Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

530

олардың  еңбек  қызметі  процестері 

ғылыми негізде құрылады.

ТОП – әртүрлі әлеуметтік жіктеліс- 

ке бөлінетін адамдар қауымдастығы- 

ның атауы нышандар атқаратын қыз- 

меттерінің сипаты, әлеуметтік не тап- 

тық  қатыстылығы, даму деңгейі және 

т.б. болуы мүмкін. Т.-ты адамдардың 

санына  байланысты  саралау:  үлкен, 

шағын, кіші топтар (диада, триада) деп 

бөлу кең тараған. Әлеуметтік статусы 

бойынша ресми және бейресми, өзара 

байланысының  тікелей  не  аралық 

болуына қарай нақты және шартты, 

даму  деңгейіне  қарай  даму  деңгейі 

төмен (ассоциациялар, корпорациялар, 

диффузиялық  топтар)  және  даму 

деңгейі  жоғары  топтар  (ұжымдар), 

мәнділгі  жөнінен  референтті  және 

мүшелік  топтар  болады.  Т.-тардың 

шамасы,  құрылымы  мен  құрамы 

өздері сол үшін топтасқан іс-әрекеттің 

мақсаттары  мен  міндеттеріне  қарай 

анықталады. Т. мүшелерінің бірлескен 

қызметінің мазмұны топ ішіндегі ди- 

намиканың  барлық  үрдістеріне  се- 

бепкер  болады,  бұлар:  тұлғааралық 

қатынастардың дамуы, серіктестері- 

нің бір-бірін қабылдауы, топтық нор- 

малар  мен  құндылықтардың,  ынты- 

мақтастық  және  өзара  жауаптылық 

нысандарының  қалыптасуы.  Өз  ке- 

зегінде топта қалыптасқан қатынас- 

тар  топтық  іс-әрекеттердің  нәти- 

желілігіне әсер етеді.

Т.-тар,  әдетте,  әлеуметтік-психоло- 

гиялық  зерттеулердің  объектісі  бо- 

лады. Бұл орайда, Т. ішінде дамитын 

үрдістерде,  сондай-ақ  іс-әрекеттің 

тұтас субъектісі ретінде басқа Т.-тар- 

мен  өзара  әрекеттестік  үрдісінде 

әлеуметтік  қатынастар  жүйесіне 

қамтылған  Т.-тың  өзі  де  зерттеледі. 

Әлеуметтік  Т.;  бір  топ  оқушы;  Топ- 

талып оқу. Т. белгілі біріккен іс-әре- 

кеттерімен  сипатталатын  адамдар 

жиынтығы. Ішкі және сыртқы топтық 

қасиеттеріне  қарай  топтарды  келесі 

түрлерге бөлуге болады: санына, бай- 

ланысына,  ұйымшылдығына,  ынты- 

мақтастығына, тұрақтылығына, тұл- 

ға үшін маңыздылығына т.с.с. 1. Са- 

нына байланысты үлкен топтар (ұлт- 

тар,  партиялар,  таптар),  шағын  топ- 

тар (отбасы, ұшақ экипажы). 2. Бай- 

ланысына  қарай  алғашқы  шынайы 

(сынып,  студенттік  топ,  өндірістік 

бригада),  соңғы  жағдайға  немесе 

шартқа байланысты (университеттің 

студенттері, қаладағы немесе аудан- 

дағы мектепті бітірушілер, қаладағы 

зейнеткерлер); 3. Ұйымшыл-дығына 

қарай:  ұйымдасқан,  ресми  (сынып, 

студенттік  топ),  ұйымдаспаған  бей- 

ресми (көпшілік, жиын, жұрт). 4. Ын- 

тымақтастығына қарай  ынтымақты 

жоғары  дамыған  (студенттік  топ, 

өңдірістік бригада), ынтымақсыз тө- 

мен  дамыған  (бірінші  сынып  оқу- 

шылары).  5.  Тұрақтылығына  қарай 

тұрақты  (ұлт,  отбасы),  тұрақты 

емес (мерзімдік, уақытша бригадалар). 

6. Тұлғаға маңыздылығына байланыс- 

ты эталонды, референтті (шынайы 

немесе  үлгі  болатын  қиялдағы  топ), 

топтар.  Қоғамның  дамуына  байла- 

нысты  прогрессивті  (ұжым),  рег- 

рессивті.  Іс-әрекеттің  түріне  қарай 

ойын,  оқу,  еңбек  топтары.  Топтағы 

тұлғааралық қатынасты социометрия 

әдісімен зерттейді. Бұл әдісті енгізген 

Дж. Морено. Топтағы әрбір адам екі 

түрлі: іскерлік (ресми) және жеке (бей- 

ресми)  қатынаста  болады.  Біріншісі 

топтың бүкіл құрамымен бірге құжат- 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: