1-дәріс Геофизикаға кіріспе Жоспары
Негізгі геофизикалық ұғымдар мен анықтамалар
жүктеу/скачать 232,52 Kb.
|
1-дәріс
- Бұл бет үшін навигация:
- Табиғи өріс
- Жасанды өріс
| 3. Негізгі геофизикалық ұғымдар мен анықтамалар
Негізгі геофизикалық ұғымдар мен анықтамаларға геофизикалық өріс және оның сипаттамалары – геофизикалық параметр, геофизикалық өрістің кернеулігі, геофизикалық өрістің потенциалы және геофизикалық құбылыс жатады. Геофизикалық өріс. Геофизика Жердің әртүрлі физикалық өрістерінің немесе геофизикалық өрістер деп аталатындардың пайда болуын, құрылымын, ондағы және Жерге жақын кеңістікте болып жатқан физикалық процестер мен құбылыстарды зерттейді. Физикалық өріс – материяның элементар бөлшектерін бір-бірімен біртұтас жүйеге қосатын және кейбір бөлшектердің әрекетін басқаларына шектеулі жылдамдықпен жеткізетін материяның өмір сүруінің ерекше формасы. Көптеген физикалық өрістер бар. Жерге қолданылғанда бұл гравитациялық өріс немесе тартылыс күшінің өрісі, сейсмикалық өріс (серпімді тербелістер өрісі), геомагниттік, электрлік, радиоактивті сәулелену өрісі (ядролық-физикалық өріс), жылулық, барикалық (қысым өрісі), желдің жылдамдығы мен бағыты, температура мен ауа ылғалдылығы өрісі. Егер Дүниежүзілік мұхитты қарастыратын болсақ, онда бұлар да температура, тұздылық, судың түсі мен мөлдірлігі, теңіз ағындарының жылдамдығы мен бағыты, мұз қалыңдығы, су бетінің толқындары. Табиғаты және пайда болу жағынан өрістер 2-ге бөлінеді: 1. Табиғи өріс – адамның әсерінен тыс Жер мен Жер қабатында болатын құбылыстар нәтижесінде пайда болған өріс: гравитациялық, магниттік, электрлік, электр-магниттік, сейсмикалық, термиялық өрістер жатады. 2. Жасанды өріс – зерттеуші өзі жасайды: электрлік, сейсмикалық, термиялық. Жердің табиғи физикалық өрістеріне: гравитациялық (ауырлық өрісі), геомагниттік, температуралық, электромагниттік, сейсмикалық (серпімді механикалық тербеліс өрісі) және радиациялық (иондаушы сәулелену өрісі) жатады. Физикалық өрістер арқылы Жердің планета ретінде Күнмен және макроғарыштық кеңістіктің қалған бөлігімен әрекеттесуі жүзеге асырылады. Жасанды өріс механизмдер мен машиналар, электр станциялары, көлік құралдары, байланыс құралдары және басқа да антропогендік әрекет көздерінің жұмыс істеуінен туындайды. Барлық аталған табиғи және жасанды (техногендік) геофизикалық өрістер бақыланбайды, яғни олар Жердің қабықшаларын зерттеудің белгілі бір мәселелерін шешу үшін, соның ішінде экологиялық мақсаттарда оларды шешу үшін қолданатын зерттеушілердің еркінен тыс бар. Мысалы, барлау геофизикасында пайдалы қазбаларды іздестіру және бірқатар ғылыми мәселелерді шешу үшін келесі физикалық өрістерді құру кеңінен практикаланады: электрлік, электромагниттік, сейсмикалық (жарылыс нәтижесінде пайда болатын серпімді тербелістер өрісі), екінші реттік ядролық сәулелену. Жоғарыда атап өтілгендей, табиғи физикалық өрістердің экологиялық аномальды көріністерін экогеофизикалық, ал техногендік өрістердің аномальды көріністерін экофизикалық деп атауға болады. Физикалық өрістердің қайнар көздері – тұтастай алғанда бүкіл Жер, барлық геосфералар, кез келген геологиялық дене, кез келген тау жыныстары, кез келген жасанды құрылым. Барлық объектілер өз айналасында және ішінде гравитациялық магниттік, жылулық, радиоактивті, электрлік өрістерді тудырады және оларға механикалық және басқа әсерлер әсер еткенде серпімді тербеліс өрістерінің көзіне айналады. Сыртқы физикалық өрістердің параметрлерін өлшеу арқылы осы өрістердің көздерін бағалауға болады. Зерттелетін шаманың сипатына қарай өріс скаляр немесе вектор болуы мүмкін. Скалярлық өріс, мысалы, температура өрісі немесе тығыздық өрісі. Векторлық өрістерге мысал ретінде жылдамдықтар өрісін, электромагниттік өрісті және гравитациялық күштер өрісін келтіруге болады. Геофизикалық өрістерді зерттеудің ғылыми маңызы зор. Геофизикалық өрістер Жердің ішкі құрылысы мен физикалық-химиялық қасиеттерін зерттеуге, сондай-ақ геосфералардың өзара әрекеттесу механизмін ашуға мүмкіндік береді. Геофизикалық өрістер ауа массаларының қозғалысын және жердегі су мен заттардың айналымын, тау жыныстарының жылжу процестерін, олардың еруін, тотығуын анықтайды. Геофизикалық өрістерді зерттеудің практикалық маңызы зор. Атап айтқанда, атмосфералық қысымның, ауа температурасының, құрғақшылық деңгейінің өзгеруі, жер бетіндегі салқындау, жылыну және басқа да процестер оның магнит өрісімен тығыз байланысты екені анықталды. Геофизикалық кен орындарының көмегімен пайдалы қазбаларды барлау кең көлемде жүргізіледі. Барлық геофизикалық өрістердің ішінде гравитациялық, жылулық, магниттік және электрлік өрістер географтар үшін үлкен қызығушылық тудырады, өйткені олар негізінен жаһандық масштабта энергия мен заттардың алмасуын анықтайды. жүктеу/скачать 232,52 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|