В.А Сухомлинскидің қайраткерлігі және педагогикалық

160 
гармониялық дамуына бағытталған тек әрбір баланың ішкі дүниесі мен даму 
ерекшеліктерін білгенде ғана мүмкін екеніндігін анық, ашып жазған. 
В.А.Сухомлинскидің шығармашылығы мектепке дейінгі тәрбиенің 
теориялық және практикалқ дамуына көп үлес қосты.Жаңашыл 
педагогтардың шығармашылық ізденістері 60-70жылдарда оқу мен 
оқушыларды тәрбиелеуде жүйелік жұмыстар басталды. 
Совет және әлемдік педагогикалық қоғамның қызығушылығын тудырған 
СССР-дегі эстетикалық пәндердің берілу әдісінің өзгерілуі еді.
Тұлғаның рухани қалыптасуы мүмкін емес.Құқықтылық өмірге 
козқараспен тығыз байланысты. Тек мәдениет сезім мен сана бірігуімен 
адамның өмірлік көз қарасын қалыптастырады.70-жылдарда құрылған эстет-
икалық тәрбиенің эксперименталды бағдарламаның негізгі мәселесі де осы 
тақырып болған. 
Орта білім беру мектептеріндегі ән сабағы жүйесіне түбегейлі өзгеріс 
еңгізген Д.Б.Кобалевскидің жаңа бағдарламасы еді,соның нәтижесінде «Ән 
сабағы» «күй сабағына» айналды. 
Жалпы білім беру мектептеріндегі ән-күй сабақтарының жаңа 
бағдарламаларының негіздері үш түрге негізделген,-деп анықтады 
Д.Б.Кобалевский,- бұл ән, би, марш. Олар үлкен музыкалық өнерді музыка 
сабақтарымен 
байланыстыра 
отырып, 
бұл 
байланысты 
өмірмен 
сабақтастырады. 
Ән күйдегі жаңа бағдарлама балаларға тек музыканы сезімдік 
қабылдаумен қатар оны сараптау... 
Тек тындап қана қоймай, оны жүелеуді үйретті.Д.Б. Кобалевский өз 
кітабында: «Барлық балалар мектепке дейін- балабақшаның өзінде үйде және 
көшеде, қалада және ауылда қоғамның өміріне жастайынан араласты,-көбі 
әртүрлі өлеңдерді естіп өздері де айтып жүреді; әнді тындап, билеушілерді 
көріп, өзі де ән салып, би билейді;маршты да естіп, маршпен жүрген 
солдаттар мен спротсмендер, демонстраттар маршын көріп өзі де сапта 
жүрді. 
Бұл өмірлік тәжірибелігін балалардың өздері де байқамайды»- деп жазды. 
Көркем өнер бағдарламалары негізгі идеасы, көп жоспарлы эстетикалық 
тәрбиесінің бір бөлігі болып табылады және балалардағы кеністік қолдау , 
көз, қол, кәсіби машықтар мен өнер білімін қалыптастыруда, сонымен қатар 
жиналған және жүйеленген өнердің сезім мен қарым- қатынас арқылы 
берілуі. 
Адами қарым-қатынастағы әмбебап тәжірибелердің өнерде шешуші орны 
бар. «Тек өнер арқылы адам білмей, өзгенің тәжірибесін сезіне алады».- деп 
есептеді.мектептегі көркем өнер бағдарламасының тәжірибелік негізін 
жасаушы,РСФСР-дің ұлттық суретшісі Б.М.Неменский. 
Оның бағдарламасында жалпы білім беруде алдыңғы қатарлы талғамы 
бойынша мамандандырылмаған, нақты адамның өнердегі әмбебап жақтары 
мен берілуі бірінші орында болады. 
Өнер бағдарламасы баланы өнерге кәсіп ретінде көрсетпейді, өмірдегі 
өнер функциясын көрсетеді. Екпін кәсібі білімнен өмірлік функцияны 

161 
түсіндіруді жүйесіне аударып, осы функцияларды үйрену, қабылдау және 
ұстап көру (сурет салу, құрастыру, жабыстыру және т.б.), осы процестегі 
қайраткерлік осы түрлерді біріктіру арқылы, өнердің негізгі функциясын 
ойлау ойлау болып табылады. Өнер бағдарламасы «көрсетуге, өнер әсерімен 
адам өмірі мен қоғамға баланы енгізуге көмек береді, - әдепті енгізу, - өмір 
мен өнердің күрделі байланыстарын, өнерді адам өміріне қажет ету, ал оның 
тілін – табығы қарым-қатынас ету, ал оның тәжірибесін - әрбір адамның 
өзіндік тәжірибесі ету». Бастауыш мектептің бағдарламасы шығармашылық 
жоспарлардың негізін құруды көздейді, мұнда келесі сыныптар бойынша 
жіктеледі: 1-ші - сен және өнер, 2-ші - өнер біздің айналамызда, 3-ші - әрбір 
ел суретші, 4-8 сынып бағдарламасы – шығармашылық толғау негіздері, 9-10 
сынып – шығармашылық сана негіздері. 
70 жылдары жалпы орташа білімге ауыстыру жүзеге асырылды, бұл 
біздің қоғамымызға жоғарғы әлеуметтік және мәдени деңгейде әсер етті, 
сонымен қатар қарама-қайшылықтары да болды. Осыған дейінгі ұрпақтың 
арманы болған орта білім, қазіргі жасөспірімдердің міндеті болып табылады. 
Қалыптасқан жағдайда білімге ынталандырудың жаңа тәсілдерін табуға 
сұраныс тууда. Жалпы орта білім беруге ауысу жаңаша ұйымдастыруды 
талап етті, мұғалімнің шығармашылық жұмысына жағдай туғызу.
70-80 
жылдарда 
жаңашыл-педагогтар 
бұрынғы 
педагогтардың 
тәжірибесін қарастырып, өздерінің теориялық және «әдістемелік» жемістерін 
ұсынды. 
Педагогикалық 
мәселелерді 
шешуде 
ұстаздардың 
жеке 
ерекшеліктері, ал жұмыс жүйесін құрастырғанда жазушының еңбегі анық 
байқалады. 
Жаңашыл-педагогикалық еңбектің белсенділігін жоғарылатады, бірақ тек 
жұмысты қабылдау мен әдістемелермен шектеліп қоймайды. Жаңашыл-
педагогикалық қарым-қатынас демократиясын, тәрбиелік жұмыстардың 
өзгеруімен жүріп, нәтижесінде сапасы мен белсенділігін арттырады. 
Жаңашыл-педагогтар теориялық ізденісті лабораториялық тәжірибелік 
жұмыспен байланыстырады. Олардың қайраткерлігі, қоғам тарапынан көмек 
көрсеткенде және керісінше, педагогика ғылымдарын алға жылжытуға 
мүмкіндік туғызып, жаңа түбегейлі негіздерді құруға, оларды іс жүзінде 
байланыстыруға септігін тигізеді. 70-80 жылдарды совет мұғалімдерінің 
тәжірибелік 
жұмыстары 
өткізілді 
(Ш.А.Амонашвили, 
И.П.Калков, 
Е.Н.Ильин, 
С.Н.Лисенкова, 
В.Ф.Шаталов, 
М.П.Щетинин). 
Ш.Н.Амонашвилидің педагогикалық ізденісі негізінен 6 жастағы балаларға 
бағытталған; С.Н.Лисинкованікі – бастауыш сынып оқушыларын даярлауға; 
Е.Н.Ильиндікі әдебиеттің оқытылуын, тұлғаның әдепті қалыптау құрамын 
жетілдіру; В.Ф. Шаталов – пәндердің жаратылыстану тізбектерін; 
И.П.Калковтың - оқушының шығармашылық мүмкіндіктерін дамытуы; М.П. 
Щетиннің – балаларды үйлесімді жетілдіру үшін, арнайы шығармашылық-
өнегелік әдептерін арттыру үшін мектеп кешендерін ұйымдастыру. 
Оқушының оқуға қабілеттілігін ынталандыру және өз күшіне сендіруде, 
барлық жаңашыл-педагогтар тірек ұғымын қолданады: бұл В.Ф.Шаталовтың 
тірек дабылы, С.Н.Лисенкова сызбалары, Е.Н.Ильиндегі бөлшекке тіру т.с.с. 

162 
Үлкен атаққа В.Ф.Шаталовтың тірек дабылдарын а ие болды.Тірек 
дабылы оқушыларға өткен тақырыпты қысқаша және толық күйінде
оқытуға негізделген. Тірек дабылында тақырыпты түсіну және есте ұстау 
жеңіл берілгендіктен, жаттаудың қажеті жоқ.Тірек дабылын пайдалана 
отырып оқушылар мұғалімнің ойының бағытына сүйене отырып, жаңа 
тақырыптарды қабылдайды.В.Ф.Шаталовтың жазбаларын нақты және 
гуманитарлы пәндерді беруде қолдануда.Тірек дабылдарының кең қолданыс 
табуының бірден бір себебі үй тапсырмасын жеңіп, әрі жылдам 
түсіндіретіндіктен.Педагогтың өздері анықтағандай жаңа тақырыптарды үсті-
үстіне, қат-қабат қайталау есте сақтаудың барлық түрімен – көру, есту, сезу- 
еріксіз қажет заттарды есте сақтауға алып келеді.Оқушының тиянақты және 
күнделікті 
жұмысы 
ұстаздан 
жаңаша 
бағалауды 
қажет 
етеді: 
Ш.А.Амонашвили дайындық сыныптарында мүлдем баға қоймайды, 
С.Н.Лысенкова екілік қоймайды, өткені барлық балалар үлгеруде, В.Ф. 
Шаталов білім күнделігі тапсырысында бес орын қалдырып кетеді. 
Мектептегі оқу-тәрбиелік жұмыстартардың жоғарлатуға «сыныптың 
парасаттық бейнесі» негізгі әсер болып табылады.(В.А. Сухамлинский).Егер 
сыныпта білімге деген құлшыныс болмаса, онда бұл әрбір оқушыға 
жинақталушы, оң әсер көрсетеді.Бұл жол тақырыптан тыс оқу керілу 
щеңберін кеңейту, мағлұматты іздеу, сол мағлұматпен бөлісу арқылы 
жасалады.Мамандандырылған педагогикалық қорытынды мен оқушының өз 
қорытындысын пайдалану жақсы ауа райын тудырып, өзіндік тану секілді 
жақсы тұлғалық қасиетіне алып келеді.М.Н. Колков енгізген, оқушының 
орындаған жұмыстары: техникалық модель, пән бойынша баяндама, 
құрылтайлар т.с.с. тіркелетін «шығармашылық кітібы» үлкен қызығушылық 
туғызды. «Шығармашылық кітаптар» мұғалімге оқушының талаптарын 
ескере отырып, дамытуға көп көмектеседі. 

жүктеу/скачать 1,79 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: