрсеге қайталану). Құбылыстардың логикалық тәуелділігін бұрмалау (адамдар, құбылыстар, объектілер арасындағы байланыстарды дұрыс орнатпау, контекстік байланыстарды анық емес, үстірт түсіну, бар тәжірибені дұрыс пайдаланбау, баяндалған оқиғалардың жалпы мағынасына сәйкес келмейтін оқиғаның стереотиптік аяқталуы). Тілдік коммуникация құралдарының болмауы немесе дұрыс пайдаланылмауы, бұл ойларды жеткізудің жалпы байланысын, үйлесімділігін бұзады. Бұл байланыс құралдары есімдіктер, үстеулер, фразааралық синонимдер т.б. болып табылады. Сөйлеудің кедейлігі, оның мәнерлілігінің болмауы (бейнелі тілдің сирек қолданылуы, заттардың немесе іс-әрекеттің сапасын білдіретін сөздер, синтаксистік құрылымдардың бір сарындылығы мен қарабайырлығы) тән. Байланыстыра сөйлеуді қалыптастыру жолдары. Қоршаған дүниені танып-білуде балалардың бақылауына бағыттайтын, алған әсерлерін түсінуге, оларды жүйелеуге, себеп-салдар байланысын орнатуға көмектесетін мұғалім сөзінің де маңызы зор. Көбінесе бұл сабақтарда ауызша оқыту әдісі ретінде әңгімелесу қолданылады. Оны дайындауға және жүзеге асыруға бірқатар талаптар қойылады: 1. Әңгіме мазмұны мен құрылымы жағынан пысықталуы керек. Әңгімені қалай бастау керек, оның негізгі бөлігі қандай болады және аяқталуы қандай болады деп ойлану керек. Сонымен бірге әңгіменің әрбір бөлігінің әдістемелік жағынан әртүрлі құрылымда болуы маңызды. Бұл балалардың назарын әрқашанда ұстау үшін қажет. 2. Педагог әңгіме барысында қолданатын сөйлеу материалын алдын-ала жоспарлауы керек. Балаларға таныс емес немесе олар дұрыс қабылдамайтын сөздерді қолдану, күрделі құрылымдар оқушылардың тапсырманы тұтастай түсінбеуіне әкелуі мүмкін. Сонымен қатар, тым қарабайыр сөйлеу балалардың дамуына әкелмейді және жағымды үлгі бола алмайды. Сіз «алтын ортаны» таба аласыз, егер алдын-ала сабақ жоспарына сұрақтардың үлгісін енгізіп, әңгімелесу барысында қолданатын ескертулерін жасағанда ғана. Жұмысқа дайындығы жақсы оқушыларды ғана емес, оқу үлгерімі нашар оқушыларды да тартуға болатындай қиын және жеңіл сұрақтардың кезектесуін қамтамасыз ету де маңызды. 3. Көргенді немесе естігенді қарапайым жаңғыртуға бағытталған сұрақтар мен тапсырмалармен қатар («Бұл не? Бұл қандай пішін, түс?») әңгімеге шығармашылық тапсырмаларды қосу керек («Салыстыру. Неге екенін түсіндір. Дәлелдеу»). Мысалы, 2-сыныпта қоянның дене құрылысын талдағанда, оқушылар алдыңғы және артқы аяқтарын көрсетеді, оларды салыстырады, қоянның қозғалысын бақылайды, содан кейін мұғалім: «Ол неге олай қозғалады?» деген сұрақты қояды. Балаларға қиын сұрақты алдын ала бірнеше қосымша сұрақтарға бөлу керек, бұл оқушыларға өз қорытындыларына келуге көмектеседі («Ит секірмей тыныш жүре ала ма? Мысық ше? Олардың аяқтарының ұзындығы әртүрлі? Нені білдіреді? қоян туралы? Ендеше ол неге секіру арқылы қозғалады?») және т.с.с. 4. Педагог сұрақтары мен тапсырмаларында семантикалық екпіндерді қою тұрғысынан дұрыс интонациялануы керек.(«Метро пойызы неге өте жылдам жүре алады?») және қызығушылық интонациясының болуы («Енді Самат өз мысығы туралы не айтатынын тыңдап көрейік. Саматтың мысығы қызыл. Біз қайсысын байқадық?» және т.б.). 5. Сондай-ақ балалардың алғашқы әсерлері мен оларды білдіру әрекеттері олардың жауаптарының толықтығы туралы мұғалімнің қатаң ескертулерімен үзілмеуі маңызды. Бұл әңгімені рәсімдеп, тақырыпқа деген қызығушылықты төмендетеді. Бірінші эмоционалды қабылдау жүзеге асырылғаннан кейін толық жауаптарға өту керек. Содан кейін затты жоспарлы тексеруді енгізіп, қажетті сөйлем құрылымдарын жаттықтыруға болады. Зерде бұзылысы бар балалардың бәрі бірден басқа жұмыс түріне ауыса алмайтынын ескере отырып, педагог бір сөзбен жауап берсе де, оқушының сөзін қимай, мазмұны бойынша дұрыс болса, жауабын дұрыс емес деп бағаламайды. Жауаптар: «Қате. Кім дұрыс айтады? - оқушының онсыз да әлсіз сөйлеу мотивациясын төмендету. Заттар мен құбылыстар туралы әңгімелесу барысында оқушылардың білімін анықтау және нақтылау арқылы педагог балалардың оқытылатын материал туралы түсінігін кеңейту үшін міндетті түрде жаңа ақпаратты енгізуді қамтамасыз етеді. Тақырып бойынша қосымша ақпарат шағын «бөліктермен» беріледі және әдетте мұғалімнің әңгімесі немесе бір немесе үш қызықты факті туралы мәтінді оқу арқылы беріледі. Мысалы, «Ала қарғаның денесінің бөліктері» (3-сынып) тақырыбы бойынша «Сен білесің бе?» сериясынан «Ақ тұмсық - ересек қарғаның белгісі; ал жас ала қарғада ол қара болады. Құс тұмсығымен көп жұмыс істейді, топырақтан жәндіктер мен құрттарды шығарады. Бұл кезде тұмсықтың айналасы мен тұмсығындағы ұсақ қара қауырсындары өшіп, ағарады». Осы тақырып бойынша келесі жауаптарда балалар жаңа білімді, сондай-ақ сабақта болған және нақтыланған идеяларын көрсетуі керек. Педагогтың сөйлеуі әртүрлі формаларда (әңгімелеу, оқу, түсіндіру, сұрақтар, тапсырмалар) болатын оқыту әдісі ретіндегі маңыздылығына қарамастан, оны пайдалану өте шектеулі болуы керек. Сабақта бала сөйлеуі 70% құрауы, ал педагогтың сөйлеуі 30% құрауы керек. Сол жағдайда баланың байланыстыра сөйлеу тілі дамиды. Зерде бұзылысы бар балаларды байланыстыра сөйлеу әрекетіне қосу өте қиын жұмыс екені даусыз, өйткені олар сөйлеу пассивтілігімен сипатталады (мұғалімдердің мектеп оқушыларының сөзін өз сөйлеуімен ауыстыру әрекеттері осыдан). Мектеп оқушыларының сөйлеу пассивтілігінің себебін түсіндіре отырып, В.Г. Петрова оны тек сөйлеудің дамымағандығынан ғана емес, ерік сферасының жеткіліксіздігінен де іздеу керек екенін көрсетеді. Ерікті күш-жігердің төмендеуі сөйлеуге ынталандырушы мотивтердің әлсіреуіне, баланы қарым-қатынасты сақтауға мәжбүрлейтін және өз әсерлерімен бөлісуге деген ұмтылысты тудыратын ішкі ұмтылыстардың бұзылуына әкеледі. жүктеу/скачать 26,36 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|