Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

58

тілігі субъекттің әлеуметтік ортамен 

адекватты өзара әрекеттесуіне бақы- 

лау арқылы алатын мәліметі жеткілік- 

сіз  болған  кезде,  оны  «толықтыру» 

қажеттілігімен сипатталады. А. – ті- 

келей қабылданатын ақпаратты «то- 

лықтырудың» негізгі амалы. А. зерт- 

теуге ең алғаш Ф.Хайдер (1958) жұ- 

мысы бастау болды. 1970 жылдардың 

соңына  қарай  А.  аттитюдтармен  қа- 

тар, әлеуметтік-психологиялық зерт- 

теулердің басым объектілеріне айнал- 

ды. Ең алғашында ол каузальдық А-ға 

баланып,  тұлғааралық  қабылдаудың 

шегінде шоғырланып, адамзаттық мі- 

нез-құлықтың себептерін шығару ре- 

тінде түсіндірді.

Кейіннен  А.  ұғымы  кең  мағынада 

қолданыла бастады. Ол тек мінез-құ- 

лық себептерін ғана анықтамай, әлеу- 

меттік  сипаттамаларды  кең  көлемде 

түсіндіруге қолданылды. А. тек тұл- 

ғаның ғана емес, сонымен қатар, бас- 

қа да әлеуметтік объектілердің де си- 

паттамаларын  білдірді.  Ол  қабыл- 

данатын объектілерді мағыналық жү- 

йеде  қарастыруға  мүмкіндік  берді. 

Кеңестік психологияда А. 1970 жыл- 

дардың соңына қарай көптеген әлеу- 

меттік құбылыстардың механизмі ре- 

тінде  анықталды.  Оның  топаралық 

өзара әрекеттестіктер мен отбасылық 

қатынастарды  реттеу,  өндірістік  жә- 

не  т.б.  шиеленістердің  тууындағы 

рөлі көрсетіледі. А.(Каузальды) – құ- 

былысқа,  адамға  немесе  бір  тікелей 

қабылдауға әсері болмайтын қасиетті 

тіркеу. А. – тұлғааралық қатынастар 

жағдайында  кісінің  басқа  адамдар- 

дың мінез-құлық себептері мен мотив- 

терін түсінуі.

Оны  зерттеу  мына  жағдайларға  не- 

гізделеді:

1) адамдар бірін-бірі тану кезінде ті- 

келей қабылдау процесімен ғана шек- 

телмей,  олардың  мінез-құлқының 

себептері жөнінде өздігінше тұжырым 

жасап, талдайды;

2)  адам  жөнінде  бақылау  негізінде 

алынатын ақпарат сенімді қорытын- 

ды жасауға жеткіліксіз болатындық- 

тан, бақылаушы мүмкін болатын мі- 

нез-құлық себептері мен тұлғалық қа- 

сиеттерді соған жатқызады;

3)  мұндай  себептік  талдау  бақылау- 

шының мінез-құлқына әсер етеді. А-ны 

зерттеумен бұрын тек қана әлеумет- 

тік психология ғана айналысқан бол- 

са, қазіргі кезде оны жалпы психология 

да, педагогикалық психология да, жас- 

тық психология да, спорт психология- 

сы да өздігінше зерттейді. А. негізін 

салған  Ф.Хайдер.  Ол  бұл  мәселенің 

негізгі категориялары мен қағидала- 

рын жасап шығарды.

А. эксперименттік зерттеудің маңыз- 

ды нәтижелері мен қорытындылары 

мыналарды анықтады:

1) адамның өз мінез-құлқы мен басқа 

адамдардың мінез-құлқын түсіндіру- 

дегі айырмашылықтардың болуы;

2)  А.  процесінің  субъективтік  –  мо- 

тивациялық және ақпараттық – фак- 

торлардың әсерінен логикалық норма- 

лардан ауытқуы;

3)  А.  адамның  мотивациясы  мен  іс-

әрекетіне ынталандырушы әсер етуі.

Ол бұл іс-әрекеттің сәтсіз нәтижеле- 

рін  сыртқы  факторлардан  көруі,  ал 

сәтті нәтижелерін – ішкі факторлар- 

дан  көруі.  Осындай  эксперименттік 

зерттеулердің  нәтижесінде  анықтал- 

ған заңдылықтардың негізінде адам- 

ның эмоциялары, бағдарлары, мотива- 

циясы мен іс-әрекет тиімділігіне әсер 

ету мақсатымен, А. пайдаланудың тә- 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: