Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

біріншіден, организмнің органикалық 

қажеттіліктерімен  байланысты  туа- 

ды, екіншіден, ішкі мүшелердің қыз- 

метінің бұзылуы кезінде пайда бола-

ды. О.т.-ге аштықты, шөлді түйсіну, 

жүрек-қан тамырлық, тыныс алу жә- 

не  жыныстық  жүйеден  келетін  түй- 

сіктер, сонымен қатар, жалпы көңіл 

күйдің жақсы немесе жаман сезімдік 

негізін құрайтын айқын емес, ажыра-

тылмайтын түйсіктер жатады. Түрлі 

ішкі мүшелерде кездесетін рецептор- 

лар  Ч.Шерингтонның  жіктемесі  бо- 

йынша  интероцепторлар  категория- 

сына жатады. Интероцепторлар меха- 

никалық,  химиялық,  физикалық-хи- 

миялық сипаттағы тітіркендіргіштер- 

ді қабылдайды. Барлық органикалық 

түйсіктердің  бірқатар  ортақ  қасиет- 

тері болады. Мысалы, олар көп жағ- 

дайда органикалық қажеттіліктермен 

байланысты.  Бұл  қажеттіліктер  осы 

органикалық түйсіктер арқылы сана- 

да бейнеленеді. О.т.-дің барлығы бел- 

гілі бір қысылумен байланысты. Мұ- 

ның өзінде оларда қажеттіліктерді қа- 

нағаттандырумен  байланысты  бола-

тын  түйсіктер  тәрізді  динамикалық, 

елігу, ұмтылыс және кернеуді босату 

сияқты сәттері болады.

О.т.-де  сенсорлық,  перцептивті  сез-

гіштік  әрі  аффективті  сезгіштікпен 

ұласады. Сондықтан «аштықты түй- 

сінудің «аштық сезімін, «шөлді түй- 

сінудің «шөлді сезіну» деп бекерден 

айтпайды. Барлық органикалық түй- 

сіктер күшті аффективті сипат, айқын 

эмоциялық бояуға ие. Сондықтан ор- 

ганикалық түйсіктерде тек сенсорика 

ғана емес, сондай-ақ аффективтілік те 

көрініс табады. О.т. организмнің қа- 

сиетін емес, ал оның күйін бейнелей- 

ді және көп жағдайда саналанбайды. 

О.т.  жиі  диффузды  сипатта  болып, 

өзінің  шоғырланған  жерін  көрсет- 

пейді. О.т. қажеттіліктерді бейнелей 

келе,  әдетте,  қозғалыстық  импульс- 

тармен байланысты болады. Осылай, 

мысалы, аштық сезімінде, тыныс қы- 

сылғанда және т.б. спазмалық қозға- 

лыстар  және  түрлі  ырықсыз  әрекет- 

тер  пайда  болады.  Осылайша,  О.т. 

Психиканың  әртүрлі  жақтарымен: 

аффективтік  күйлермен,  елігулер-

мен  және  ұмтылыстармен  жапсар-

лас  келеді;  ең  басынан  бастап,  өмір 

қажеттіліктермен тығыз байланысты 

болады.

ОРНЫҚСЫзДЫҚ  (Лабилдік;  лат. 

labilis  –  сырғығыш,  орнықсыз)  – 

функциялық  құрылымда  уақыттың 

бір  өлшеніп  бұрмаламай  бере  ала-

тын  импульстердің  ең  көп  шамасы. 

Терминді Н.Е. Введенский ұсынған.