8 дәріс тақырыбы. Түсті металдар мен қорытпалар. Жеңіл металдар: алюминий, магний, бериллий және олардың қорытпалары. Алюминий және оның қорытпалары Алюминийді таза күйінде машина жасауда аз қолданған, өйткені ол қымбат және оның беріктігі аз. Ол таза күйінде қолданылады және көптеген жеңіл қорытпалардың негізі болып табылады. Алюминий қорытпаларын тек 1906 жылдан бастап ала бастаған. Алғашқы қорытпаны неміс ғалымы Альфред Вильмом алған. Ол дуралюмин, оның құрамы: 4% Сu, 0,5% Мg, 0,5% Мn. Оны Д1 деп белгілеген.
Алюминий – күміс түсті ақ металл болып табылады. Оның аллотропиялық өзгерісі жоқ, тор периоды а = 0,40412 нм, қырға орталықтанған кубтық торы бар, тығыздығы 2,7 г/см3. Бұл элемент ауада жеңіл тотығып, Аl2О3 тығыз қабыршығы пайда болады. Оның коррозиядан қорғау қасиеті өте жоғары.
Таза алюминий, көбінесе, электр өткізгіш материал ретінде кең қолданылады.
Құйма алюминий қорытпалары Құйма қорытпалардың кеңірек тараған негізгі жүйесі алюминий – кремний (қос және күрделі). Оның кристалдану температуралық аралығы аз және өте жақсы құйма қасиеті бар. Фасонды құю үшін, сонымен қатар алюминий негізінде мына жүйелерді қолданады: Al – Cu, Al – Mg, Al – Cu – Mg, Al – Zn – Mg, Al – Cu – Mg – Ni және т.б. Бірақ бұл қорытпалардың құйма қасиеттері нашар болғандықтан, Al – Si қорытпаларына қарағанда азырақ қолданады.
Al – Si негізіндегі қорытпалар немесе силуминдер қос (немесе жәй), тек кремниймен легірленген, не кремнийден басқа, басқада легірлеуші компоненттердің (Mg, Cu, Мn, Ni) аз мөлшерінен тұратын арнайы деп бөлінеді.
Дуралюминдер. Дуралюминдерге құрамында Al–Cu–Mg жүйесінің негізінде қосымша марганец енгізілген, деформациялатын (соғумен, прокаттаумен, престеумен немесе бұраумен) және термиялық өңдеумен беріктендірілетін қорытпалар жатады. Қазіргі кезде өндірісте қолданылатын барлық дуралюминдерді 4–топқа бөлуге болады:
1) классикалық дуралюминдер (Д1);
2) беріктігі жоғары дуралюминдер (Д16), Д1–ден құрамындағы магнийдің көбірек мөлшерімен ерекшелінеді;
3) қызуға төзімді дуралюминдер (Д19, ВАД1 ,ВД17), олар Mg/Cu қатынасының мәнінің жоғарлығымен айрықша ерекшеленеді;
4) пластикалылығы жоғары дуралюминдер (Д18, В65), олардың Д1–ден
айырмашылығы – құрамындағы барлық немесе кейбір компоненттерінің аз мөлшірімен.
