1 Қазақстан аумағындағы тас ғасырынақатысты археологиялық ескерткіштеріашылуы
жүктеу/скачать 274,78 Kb.
|
| Бұланты шайқасы
Ұлытау өңіріндегі Бұланты және Білеуті өзендеріаралығында қазақ жасақтарының жоңғарбасқыншыларымен болған шайқасы. 1723-1725 жж. Қазақ жерінің шығысы мен Жетісуды, Сырдарияның орта ағысына дейінгіөңірін басып алған жоңғарлар Ұлытауға қарай бет бұрды. Осы қауіпті кезеңде Ордабасы жиынындабіріккен бүкіл қазақ қолының бас қолбасшылығынаӘбілқайыр хан сайланды. Бұл жоңғарларға қарсыұйымдасқан шабуылға шығуға мүмкіндік туғызды. Соның нәтижесінде Ұлытау өңіріне енуді көздегенжоңғарлар 1726 ж. Шұбар теңіз шайқасында қазақжасақтарынан ойсырай жеңіліс тапты. Мұныңартынша Бұланты мен Білеуті өзендері арасындағыкең жазықта шешуші ұрыс болды. Ол тарихқаБұланты шайқасы деген атпен енді. Онда қазақжасақтары жеңіске жетіп, жоңғарлар Ұлытауғажеткізбей тоқтатылды. Сол жеңістен кейін майдан кіндігі болған төбе «Қалмаққырылған» атанды. Қанжығалы қарт Бөгенбайдың ұсынысыменсоғыста қаза болған қазақ жауынгерлерінің денесітаудың басына шығарылып жерленді. Өзініңмаңыздылығы жөнінен Бұланты шайқасы 1941 ж. Мәскеу түбіндегі жеңіспен барабар. Осы оқиғаданкейін жоңғарлар басып алған қазақ жерлерін азатету кезеңі басталды. 1723-1725 жылдары қазақ жерінің біраз өңірінбасып алған жоңғарлар Ұлы тауға қарай бет бұрды. Азаттықты аңсаған, елдің басын қосып, бірлікболмай, тірлік болмайтынын ұғынған қазақ халқыбардың басын қосып, жиын өткізді. Ордабасыжиынында біріккен қазақ қолының бас қолбасшылығына Әбілқайырды хан сайлады. Бөгенбай, Қабанбай, Саурық, Жәнібек, Малайсары, Абылай, Әбілхайыр бастаған қалың қол 1726 жылдың соңы мен 1727 жылы жоңғарларға қарсысоғыс ашты. 1726 жылы Шұбар теңіз шайқасындақазақ жасақтарынан ойсырай жеңілген жоңғарларкейін шегіне бастады. Бұның артынша Бұланты мен Білеуіті өзендері аралығындағы шешуші ұрыстақазақ қолы жоңғарларды Ұлытауға жеткізбейтоқтатты. Бұл ұрыс тарихқа Бұланты-Білеутішайқасы деген атпен енді. Осы жеңістен кейінмайдан кіндігі болған төбе Қалмаққырылғанаталып кетті 53.Сейітқұл Қойдағұлов пен ҚұтлумбетҚоштаев басқарған хан Әбілқайырелшілігі.Қазақ халқының Ресей империясының қоластына кіру үрдісін алдымен Кіші жүз бастады. 1730 жылы Петерборға Әбілқайыр хан Сейтқұлбатыр Қойдағұлұлы мен Құтлымбет би Қоштайұлыбастаған елшілік жібереді.Сейітқұл Қойдағұлов – батыр, елші. Кіші жүз ханы Әбілқайырдың 1730 ж. Ресей императоры Анна Иоановнаға ҚұтлымбетҚоштайұлы бимен бірге жіберген елшілікбасшысының бірі. 1730 ж. қыркүйекте Уфа арқылы Санкт-Петербургке келген қазақ елшілері Анна Иоановнаға Кіші жүз ұлыстарын қорғауға алып, Ресей бодандығына қабылдауын сұрағанӘбілқайыр ханның өтінішін жеткізген. Қойдағұловбастаған елшілік Кіші жүздің Ресейге өз еркіменқосылу процесі барысында, сонымен қатар қазақ-орыс қарым-қатынастарының нығаюындаайтарлықтап роль атқарды Қараша айында елшілікПетерборға жетіп, Әбілқайырдың хатын Ресейпатшайымы Анна Иоановнаға тапсырады. ХаттаКіші жүзді Ресейдің қол астына алуы туралыөтініш жазылған еді. Бұл хатта Әбілқайыр: «Аса құрметті падиша, Мен, Кіші жүз қазақтарылыңханы Әбілқайыр, өзімнің қол астымдағы бүкілжұртыммен Сіздің императорлық ұлымәртебеңіздің қол астында болғым келеді. Ресеймемлекетіне әрдайым адал боламыз…»—депжазған.Бұл уақытқа дейін Ресей империясыныңқұрамына Еділ қалмақтары, Кабардин князьдығы, Грузия толық қосылған болатын. Әбілхайырелшілігі жоғары дәрежедегі сый-құрметпенқабылданады. 1731 жылы 19 ақпанда Анна Иоановна «Әбілқайырханды және бүкіл қазақ халқына оларды Ресейимпериясының қол астына алуы туралы» грамотағақол қояды. Онда Әбілқайыр хан мен оның қоластындағы халқы Ресей бодан-дығына мынандайшарттар негізінде қабылданатыны туралыбаяндалады: Біріншіден, жоғары мәртебелі императорымызғаадал қызмет етуге және бізге башқұрттар қызмететкені сияқты жасақ төлеуге ант бересіздер. Екіншіден, Ресейдің қол астындағы халықтарданешқандайда тонаушылық пен өкпеге жолберілмейді. жүктеу/скачать 274,78 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|