№1 (37) 017 бас редактор
жүктеу/скачать 4,34 Mb. Pdf көрінісі
|
| ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ
күштеу әдісі [3]. Әл-Фараби жалпы қауым мүшелерін, оның ішінде әсіресе жастарды тәрбиелеуде аталған «жұмсақ әдіс» пен «қатты әдісті» ұштастырып қолдануды талап етті. Сонымен ғұлама қоғамда «Кемел адамды тәрбиелеу дегеніміз – халықтардың бойына бі лімге негізделген этикалық ізгіліктер мен өнерлерді дарыту әдісі деген сөз» [3], - деп қорытындылаған. 2.Ғұлама Ж.Баласағұни өзінің «Құтты бі- лік» дастанында адамның өмірінде білімнің мәні, бақыт туралы, іс-әрекеттің оңы мен те- рісі, тілден келетін пайда мен зиян, әр текті жұртшылықтың тілін табу, жанұя мен неке, ұл мен қыздың өнегелі тәрбиесі, ата-анамен балалардың қарым-қатынасы мәселелері ке- ңінен сөз болған [4]. Дастанда жақсы мінез-құлықты тәрбиелеу мәселесі айрықша айтылған. Өйткен жақсы мі нез-құлық кемелділік өлшемі ретінде қа- былданып, ол туралы ақын былай дейді: «Кі- сілік қымбат емес, кішілік қымбат»; «Ұлық болсаң, кішік бол»; «Жақсы мінез-құлық әдеп- тілік, кішіпейілділік ең алдымен адамның тә- лім-тәрбиесіне байланысты» [4] деп түйеді. Сондай-ақ Жүсіп ақыл, білім, білік туралы: «Ақыл қайда болса, ұлылық сонда»; «Білім кімде болса, сол білікті болады» [4], - деп пікірлер айтқан. Ж.Баласағұнидің отбасында қыз бала тәр биесіне және ер бала тәрбиесіне де ата- ананың орнын ешкім ауыстыра алмақ емес, әсіресе ер бала тәрбиелеуде әкенің жеке ба- сы ның өнегесі, оның мінез-құлқы мен тұл- ғалық қалыптасуында маңызды деп санаған. Ол былай дейді: «Ұл-қыз кесір, болса ессіз, парықсыз, өнегесі-ай әкенің, ұл әкенің арқасында жаралар, Ана қарнын, тек бірнеше ай паналар» [4]. Сондай-ақ отбасында ұл мен қыздың тәрбиесі ең маңызды екендігін ақын: «Ұл мен қыздың өнегесі ата-ана, Бәрі бізден – дұрыс па, әлде қата ма» [4], - деп бала тәрбиесіндегі жетістік те, теріс қылықтар да бәрі – ата-ана өнегесі мен берген тәрбиесінің нәтижесі екен- дігін дәлелдейді. Ғұлама ақын отбасында ба ла ларға адамгер шілік тәрбиесін беруді, ол үшін адамгершілік қа сиеттерді сәби шағынан олардың бойына да рыту қажеттігін былай айтқан: «Сәбиінде кө кірекке түйгені, өлгенінше санасында жүреді [4]. Жүсіп отбасында баланы шектен тыс ер- ке летіп өсірудің түбі кері нәтиже беретінін ескерте отырып былай дейді: Шолжаңдатпа, білсін тәртіп, талапты, Талап қысқан бала құты, талантты, [4] деп қатаң тәртіп нақтылық пен ұқыптылықты қа- лып тастыратынын айтады. Ақын қыз бала тәрбиесінде оның ер балаға қарағанда ерте есейетінін ескере келіп, қыз бала тәрбиесінде еркелікке жол бермеуді жөн деп санайды. Ол «Кім ұл-қызын шолжаңдатса бетімен, тартар күйік, ет кескендей етінен» [4] деп, ұл және қыз баласының шектен тыс еркелігі ата-анасына үлкен сын боларын түсіндіреді. Ол үшін қатал тәрбие әдістерін қолдануды кеңес береді: «Талшыбықпен аршы қырсық-түйнектен, Ұл мен қызға таяқ білім үйреткен» [4] деп білімді меңгеру үлкен табандылық пен шыдамдылықты қажет ететіндігін, ол үшін балаға қатаң талап қоюдың маңыздылығын сипаттайды. Балаға отбасында қатаң тәртіптің болуы қа шан да ата-ананы қуанышқа бөлейтінін, ақын: «Жаны жұмсақ – қатты ұстаған бала- ның, Жарық жүзі ата менен ананың» [4] деп тәртіпке үйренген балалардың қашанда жауапкершіліктерінің жоғары болып, ата-ана көңілінен шығып отыратынын түсіндіреді. Сонымен, «кемел адам» тұлғасын қалып- тастыру мәселесінің теориялық негіздеріне ор та ғасырлық Шығыс ойшылдарының көз қарастарын алу арқылы жеке тұлғаны ұлтжанды зияткер азамат етіп қалыптастыруға болады. |