Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

(ағылш. intellectual quotient) – ақыл-

ой жасы деп аталатынның (АЖ) осы 

тұлғаның  шын  хронологиялық  жа- 

сына  (ШЖ)  қатынасы;  іQ  символы- 

мен  белгіленетін  бұл  қатынас  мына 

формула бойынша анықталады: АЖ : 

ШЖ х 100% = іQ. Ақыл-ой жасы жас 

шкалаларының бірі арқылы тестілеу 

нәтижелерімен анықталады (қ. Зият 

на енгізілген тестілердің көпшілігін- 

де логикалық, логикалық-перцептив- 

тік  және  арифметикалық  амалдар- 

дың меңгерілуі, жалпы хабардарлық, 

практикалық  жағдаяттардағы  бағ- 

дарлану,  ырықты  ес  (жад)  және  т.б. 

қамтылып  орындалатын  міндеттер 

белгіленеді. Жас шкалаларын құрас- 

тырғанда психолог тәжірибе мен түй- 

сікті басшылыққа алып, міндет-тап- 

сырмаларды  іріктейді.  Олар  өздері 

қамтыған  материал  бойынша  (тер- 

миндер, ұғымдар, графикалық бейне- 

лер    және    т.б.)  ынталандырылатын 

ақыл-ой  әрекеттері  бойынша  осы 

әлеуметтік  қауымдастықтағы  шкала 

қамтитын жастарға ұғынықты болу- 

ға  тиіс.  Мұның  өзі,  әдетте,  жастық 

өкілдік  іріктемелерде  эксперимент 

арқылы  тексеріледі.  И.к.  былайша 

алынады.  Бастапқыда  сыналушыға 

оның  өз  жасынан  бір  жас  кіші  жас- 

қа  сәйкесетін  тапсырмалар  ұсыны- 

лады; жас шкаласы бойынша «төмен» 

бағытта  одан  қатарынан  бес  дұрыс 

жауап  алу  керек.  Бұдан  әрі  шкала 

бойынша «жоғары» қарай қатарынан 

дұрыс  емес  жауап  алынғанға  дейін 

тапсырмалар  ұсынылуы  тиіс.  Тесті- 

леу  осымен  шектеледі.  Бұдан  соң 

«балалық  жас»  тестілерінің  санына 

барлық  дұрыс  жауаптарының  саны 

қосылады.  Ерекше  кесте  бойынша 

алынған қосынды қандай ақыл-ой жа- 

сына  сәйкес  келетінін  табады.  Осы- 

дан  кейін  формула  бойынша  И.к. 

есептеліп  шығарылады.  И.к.  ұғын- 

дыруда бұл коэффициент барлық әлеу- 

меттік  құрамдастықтар  үшін  ортақ 

ешқандай ақыл-ойды немесе зиятты 

анықтамайтынын  есте  ұстау  керек, 

сол сияқты ол қайсыбір табиғи неме-