* Книга предоставлена исключительно в образовательных целях

89
Жай на ған ту ың жы ғыл май,
Жас қа нып жау дан ты ғыл май…
Жан біт кен ге жа лын бай,
Жақ сы өліп сің, япыр май! –
деп ке ле тін «Ос пан ға», «Ке ше гі Ос пан» де ген жоқ тау өлең дер жаз ған Абай 
ро ман да бір қыс бойы са рыуай ым нан шы ға ал май ды. Ре сей ден орыс тар ке ле 
бас тай ды. Әзім бай жыл қы ла ры жа тақ тың би дай ына тү се ді. Үл кен шай қас 
ту ын дай ды. Ыр ғыз бай елі Ос пан ның жы лын бе ре ді.
«Қор шау да» де ген ал тын шы та рау да Абай дың үне мі қа ра ха лық жа ғын да 
бо луы, же ті жа тақ ты жақ тауы кек тен ген бай-мыр за лар дың ашу-ыза сын 
ту ғы зып, Абай үс ті нен арыз тү се ді. Мұ ның бас ты ұй ым дас ты ру шы сы – Ос пан нан 
ке гін ала ал май қал ған Ораз бай. Абай жау ап бе ру үшін қа сы на Ер бол мен Көк-
бай, Бай ма ғам бет, жас тар дан Ма ғаш, Дәр мен, Кә кі тай ды ер тіп, Қа ра мо ла ға 
(қа зір гі Шар, Жар ма ау да ны) ке ле ді. Ал Әбіш ел аты нан арыз ұй ым дас ты ру 
үшін ау ыл да қа ла ды. Ба за ра лы нау қа сы нан жа зы ла ды. Арыз дың көп ті гін 
ай тып, со вет ник Ло со вс кий Абай дан те ріс ай на ла ды. «Абай ха лық үшін, ха лық 
Абай үшін» де ген Ба за ра лы өзі жи ған қор жын то лы при го вор лар ды алып, бө лек 
са пар ше ге ді. Жа ңа жан да рал арыз дар ды тек се ре кел ген де, Абай ды жақ тау-
шы лар ары зы дә лел ді бо ла ды. Ба за ра лы жан да рал ға кі ру ге жол та ба ды. Түр-
ме де оты рып, аз дап орыс ша бі ліп қал ған сым бат ты Ба за ра лы ның орыс ті лін де 
«Біз Пе тер бор ға дей ін ба ра мыз» де ген сө зі жан да рал ға үл кен әсер ете ді. Бас қа да 
Абай ды жақ тау шы лар мо лая тү се ді. Үш чи нов ник ақыл да са ке ле, съезд өт кі зу 
үшін бе дел ді би лер ді сай лау ке рек, со ның бі рі Иб ра гим Құ нан ба ев де ген ше шім 
шы ға рып, жан да рал қал ған іс ті Ло со вс кий ге тап сы рып, ат та нып ке те ді. Бү гін гі 
көз қа рас пен қа ра ған да, Ке ңес өкі ме ті тұ сын да (1917–1987 жж.) да арыз-ша-
ғым арқылы қарсыласының жолын байлау пат ша өкі ме ті ке зі нен ке ле жат қан 
мә се ле екен ді гін «Абай жо лы нан» анық аң ға ру ға бо ла ды. Арыз-ша ғым нан Абай 
тарт қан азап Ке ңес өкі ме ті кезінде Әуе зов тің ба сы нан да ту ра со лай өт кен.
1885 жы лы Абай бес дуан ел ге тө бе би бо лып, жар ғы шы ға ра тын атақ ты 
«Қа ра мо ла құ рыл тайы» ро ман да осы лай қа ра пай ым түр де аяқ та ла ды.
Осы құ рыл тай да би лер мен үш күн ақыл да са оты рып, бе кі тіл ген 73 бап тан 
тұратын Жар ғы 1886 жы лы Қа зан қа ла сын да кі тап ша бо лып ба сыл ған. Абай 
жаз ған бұл жарғы «Ере же» деп атал ған. Мұ ның та тар ша ау да рыл ған бір да на-
сын 1985 жы лы жа зу шы Ға бит Мү сі ре пов Ор та лық мұ ра ғат қа өт кіз ген. Ере же 
алдымен орыс ша ба сыл ған. Бас қа да мұ ра ғат тық нұс қа ла ры бар. Қа зір түп нұс-
қа сы да та был ды.
Абай жо лы ның 4-кі та бы «Түн-тү нек те», «Құз-қия да», «Қа па да», «Қас-
тық та», «Шай қас та», «Жұт та» де ген ал ты та рау дан жә не эпи лог тан тұ ра ды.

жүктеу/скачать 3,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: