1- дәріс. Аэроғарыштық әдістердің ерекшеліктері мен маңыздылығы

Кӛбінесе ғылыми немесе практикалық мәселелерді шешу үшін қашықтықты, 
периметрді, ауданды, биіктікті суретке түсіру керек. Мұндай ӛлшеулердің нәтижелері 
басқа, туынды сипаттамаларды есептеу және карта жасау үшін қажет. Мысалы, биіктік 
мәндері рельеф карталарында горизонтальдарды жүргізу үшін, орман алқаптарының 
үлесін анықтау үшін - орманшылық карталарын жасау үшін қолданылады. Мұндай 
ӛлшеулер мен есептеулер арнайы компьютерлік бағдарламалардың кӛмегімен сандық 
суреттер арқылы тезірек жасалады 
 
 
Түсті аэротүсірілім (2000 ж.) 
Мұндай бағдарламалардың негізінде сандық суреттің пиксель координаттарымен 
операциялар жасалады, сондықтан ол алдымен қажетті картографиялық проекцияға 
айналады. Осыдан кейін сурет әртүрлі ӛлшемдер үшін қолданылады. Олардың дәлдігі 
кӛптеген факторларға, ең алдымен, жердегі пиксель мӛлшеріне байланысты, ол ғарыштық 
суреттерде ондаған сантиметрден бірнеше шақырымға дейін болуы мүмкін. Сандық 
деректерді алу үшін Сіз тек бастапқы сандық суретті ғана емес, сонымен бірге оны 
ӛңдегеннен кейін алынған сандық суреттерді де қолдана аласыз, мысалы, суретті 
автоматтандырылған дешифрлеу нәтижесінде 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

13-дәріс. Суреттер арқылы табиғи ресурстарды зерттеу 
 Табиғи ортаның динамикасы және экологиялық болжам 
Табиғи ортаның динамикасын бақылау үшін қолайсыз процестер ерекше қарқынды 
жүретін және кӛбірек аумақты алып жатқан бірнеше ондаған экологиялық 
полигондардың ("ыстық нүктелер") тұрақты түсірілімін қолданған жӛн. Бұл ең алдымен 
ғарыштық бақылау туралы, мысалы: 

шӛлейттену, артық шығару, ӛсімдік және топырақ жамылғысының бұзылуы, жел 
эрозиясы нәтижесінде жайылымдар алаңының қысқаруы және ӛнімділігінің тӛмендеуі; 

орман алқаптарының қысқаруы, олардың жасы мен ӛнімділігінің тӛмендеуі, 
ағашы кесілген жерлердің, батпақтанудың, топырақ эрозиясының салдарынан екпелер 
құрамының нашарлауы; 

жапырақты және қылқан жапырақты ормандарды, ауыл шаруашылығы 
дақылдары егістерін зиянкестер мен инфекциялармен зақымдау; 

гумустың азаюына, олардың құрылымының нашарлауына, су эрозиясына 
байланысты топырақ құнарлылығының тӛмендеуіне; 

ауылшаруашылық емес пайдалану үшін Жерді иеліктен шығару салдарынан 
егістік алқаптың қысқаруы; 

Гидротехникалық құрылыс және гидромелиорациялық жүйелерді пайдалану 
нәтижесінде топырақтың су басуы, батпақтануы, сортаңдануы; 

батпақтар мен жайылмаларды құрғату кезінде жердің құнарлылығы мен 
ӛнімділігінің тӛмендеуін анықтау; 

геотехникалық жұмыстар нәтижесінде ормандардың, жайылымдар мен 
егістіктердің азаюы, топырақтың ластануы және ӛсімдіктердің зақымдануы; 

жағалаулардың абразиясы (бұзылуы), шӛгу, кӛшкін және геологиялық ортаның 
басқа да ӛзгерістері; 

қалалар мен ӛнеркәсіптік кәсіпорындардың айналасындағы топырақтың ластануы 
және ӛсімдіктердің зақымдануы; 

олардың су экожүйелерінің ағындарымен ластануы. 
Экожүйелердің динамикасын зерттеу кезінде аэроғарыштық түсірілім жиілігі 
олардың сипаттамаларына байланысты болуы керек. Экожүйелер арасында тӛрт класс 
бар: 

тұрақты, егжей-тегжейлі ақпаратты 10 жылда бір рет және одан да аз жаңартуды 
қажет етеді; 

әлсіз динамикалық жүйелер-6-10 жылда бір рет; 

орташа динамикалық-әр 3-5 жыл сайын; 

күшті динамикалық – 1-2 жылда бір рет. 
Бірнеше рет (үш рет немесе одан да кӛп рет қайталанған) түсіру нәтижелері 
бойынша динамиканы модельдеу үлкен қызығушылық тудырады. Әр түрлі жылдардың 
фотосуреттері бойынша ӛкілдік кезеңде трендтер байқалады (яғни жылдан жылға 
кездейсоқ ауытқуларды есепке алмағанда бағытталған ӛзгерістер). Антропогендік 
бұзылулары бар аудандардың динамикасы (мысалы, сынған құмдар, жуылған топырақ, 
тұзды жерлер, тау-кен қазбалары, тау үйінділері және т.б.) аэроғарыштық суреттерде 
жақсы танылады. Трендтің математикалық сипаттамасы экологиялық оқиғалардың 
кӛшкін тәрізді ӛсетінін және олардың негізінде экспонент бар екенін кӛрсетеді. 
Бұл жерде мониторинг жүргізу және болжам жасау арқылы ғалымдар, әрине, 
қолайсыз құбылыстарды пассивті ойлаумен шектелмейтінін атап ӛткен жӛн. 
Аэроғарыштық суреттер-соған сәйкес мемлекеттік органдарға келіп түсетін және 
жоспарлау кезінде ескерілетін ұсынымдар әзірленетін құжаттар. 
Аэроғарыштық мониторингтің келесі қадамы ресурс-резерв сияқты қарапайым 
жүйелердің дамуын бақылау болып табылады. Мұнда қайталама суреттер бойынша 
"ресурсты" тұтынудың ұлғаюын және "резервті" қысқартуды сипаттайтын екі тренд 

анықталады, осы трендтердің қиылысу нүктесі резервтердің таусылуына байланысты 
ресурстар азая бастаған кезде сапалы сыну жылына сәйкес келеді. 
Сонымен, күрделі, кӛп элементті жүйелерді аэроғарыштық бақылау ең қиын. 
Қайталанатын фотосуреттерден олардың динамикасын талдау үшін ӛтпелі матрицалар 
құрылады, оларға түсірілім арасындағы уақыт аралығында күйін ӛзгерткен барлық 
аудандар енгізіледі. Бұл әдіс, біріншіден, жақын болашақта күрделі жүйенің 
динамикасының кеңістіктік баланстық моделін құруға мүмкіндік береді. 

жүктеу/скачать 1,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: