Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

88

циялық сезімдерін де байқап отыра- 

ды. Қойылған мақсаттың мазмұнына 

қарай, әңгімені бір адаммен ғана емес, 

бірнешеуімен, тіпті тұтастай топпен 

өткізуге де болады. Ә.-дің мұндай тү- 

рі  сыналушылардың  жауабын  бір-

бірімен салыстырып отыруға мүмкін- 

дік туғызады. Әңгімені стенограмма- 

лап  отырса  орынды  болады.  Негізі- 

нен психологияда Ә. қосымша әдіс- 

тердің бірі болып есептеледі.

ӘРЕКЕТ – іс-әрекеттің шағын бөлі- 

гі.  Мәселен,  адамның  ақыл-ой  әре- 

кеті түйсіктену, қабылдау, есте тұту, 

қиялдау,  ойлау  т.б.  танымдық  жан 

қуаттарынан  тұрады.  Әрекеттің  бұ- 

дан басқа да түрлері көп. П.Я.Гальпе- 

рин  тұжырымдаған  «ақыл-ой»  әре- 

кетінің сатылап және жоспарлы түр- 

де даму деген теориясында, адамның 

ақыл-ой  әрекетінің  даму  жолы  жан-

жақты  талданған.  Ә.  жеке  мақсатты 

орындауға бағытталады. Оның орын- 

дау тәсілдері операция деп аталады.

ӘРЕКЕТСІзДІК – адамның жұмыс 

қабілетінің  тоқырауға  ұшырауы.  Ә. 

енжарлық,  жалқаулыққа  соқтырып, 

ақыл мен сананың дамуына да теріс 

әсер  етеді.  Ә.  –  ешбір  іс-қимылсыз, 

қозғалыссыздықты білдіретін мінез- 

дің жағымсыз да ұнамсыз көрінісі. Ә. – 

еш  нәрсеге  ұмтылмау.  Іс-әрекеттің 

ұнамсыз, теріс түрі адамның саналы 

мақсатына жетуге деген ықылас-ын- 

тасының болмауы. Ә. адамның ерік- 

сіздігін, жігерсіздігін, құндылық пен 

қажеттілікті  жете  түсіне  алмайтын- 

дығын байқатады. Ә. адам мінезінде- 

гі  жалқаулық  пен  енжарлық  сияқты 

ұнамсыз  сипатты  білдіреді.  Ә-тің 

бір ерекшелігі: мойны жұмысқа жар 

бермейтін еріншектік. Ұлы Абай «ерін- 

шектік күллі дүниедегі өнердің дұш- 

паны» деп анықтаған.

Ә.  мінездегі  ұнамсыз  сипат  ретінде 

адамның  жұмыс  істеу  қабілетін  то- 

қырауға  душар  етуімен  бірге,  оның 

ақыл-ойы  мен  санасының  дамуына 

да теріс ықпал етеді, әрбір нәрсенің, 

құбылыстардың  мән-жайын  пайым- 

дап  түсінуіне  кедергі  жасайды.  Ха- 

лық даналығы «әрекет етсең берекет» 

дейді. Бұл мәтел өнегелі сөз ретінде 

адам мақсат-мүддесіне жету жолында 

үнемі  еңбекпен  айналысып  отыру 

қажет деген адамдық қасиеттің өзін- 

дік белгісін білдіреді. Баланың ақыл- 

ойы мен денесінің дамуы да әрекет- 

шілдікке тәуелді. Ә. баланың қимыл-

қозғалысын  жарамсыз  етіп,  ақыл-

есінің дамуын тоқыратады.

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: