Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

34

тақырыпта кандидаттық диссертация 

қорғаған. Оның педагогикалық психо- 

логия тақырыбында жазған көптеген 

ғылыми мақалалары бар.

АЛДАНУ – түрлі себептерге байла- 

нысты  шындық  құбылыстарды  бұр- 

малап, теріс қабылдау себептері ғы- 

лымда әлі толық анықталмаған. А-дың 

пайда болуына көру талдағыштары- 

ның ерекшеліктері, қабылдау жағда- 

йының өзгеруі, көру мүшесінің түр- 

лі кемістіктері т.б. әсер ететін болуы 

керек. Көру қабылдауында «Оптика- 

лық-геометриялық  алдану»  (екі  өл- 

шемді контурлық кескін фрагментте- 

рі  арасындағы  метрлік  арақатынас- 

тардың  бұрмалануы);  «Жарық  кон- 

трастары  қарама-қарсылық  феноме- 

ні» (сұр жолақ қара фонға қарағанда 

ашық фонда күңгірт сияқты көрінеді).

Қимыл-қозғалыста да алданулар көп 

кездеседі. Олар: а) автокинетикалық 

қозғалыс (толық қараңғыда байқала- 

тын, объективті түрде қозғалмайтын 

жарық  көзінің  ретсіз  орын  ауысты- 

руы);  ә)  стробоскопиялық  қозғалыс 

(қозғалмайтын  екі  тітіркендіргішті 

бірінен соң бірін іле-шала көрсеткен- 

де  қозғалыс  туғандай  әсер  болуы); 

б) индукциялық қозғалыс (қоршаған 

фонға қарай қозғалмайтын объекттің 

қозғалысы  сияқты  көрінуі).  Грузин 

психологтары (Д.Н.Узнадзе және оның 

шәкірттері)  арнайы  бағдар  алдану- 

ларын  (нұсқалық  иллюзиялар)  зерт- 

теген.  Шарпантье  алдануының  сал- 

мақтылығы  бірдей, бірақ  көлемі  әр- 

түрлі екі нәрсенің кішірегі ауыр сияқ- 

ты көрінеді. Неміс ғалымы Г.Гельм- 

гольцтің айтуынша, алдану эффектісі 

қабылдаудың  тұрақтылығын  қамта- 

масыз ететін механизмдердің әдетте- 

гіден тыс жағдайдағы қызметі. Көпте- 

ген зерттеулер алданудың оптикалық 

және физиологиялық себептерін (де- 

терминант) анықтауға арналған. А-дың 

сырын  дұрыс  түсінудің  тәжірибелік 

мәні зор. Мәселен, иллюзиялар архи- 

тектура мен бейнелеу өнерінде, поли- 

графиялық  әшекейлеулерде,  театр 

сахналарын безендіруде жан жүйесіне 

қолайлы әсер («психологиялық ком- 

форт») ету үшін қолданылады.

А. деп түрлі себептерге байланысты 

шындықтағы  объектілерді  қате 

қабылдауды атайды. А. сан алуан се- 

бептерге байланысты пайда болады. 

Мыс., шай құйылған стаканға салын- 

ған қасықтың «сынған» ұқсап тұруы 

физика заңдылықтарымен түсіндіріл- 

се,  кейбір  нәрсе  жөніндегі  жаңсақ 

пікірлер адамның әртүрлі ерекшелік- 

теріне байланысты. Көзге қозу үрдісі- 

нің  жайылуы,  көздің  затқа  бейімде- 

луі, қозғалысы, қабылданатын затқа 

көздің төселмеуі т.б. 1. болмас іс, сағым; 

2. бұлдыр, қиял. Қабылдаудың, қиял- 

дың және естің феномендері. Адам- 

ның миындағы, шынайы құбылысқа 

немесе объектіге сәйкес келе бермейді.

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: