Қ. К. Кеулшжаев н. А. ҚУдайбергенов бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері
жүктеу/скачать 52,68 Kb.
|
| 2.3. Бухгалтерлік есептің әдістері
Кэсіпорындар мен ұйымдарда болып отыратын күнделікті операциялардың, үдерістердің маңызы эр түрлі. Осы үдерістермен операцияларды бухгалтерлік есептің көмегімен бақылап, тексеріп олардың дұрыс орындалғандығын немесе орындалмай жатқанын қарап, одан нәтиже шығарып отыруға болады. Осы айтылған- дардың орындалуы барысында бухгалтерлік есепте эр түрлі тэсіл- дер қолданылады. Сол барлық қолданылатын тәсілдердің жиыны және олардың ғылыми тұрғыдан басқарылатындай бір жүйеге келтірілуі бухгалтерлік есептің әдістері болып саналынады. Бухгалтерлік есептің эдістері келесідей түрлерден тұрады: • қүжатгау; • түгендеу; • шоттар; 2-тарау. Бухгалтерпік есептіц түжырымдамшшры... ♦ 23 ’ • екі жақты жазу; • бағалау; • калькуляциялау; зэхнг. 'ivvu • бухгалтерлік баланс; • есеп беру. Құжаттау Барлық ұйымдарда өздерінің күнделікті жұмысы барысында эр түрлі шаруашылық операциялары орындалады. Ал бүл операцияларды бухгалтерлік есепке алу үшін оларға алдымен құжаттар толтырылуы қажет. Құжат орындалған операцияның жазбаіна түріндегі анықтамась! болып табьшады. Құжатқа орындалған операцияның аталуы, мазмұны, орындалған уақыты, өлшем бірлігі, орындаушы немесе тапсырушы мен қабылдап алу- шы адамдардың аты-жөні және тағы басқа дерекгер толтырылады. Қужапар заңды түрде белгіленген дэлелді ақпаратгық мәлімет болып есептеледі. Құжагга міндетгі түрде көрсетілуге тиісті мэліметгерді деректеме (реквизит) деп те атайды. Түгендеу ■ ¥йымның шаруашылық операцияларының орындалуы барысында барлық операцияларын сол сэтінде құжатқа жазуға мүмкіндік бола бермейді. Тіпті қүжаттар толтырылғанның өзінде де қателікгер кетуі мүмкін жэне материалдарды сақтау кезінде олар табиғи кеміп азайып отырады. Соған байланысты кәсіпорындағы өндіріліп шығарылған дайын өнімдерді, басқа ұйымдардан алынған заггарды, сондай-ақ басқа да қолда бар құралдарды, мүліктерді тексеріп, түгендеп түрмаса олардың жоғалуына немесе ұрлануына жол берілуі мүмкін. Сондықтан түгендеу эдісі арқылы кәсіпорын өзінің нақты қолда бар материалдық күндылықтары мен ақшаларын жэне тағы да басқа мүліктерін есептегімен (құжатгағымен) салыстырып отырады. Шоттпар Бухгалтерлік есеп шштары дегеніміз-шаруашылык күралдарғл мен олардың қорлану көздерін белгілі бір ұқсастықтарына жэне маңызы мен көрсеткіштеріне сэйкес жинақгап топтау қүралдары болып табылады. Жалпы шоттар үйымның шаруашылық 24 ♦ Бухгалтерлік есеп теориясы жәие негіздері да- үдерістерінің, сондай-ақ активтермен олардың қорлану көздерінің түрлеріне қарай ашылады. Шоттар кәсіпорында күнделікті болып отыратын операцияларды үздіксіз жазып отырмай, оларды экономикалық маңызына қарай топтал жазу үшін пайдаланылады. Жалпы айтқанда ұйымньщ активтері мен міндеттемелеріндегі жэне меншікті капиталындағы эрдайым больш отыратын операцияларды бір жүйеге келтіріп топтап, ақшалай түрде есептеу үшін бух- галтерлік есепте қолданылатын эдісті шоттар деп атайды. Екі жацты жазу әдісі Шаруашылық үдерістері барысында орындалатын әрбір операция негізінде кэсіпорынның қаржылары мен олардың пайда болу көздерінде екі жақты жэне тең өзгерістер болып отырады. Олар екі жақты жазуды керек етеді, яғни бір шоттың дебитінде, екінші шоттың кредитінде бірдей сомада көрсетілуі қажет. Ұйымдардағы мүндай күнделікті болып отыратын операцияларды, үдерістерді бір шоттың дебитіне жэне екінші шоттың кредитіне жазып есептеп отыру үшін қолданылатын эдіс бухгалтерлік есепте екі жақты жазу әдісі деп аталады. Калъкуляцияпау әдісі Қандай ұйым болмасын белгілі бір қызметпен айна- лысатындығы белгілі (өнім өндіру, қызмет көрсету, сатып алып- сату тағы басқалары сияқты). Осы үдерістерді орындау барысьшда кэсіпорын жұмысшы күшін, еңбек қүралын жэне материалдық құндылықтарды пайдаланатын болғандықтан барлық кеткен жұмсалған шығындардың жиынтығын анықтауына тура келеді. Бұл шығындардың жиыны өндірілген өнімнің, көрсетілген кызмеггің өзіңдік құнын қүрайды. Сондай-ақ ол үйымды басқару үшін қажетті ақпараттық мәлімет болып табылады. Бухгалтерлік есепте оны, яғни өндірілген өнімнің, көрсетілген қызметтің накты өзіндік құңын анықтау эдісін калькуляциялау деп атайды, Багалау эдісі Бухгалтерлік есепте материалдық құндылықтар ақшалай өлшеммен есептелінеді. Кэсіпорындағы мүліктердің (активтердің) жэне міндеттемелердің қүнын ақшалай өлшемге айландырып есептеу эдісін бухгалтерлік есептің бағалау әдісі деп атайды. 2-тарау. Бухгалтерлік есептіц тужырымдамалары.., ♦ 25 Бухгалтерлік баланс Кәсіпорынның активтерімен (шаруашылық қорларымен) олардың қорлану көздерінін белгілі бір мерзімге бір жүйеге келтіріліп, акддалай өлшем түрінде теңестіріліп екі жақты кестеде бейнеленуін бухгалтерлік баланс деп атаймыз. Оның сол жағында кәсіпорынның активтері, ал оң жағында қорлану көздері, яғни міндетгемелері мен меншікті капиталы бейнеленеді. Қорытынды есеп ¥йымның қандайда бір өткен уақыт аралығындағы, есепті кезеңдегі операцияларының, шаруашылық үдерістерінің қоры- тындыланып, белгілі бір есеп беретін күнге бір жүйеге келтірілуі қорытынды есеп деп аталады. Қорытынды есептің күрамына кәсіпорынның бухгалтерлік балансы, меншікті капиталының өзгерісі туралы есебі, қаржы нэтижесі туралы есебі, ақшаларының қозғалысы туралы есебі, түсініктемелік хаты (жазбасы) жэне басқа да бухгалтерлік есеп стандартгарында көрсетілген ақпаратгық мэліметтері кіреді. 26 ♦ Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері ЩЪТ/ІЛШВРЛЧХ 3.1. Бухгалтерлік баланс туралы түсінік және оның қурылымы 3.2. Бухгалтерлік баланстың түрлөрі 3.4. Шаруашылық операцияларына сәйкес баланс баптарының өзгеріске ушырауы28 ♦ Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері |