Көмірсутектер, отын (9 сынып) бойынша 9.4А «Органикалық химияға кіріспе» бөліміне сәйкес эксперименттік сипаттағы тәжірибеге бағытталған тапсырманы көрсетіңіз

3. 
   Зертханалық жағдайда оттегін алу және жинау әртүрлі тәсілдермен.
   

1. 
   Тұрмыста жиі қолданылатын «марганцовканы» айыру. Ол үшін құрғақ сынауыққа аздаған түйірлерін салып, оның аузын газ шығатын түтігі бар тығынмен жауып қыздырамыз. Сонда мына реакция жүреді:
   

Шоқтанған шырпыны түтіктің аузына апарсақ, ол лап етіп жанады, себебі оттегі жануды қолдайтынын сендер бұрыннан білесіңдер.

1. 
   Калий хлоратын айыру. Бұл реакцияның жүруін тездету үшін марганец (IV) диоксидін (өршіткі) қосамыз, сонда оттегі көп мөлшерде бөліне бастайды:
   

Өршіткі - реакцияның жылдамдығын өзгертетін, бірақ өзі жұмсалмайтын зат (МnO₂ — өршіткі (катализатор)).

1. 
   Ауадан сөл ауыр болғандықтан (М_r(O₂)=32, М_r(ауа)=29) ауаны ығыстыру арқылы (8, а-сурет).
   
2. 
   Суда нашар еритіндігінен суды ығыстыру арқылы жинау (8, ә-сурет).
   

Газдарды зертханада жинайтын құрал газометр деп аталады. Ол қалың қабырғалы шыныдан жасалған екі бөлімнен тұратын ыдыс, оның сол жағында табанына жақын жерде (1) және оң жақ иығында (2) тығындалатын екі тесігі бар. Ал үстіңгі бөлігі (тубус) ұзын түтікті құйғы сияқты болып жасалған, ол астыңғы бөлігіне кигізілген. Оған газ жинау үшін тубустың шүмегін (А) ашып сумен толтырамыз. Одан кейін тубустың шүмегін жауып, астыңғы тығынға кигізілген шүмекті ашамыз да, осы жерден оттегін жібереміз, ол суды ығыстырып шығарады. Газды жинап болғаннан кейін астыңғы шүмекті жабамыз. Тәжірибеге оттегі керек болғанда тубустың шүмегін ашамыз, одан аққан су оттегін ығыстырады, ол жоғары оң жақ, иықтағы шүмектен (Б) шығады, оны бір ыдысқа жинап алу керек

Оттегінің көп мөлшері өнеркәсіпте, медицинада, адам қызметінің басқа салаларында қолданылады. Оттегінің өнеркәсіптік мөлшері сұйық ауадан алынады. Біріншіден, ауа қуатты компрессорлармен сығылады-сонымен бірге ол кез-келген сығылатын газ сияқты қатты қызады. Егер сіз велосипед камерасын қатты сорып алуыңыз керек болса, онда сорғы Корпусы мен шланг айтарлықтай қызып кететінін есте ұстауыңыз керек.

Үлкен баллон-ыдыстардағы Сығылған ауа салқындатылады. Содан кейін ол газ молекулаларында қосымша энергия алу үшін турбиналармен жабдықталған тар арналар арқылы тез кеңейеді. Бұл құрылғылар турбодетандар деп аталады. Кеңейту кезінде кез-келген газ әрқашан жүреді оның салқындату. Егер газ өте қатты сығылған болса, онда оның кеңеюі соншалықты қатты салқындауға әкелуі мүмкін, сондықтан ауаның бір бөлігі сұйылтылады. Сұйық ауа Дьюар ыдыстары деп аталатын арнайы ыдыстарға жиналады.

ББ жетекшісі Р.Ж. Мұқанова

Қазақсан Республикасының білім және ғылым министрлігі

Павлодар педагогикалық университеті

Жаратылыстану жоғары мектебі
«Мектеп химия эксперименттерін жүргізу әдістемесі» пәні
№15 БИЛЕТ

1. 
   Зертханалық тәжірибелер мен практикалық жаттығуларға қойылатын талаптар. Студенттік эксперименттің техникасы мен әдістемесі. Зертханалық жұмысты ұйымдастыру формалары. Орта мектепте химиядан зертханалық тәжірибелер мен практикалық жұмыстардың ерекшеліктері.