Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

320

ҚОзҒАЛЫСТЫ  ҚАБЫЛДАУ  – 

бұл  объектілердің  кеңістіктегі  орны 

мен  қалпының  өзгерісін  бейнелеу. 

Қ.қ. өмірлік маңызға ие. Қозғалысқа 

көру  жүйесінің  перифериялық  бөлі- 

мі  сезімтал  келеді.  Объект  табыл- 

ғанда, көру аумағының шет жағында 

оның түскен бейнесі көздің рефлек- 

торлық бұрылысын тудырады, нәти- 

жесінде объект бейнесі көру аумағы- 

ның орталығына ауысады, осы жер- 

де  бұл  объектіні  ажырату  мен  тану 

жүзеге  асады.  Заттың  қозғалысын 

қабылдау, негізінен, оның қандай да 

бір фонда орын ауыстыру немесе жыл- 

жи  отырып,  көз  торының  түрлі  жа- 

сушаларының  кезекті  қозуын  туды- 

рады.

Қ.қ.-да  көру  және  кинестезиялық 

анализаторлары  негізгі  рөл  атқара- 

ды. Объект қозғалысының параметр- 

лері  болып  табылатындар:  жылдам- 

дық, үдеу және бағыт. Адам объекті- 

лердің кеңістіктегі орын ауыстыруы 

жөніндегі  мағлұматты  екі  жолмен: 

орын  ауыстыру  немесе  қозғалысты 

тікелей көру, қабылдау арқылы және 

белгілі  бір  уақытта  басқа  орында 

болған  объекттің  қозғалысы  жөнін- 

де ой қорытындысы негізінде алады.

Қорғану  рефлекстері  –  организмді 

ішкі  және  сыртқы  ортадан  келетін 

қауіп-қатер  және  зиянды  заттардан 

сақтайтын, биологиялық маңызы күш- 

ті  шартсыз  рефлекстер.  Құндылық- 

тар – адамдардың тарихи тәжірибені 

және белгілі бір этнос мәдениетінің 

мағынасын  шоғырландыра  көрсете- 

тін,  осы  мәдениортада  қалыптасқан 

мінез-құлық  пен  іс-әрекет  түрлері, 

мақсаттар  мен  нормалар  жөніндегі 

жалпыланған түсініктер. Бұл – әрбір 

адамның санасында болатын бағдар- 

лар. Белгілі бір қоғамда қабылданған 

құндылықтар  жағдайды  бағалаудың 

сыртқы сындық белгілері болып та- 

былады. Осы белгілерге субъект түрт- 

кіні таңдау процесінде сүйенеді.

Құндылықтарда әрбір адамның қай- 

таланбас  өмірлік  тәжірибесінің,  қы- 

зығушылықтары мен қажеттіліктері- 

нің, әдеттерінің ерекшеліктері жинақ- 

талған.  Құндылықтық  бағдарлар  – 

бұл бекітілген бағдарлардың жүйесі. 

Олар  тұлғаны  берілген  мәдениеттің 

құндылықтарына көңіл аудартады жә- 

не тұлғаның өмірлік, мінез-құлықтық 

таңдауларын елеулі анықтайды. Осы 

бағдарларға сүйене отырып, индивид 

белгілі бір мінез-құлықты атқарады. 

Қысымға адаптация – белгілі бір қы- 

сымға үйрену, бейімделу. Мыс: адам 

үстіндегі киімінің ауырлығына үйрен- 

гендіктен, оны сезбей, тек киген кез- 

де ғана байқауы мүмкін.

ҚОзУ  –  тірі  организмдердің  қасие- 

ті,  қозатын  ұлпаның  тітіркендіруге 

белсенді жауабы. Жүйке жүйесі үшін 

қозу – негізгі функция. Жүйке жүйе- 

сін құрайтын жасушалардың қозуды 

ол  пайда  болған  телімнен  басқа  те- 

лімдерге  және  көрші  жасушаларға 

өткізу қасиеті болады. Осының нәти- 

жесінде  жүйке  жасушалары  сигнал- 

дарды  организмнің  бір  құрылымда- 

рынан  басқа  құрылымдарына  беру 

қабілетіне ие болды. Мұның барысын- 

да қозу сырттан келетін тітіркендіру- 

лердің  қасиеттері  туралы  ақпаратты 

тасымалдаушы және тежелумен бірге 

организмнің  барлық  органдары  мен 

жүйелерінің  белсенділігін  реттеуші 

болды. Қ. процесі сыртқы стимулдың 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: