дәріс. Реляциялық үлгіні нысандандыру

34 
r қатынасы ұғымына, қарастырылып отырған кестенің барлық қатарында 
тұрған, мәндер жиыны сәйкес келеді.
R сұлбасы бар r қатынасының кілті деп
K
={
A
i1
,A
i2
,…A
im
}
 
{
A
1
,A
2
,…A
n
}
 
минимальды ішкі жиыны аталады, мұндағы
{
i1,i2,…im
}
 
{
1,2,…n
}
 
кез келген екі түрлі кортеж
t
1
, t
2
 
r(t
1
 
≠
t
2
) ,K ={A
i1
, A
i2
, ..., A
im
}
жиынының мәндері бойынша сәйкес келмейді.
Мынадай жағдайлар болуы мүмкін, r қатынасы бірнеше кілтттерден 
тұрса. Мұндай кілттер потенциалды (мүмкін) деп аталады. 
Олардың ішінен 
кортеждерді сәйкестндіру үшін таңдалған кілт бастапқы кілт деп аталады.
Осылайша, оны нақты теңестіру үшін, K жиынындағы кортеждер мәнін білу 
жеткілікті. Кілт қатынастар арасындағы байланысты ұсыну үшін қолданылады. 
Осы мақсатпен бір қатынастың бастапқы кілті онымен байланысты қатынастың 
құрылымына (атрибуттар жиынына) қосылады. екінші ретті қатынасы үшін 
сәйкес кілт сыртқы кілт деп аталады.
Концептуалды үлгіні ұсыну үшін қолданылатын, қатынастар 
сұлбасының жиынтығы реляциялық деректер қоры сұлбасы (деректердің 
реляциялық үлгісі) деп аталады. Сәйкес қатынастардың ағымдағы мәндері 
реляциялық деректер қоры деп аталады. 
«Концептуалды жобалаудың екінші сатысы (ДҚБЖ деректерінің үлгісі. 
ДҚБЖ деректерінің үлгісі құралдарымен концептуалды үлгіні ұсыну)»
мысалдарынан деректердің реляциялық үлгісін жазып аламыз (6.3 сурет). 
Барлық сәйкес түйіндері атрибуттарының белгіленулерін жүргіземіз. A
1
– 
студент коды, A
2
– тегі, A
3
– туылған жылы, A
4
– туылған жері, A
5
– факультет 
нөмірі, A
6
–факультет атауы, A
7
– мамандық нөмірі, A
8
– мамандық атауы 
болсын. «СТУДЕНТ» қатынасының сұлбасын R1 ретінде, «ФАКУЛЬТЕТ» 
қатынасының сұлбасын R2, «МАМАНДЫҚ» қатынасының сұлбасын R3, 
«СТУДЕНТ ФАКУЛЬТЕТТЕ ОҚИДЫ» қатынасының сұлбасын R4, 
«СТУДЕНТ МАМАНДЫҚ БОЙЫНША ОҚИДЫ» қатынасының сұлбасын R5, 
«ФАКУЛЬТЕТТЕ МАМАНДЫҚТАР БАР» қатынасының сұлбасын R6 ретінде 
белгілейік.
Онда сәйкес мысалдың реляциялық үлгісі келесі қатынас сұлбаларының 
жиынтығымен сиптатталады:
R1(A
1
, A
2
, A
3
, A
4
) 
R2(A
5
, A
6
) 
R3(A
7
, A
8
) 
R4(A
1
, A
5
) 
R5(A
1
, A
7
) 
R6(A
5
, A
7
) 
Ескерейік, 
«қатынас 
сұлбасы» 
ұғымы 
кесте 
құрылымының 
сипаттамасына сәйкес келеді. Толтырылған мәндері (толтырылған жолдары) 
бар кесте «қатынас» ұғымына сәйкес келеді. Берілген мысал үшін, жоғарыда 

35 
көрсетілген қатынас сұлбаларына сәйкес келетін, қатынастарды былай 
белгілейміз:
r1, r2, r3, r4, r5, r6, 
Қатынастардың келесі қасиеттерін атап өтейік: 
1)
Қатынастың, басқа қатынастардың атауларынан ерекшеленетін, 
атаулары болады.
2)
Кортеж элементтерінің әр мәні қарапайым деректер типі ретінде 
ұсынылады.
3)
Әр атрибуттың бірегей атауы болады. 
4)
Барлық атрибуттардың мәні бөлінбейтін болып табылады. Бұл 
доменнің қарапайым деректер типінің мәндері ретіндегі анықтамасынан 
шығады, яғни домен мәндерінің арасында жиындар тұра алмайды.
5)
Қатынас сұлбасында атрибуттарды қарастыру ретінің мәндері 
болмайды, себебі қатынас кортежінде атрибуттар мәндеріне сілтеме үшін
әрқашан атрибут атауы қолданылады.
6)
Қатынастарда кортеждерді қарастыру ретінің мәні болмайды, себебі 
қатынас кортеждер жиынын білдіреді, ал жиын элементтері, жиын 
теориясының анықтамасы бойынша, реттелмеген.
Деректермен айла-шарғы жасау үшін реляциялық үлгіде екі формальды 
аппарат қолданылады:
- жиын теориясына негізделген, реляциялық алгебра;
- бірінші ретті баяндауыштарды есептеуген негізделген, реляциялық 
есептеу.
Реляциялық алгебра мен реляциялық есептеу механизмдері ұқсас, яғни 
реляциялық алгебраның кез келген мүмкін өрнектері үшін реляциялық 
есептеудің ұқсас формуласын тұрғызуға болады және керісінше.
Бұл екі формальды аппарат процедуралық деңгеймен ажыратылады. 
Реляциялық алгебра өрнектері алгебралық операциялар (жоғарғы деңгейдегі) 
негізінде тұрғызылады және соған сәйкес, арифметикалық және логикалық 
өрнектер түсіндіріледі, реляциялық алгебра өрнектерінде сонымен қатар 
процедуралық түсіндірілуі болады. Басқаша сөзбен айтқанда, реляциялық 
алгебра тілінде ұсынылған, сұраныс олардың үлкендерінің және мүмкін 
жақшалардың болуының есебінен қарапайым алгебралық операциялардың 
тізбегі ретінде жүзеге асырылуы мүмкін.
Реляциялық есептеу формуласы үшін бір мағыналы интерпретация 
(сәйкес нақты әрекеттер тізбегі), жалпылама айтқанда, жоқ. Формула тек 
шарттарды орнатады, олармен қатынастарды шешімдендіретін кортеждерді 
қанағаттандыру қажет. Сондықтан реляциялық есептеу тілдері аса процедуралы 
емес немесе ресми түрде айтылған болып табылады.
Көрсетілген аппараттардың көмегімен жүзеге асырылған, операциялар 
маңызды қасиетке ие: олар қатынастар жиынымен тұйықталған. Бұл, 
реляциялық алгебра өрнектері мен реляциялық есептеу формулалары 
реляциялық ДҚ қатынастарының үстінде анықталатынын және есептеу 
нәтижесі де қатынас болып табылатынын білдіреді. Нәтижесінде кез келген 

36 
өрнек немесе формула қатынас ретінде түсіндіріледі, бұл оларды басқа 
өрнектер мен формулаларда қолдануға мүмкіндік береді.
Көріп отырғанымыздай, алгебра және есептеу үлкен айқын қуатқа ие, 
деректер қорына өте күрделі сұраныстар реляциялық алгебраның бір өрнегінің 
немесе реляциялық есептеудің бір формуласының көмегімен өрнектелуі 
мүмкін. Дәл осы себеп бойынша мұндай механизмдер реляциялық деректер 
үлгісіне қосылған. 
Реляциялық деректер қорына айла-шарғы жасаудың нақты 
тілі реляциялы толық деп аталады, егер, реляциялық алгебраның бір 
операциясының немесе реляциялық есептеудің бір формуласының көмегімен 
өрнектелетін, кез келген сұраныс осы тілдің бір операторымен өрнектелуі 
мүмкін. 
Алгебра және есептеу ДҚ қандай да бір тілінің толық негізі ретінде өте 
сирек қабылданады. Әдетте (мысалы, SQL тілі жағдайында) тіл алгебралық 
және логикалық құрастырылымының біршама қоспасына негізделетінін 
ескерейік. Сонда да деректер қоры тілдерінің алгебралық және логикалық 
негізін білу тәжірибеде жиі пайдалы болып келеді.

жүктеу/скачать 1,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: