Тәжірибесі (теориялық, практикалық) көбейген сайын ол ақиқат білімге

БОӨЖ 
1.
Ф. Бэконның философиялық идеясының - эмпиризмнің мәні: таным 
негізінде тек қана тәжірибе жататындығына. Жеке адам немесе адамзаттың 
тәжірибесі (теориялық, практикалық) көбейген сайын ол ақиқат білімге 
жақындай түседі. Бірақ ақиқат білім - түпкі мақсат емес. Білім мен 
тәжірибенің басты мақсаты - экономиканың дамуына, жаңа нәрселердің, 
адамның өз әрекетінде практикалық жетістіктерге жетуіне, адамның 
табиғатқа үстемдік етуіне көмектесу. Ф. Бэкон «танымның басты әдісі 
индукция болуға тиіс» деген новаторлық идея ұсынды. Ф. Бэконның 
филофиялық кредосын бейнелейтін афоризмі: «Білім - күш». Индукция - 
көптеген жеке құбылыстарды жалпылау негізінде жалпы қорытындылар 
жасау (мысалы, «әртүрлі металл түрлері балқитын болса, онда бұл барлық 
металдардың балқу касиетіне ие екенін көрсетеді.") деп түсіндіреді Фр. 
Бэкон. Индукция әдісін Бэкон Декарт ұсынған дедукция әдісіне қарсы қойды. 
Фр. Бэкон пікірінше, индуция әдісінің дедукциядан артықшылығы - 
мүмкіндіктердің ұлғаюы мен таным процесінің күшеюінде. Индукцияның 
кемшілігі - оның түпкілікті айқын болмауы, болжамдық сипаты (өйткені 
бірнеше заттың немесе құбылыстың белгілері ортақ болса, осы тектес 
заттардың, құбылыстардың барлығы аталған белгіге ие дегенді білдірмейді: 
әрбір құбылыс әр жолы тәжірибе жүзіндегі тексеруді қажет етеді). 
Адамзаттың білімінің барлық салаларында барынша көп тәжірибе жинауы - 
индукцияның басты кемшілігін (айқынсыздығын, болжамдық сипатын) жою 
жолы, деп түсінді Бэкон. «Танымның басты әдісі - индукиця» деп анықтап 
берген философ таным әрекеті іске асатын нақты жолдарды көрсетеді. Олар: 
-
«өрмекші жолы» 
-
«құмырсқа жолы» 
-
«ара жолы». 
«Өрмекші жолы» - «таза ақылдан» рационалистік жолмен алынатын білім. 
Бұл жол нақты фактілердің, практикалық тәжірибенің мәнін төмендетеді 

немесе ескермейді. Рационалистер, Бэкон пікірінше, шын дүниеден қол үзіп 
догматизмге салынады. «ой өрнегін өз ойларынан тоқиды». 
«Құмырсқа жолы» - тек қана тәжірибеге сүйеніш білім алу жолы немесе 
догматтық эмпиризм (өмірден қол үзген рационализмге керісінше). Бұл әдіс 
те біржақты. «Таза эмпирктер» өз назарын практикалық тәжірибеге, түрлі 
фактілерді, дәлелдерді жинауға аударып, білімнің сыртқы көрінісін, мәселені 
сыртынан, «қиғашынан» ғана көріп, мәселені ішінен көре алмайды, зерттеліп 
отырған заттар мен құбылыстардың ішкі мәнін түсіне алмайды. 
«Ара жолы» - танымның ең дұрыс жолы. Осы жолды ұстаған зертеуші 
философ «өрмекші жолы» мен «құмырсқа жолдарының» жақсы жақтарын 
алып, олардың кемшіліктерінен арылады. «Ара жолын» ұстана отырып 
фактілерді жинап, жалпылап (мәселеге «сыртынан» қарап), ақыл мүмкіндігін 
қолданып мәселенің «ішіне» үңіліп, мәнін түсіну қажет. Бэкон пікірінше 
танымның ең дұрыс жолы - индукцияға негізделетін (фактілерді жинау және 
жалпылау, тәжірибе жинау) заттар мен құбылыстардың ішкі мәнін ақылмен 
түсінудің рационалистік тәсілдерін пайдаланатын эмпиризм. 
2.
Бэконнан айырмашылығы, Р.Декарт (тек философ қана емес, сонымен 
қатар математик, аналитикалық геометрияны жасаушы) білімдегі ұтымды 
принциптің маңыздылығын атап өтті, өйткені оның пікірінше, тек ақыл-ой 
арқылы сенімді және қажетті білім алуға болады. Ғылыми әдістің берік 
негізін өзін-өзі танитын санадан табу керек. "Ой, демек, бар" ("Cogito ergo 
sum") – бұл барлық пайымдаулардың ішіндегі ең сенімдісі. "Менің ойымша" - 
бұл мүлдем сенімді аксиома, ол бүкіл ғылым ғимаратын өсіруі керек, 
мысалы, аздаған аксиомалар мен постулаттардан Евклид геометриясының 
барлық позициялары шығарылады. Декарт дедукцияны түсіну арқылы 
танымның рационалды-дедуктивті әдісін жасады (лат. deductia-шығару) 
нақты жалпы ережелерден алынған ретінде. Ол математикалық білімді үлгі 
деп санады және оған сүйене отырып, дедуктивті әдіс ережелерін 
тұжырымдады. Бұл ережелер Декарттың ақыл-ойында абсолютті сенімді 
идеялардың, аксиомалардың, білімнің болуы туралы сенімін білдірді. 
3.
Иммануил Кант (1724-1804) 
Қарапайым отбасының түлегі, әкесі теріден ер-тұрман, жүген, шідер 
жасайтын шаруа болған. Канттың гимназияға, кейін Кенигсберг 
университетіне түсіп, білім алуына Шульц деген пастор қол ұшын берген. 

Университетте Кант философия мен қатар жаратылыстану ғылымдарын 
(математиканы, физиканы, астрономияны, географияны және меднцинаны) 
тиянақты оқып, меңгереді. Белгілі грузин, кеңес философы М.К. 
Мамардашвилидің жазғанындай, біз үшін Канттың ілімімен, еңбектерімен 
бірге оның өзі, оның өмірі - сабақ аларлық. Бір қызық жәйт - Канттың 
өмірінде, дейді Мамардашвили, назар аударарлық ешқандай оқиғалар 
болмаған деуге болады. Өмір бойы бір қалада – Кенигсбергте тұрған. Шығыс 
Пруссия жерінен ешқайда шықпаған. Басқа жерлерден оны көруге, онымен 
сөйлесуге атақты адамдар оған келіп тұрған (Фихте, Карамзин т.б.), ал өзі 
ешқайда, ешкімге бармаған. Сөйткен адам, оқымысты кейін университетте 
өне бойы географиядан сабақ беріп, «Физикалық география» деген үш 
томдық еңбек жазған.Канттың философиядағы таным мәселесі Кант таным 
мәселелерін жаңаша қойды және жаңаша шешті. Ең алдымен ол таным 
процесінін аумағын, шекарасын анықтады: бұл-субъект пен объектің ара - 
қатынасы, өзара әрекеті. Субъект және объект жөнінде Кантқа дейінгі таным 
теориясында әңгіме болмады: таным процесінде қайдағы бір абстракты 
адам кайдағы бір абстракты дүниені қалай болса солай тануға тырысады. 
Кантқа дейін тіпті философияда субъект жоғалып кетті. Субъекті философияға 
енгізген Кант және оның ізбасары И.Г. Фихте болды. Адам мен сыртқы 
дүниенің қарым-қатынасында бұрынғы түсінік бойынша, белсенді рөлді 
сыртқы дүниедегі құбылыстар атқарады деп есептелді. Адам санасы, адам 
(«субъект») сыртқы дүниенің әсерін қабылдаушы ғана. Сыртқы дүниенің 
(Кант ілімінде «объектің») әсерімен адам ол жөнінде мағлұматтар ала алады. 
Объектпен қарым-қатынас жасап, объект субъектіге әсер еткенше адам 
санасында ешқандай мәлімет жоқ («таза тақта»). Кант осы түсінікті қатал 
сынады. Оның ойынша. объект субъектіге тәуелді: объекті анықтайтын, 
объект ретінде қарастыратын субъект. Субъект болмаса объект жоқ. 
Орындаған Мырзалиева Мадина 206 б