1 Ғылыми басылым Научное издание ҚР және тмд елдеріндегі ғылым
жүктеу/скачать 6,31 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Жания Амангельдиновна САПЕГИНА, КГУ «Кайранкольская средняя школа», учитель русского языка и литературы Северо-Казахстанская область Жамбылский район
- Республика Казахстан ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ТЕХНОЛОГИЙ КРИТИЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ НА УРОКАХ РУССКОГО ЯЗЫКА И ЛИТЕРАТУРЫ КАК УСЛОВИЕ
- ПОВЫШЕНИЯ КАЧЕСТВА ЗНАНИЙ УЧАЩИХСЯ Аннотация
- Навыки критического мышления включают в себя следующие составляющие компоненты
- Основные характеристики критического мышления учащихся: Рациональность.
- Суждение.
- Самосознание.
- Некоторые приемы технологии развития критического мышления на уроках русского языка и литературы
- Таблица «З-Х-У» («Знаю – Хочу знать – Узнал»)
- Литература
326 Мирская, Т.А. Главный педагогический секрет (эмоциональное воспитание на уроках литературы) / Т.А. Мирская // Учитель. - 2000. - № 4. - С.9-13. Нестандартные типы уроков по литературе / И.И. Копейкина. - Челябинск, 2000. - 120 с. Подласый И.П. Виды и формы обучения: учебное пособие / И.П. Подласый. - М.: Владос, 2003. - С.511-535. Поэтика художественного текста на уроках литературы: сб. ст. / отв. ред. О.Ю. Богданова. - М.: Знание, 1997. - 121 с. Смелкова З.С. Литература как вид искусства: книга для учителя и учащихся / З. С Смелкова. - М.: Флинта, Наука, 1997. - 280 с. Современный урок русского языка и литературы / под ред.З.С. Смелковой. - Л.: Наука, 1990. - 176 с. Станчек Н.А. Урок литературы // Анализ художественного произведения в школе / Н.А. Станчек. - Л.: Наука, 1972. - С.74-128. Урок литературы: пособие для учителя / сост. Т.С. Зепалова, Н.Я. Мещерякова. - М.: Просвещение, 1993. - 134 с. Урок литературы в средней школе / под ред. Т.Ф. Курдюмовой. - М.: Просвещение, 1984. - 123 с. Түйін
Бұл мақалада өнер ретінде әдебиетті оқыту ең ерекше шығармашылық оқуға назар аударады. Автор эстетикалық тәжірибе мәселелерін ашады, көркем суреттер әлеміне терең және олардың көркемдік шығармашылық белсенділігін, әсіресе оқушылардың қиялы, шығармашылық ойлануын дамытуға жәрдемдесу әдісін сипаттайды. Әдебиет теориясы мен тарихын зерттеу жұмысы істейді.Оқу-әдістемелік сабақтарды автор егжей-тегжейлі дәстүрлі емес сабақтардың бірнеше түрін анықтайды.
КГУ «Кайранкольская средняя школа», учитель русского языка и литературы Северо-Казахстанская область Жамбылский район, Республика Казахстан ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ТЕХНОЛОГИЙ КРИТИЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ НА УРОКАХ РУССКОГО ЯЗЫКА И ЛИТЕРАТУРЫ КАК УСЛОВИЕ ПОВЫШЕНИЯ КАЧЕСТВА ЗНАНИЙ УЧАЩИХСЯ Аннотация В статье рассмотрены понимание о критическом мышлении, навыки и составляющие компоненты критического мышления. Так же указаны основные характеристики критического мышления. Приведены некоторые приемы технологии развития критического мышления, которые можно применять на уроках русского языка и литературы:
«Критическое мышление» обозначает концентрацию мышления на процессе решения каких-либо вопросов или проблем. Критическое мышление может проявляться всякий раз, когда происходит процесс рассуждения, формулировки выводов или решения проблем, т.е. всякий раз, когда необходимо установить, чему верить, что делать, и как делать это разумным и рефлексивным способом.
ҚР және ТМД елдеріндегі ғылым және білім беру жүйесінің өзекті мәселелері Актуальные проблемы науки и системы образования РК и в странах СНГ
327 Школьник, умеющий критически мыслить, владеет разнообразными способами интерпретации и оценки информационного сообщения, способен аргументировать свою точку зрения, опираясь не только на логику, но и на представления собеседника. Такой ученик чувствует уверенность в работе с различными типами информации, может эффективно использовать самые разнообразные ресурсы. Навыки критического мышления включают в себя следующие составляющие компоненты: - выявление проблем и определение оптимальных средств их решения; - понимание важности приоритетов, иерархии и последовательности действия в решении проблем; - сбор соответствующей информации; - установление контекстных предпосылок и приоритетов; - понимание и чёткое, объективное вербальное воспроизведение; -интерпретация данных с целью дальнейшего оценивания, доказательства и аргументирования; - установление наличия (или отсутствия) логической связи между предложениями; - составление выводов и обобщения; - экспертиза полученных выводов и обобщений; - реконструирование первоначальной модели собственных убеждений на базе приобретенного опыта; - формирование адекватных суждений о конкретных предметах (явлениях и т.д.) в контексте реалий повседневной жизни. Основные характеристики критического мышления учащихся: Рациональность. Стремление найти лучшее объяснение, постановка вопросов вместо поиска категорических ответов, поиск и учёт любых доказательств; оперирование аргументами, а не эмоциями.
множества возможных точек зрения или перспектив; стремление оставаться открытым для альтернативных интерпретаций.
альтернативных предположений и перспектив. Дисциплина. Стремление к точности, всестороннему и исчерпывающему рассмотрению всех имеющихся доказательств и принятие во внимание всех точек зрения.
предубеждений, точек зрения и эмоций. Технология развития критического мышления представляет собой целостную систему, формирующую умения и навыки работы с информацией на уроках русского и литературы: - ориентироваться в источниках информации; - понимать прочитанное; - оценивать информацию с точки зрения её важности; - выделять главное в информации; - убирать второстепенную информацию; - критически оценивать новые знания; - делать выводы и обобщения. Технология «Развитие критического мышления» направлена на формирование нового стиля мышления, для которого характерны открытость, гибкость рефлексивность, осознание внутренней многозначности позиций и точек зрения, альтернативности принимаемых решений. ҚР және ТМД елдеріндегі ғылым және білім беру жүйесінің өзекті мәселелері Актуальные проблемы науки и системы образования РК и в странах СНГ
328 В основе методики критического мышления лежит трёхступенчатая модель: 1. Стадия вызова 2. Стадия Осмысления. 3. Рефлексия Стадия вызова. Функции: - мотивационная (побуждение интереса и побуждение к работе); - информационная (актуализация уже имеющихся знаний); - коммуникационная (бесконфликтный обмен мнениями). Можно использовать приемы «Что я знаю», «Свободное письмо», «Ассоциация», «Ключевые слова», «Верно - не верно», «Перепутанные логические цепочки», «Кластер», «Корзина идей». Стадия осмысления. Функции: - информационная (получение новой информации); - Систематизационная (классификация, ранжирование информации).
Приёмы, используемые на стадии осмысления: «ИНСЕРТ», «Ромашка Блума», «Дерево предсказаний», «Верные и неверные высказывания», «Верите ли вы?», «Пирамида», «Чтение с остановками».
Функции: - коммуникационная (обмен мнениями о новой информации); - информационная (приобретение новых знаний); - оценочная выработка собственных позиций).
Приёмы: «Взаимоопрос», «Взаимообучение», «Синквеин», «Диаграммы сравнения», «Самоанализ». Некоторые приемы технологии развития критического мышления на уроках русского языка и литературы: 1. Верные и неверные утверждения («верите ли вы»), ключевые слова 2.Кластеры. 3.Инсерт 4.Эффективная лекция 5.Дерево предсказаний 6.Дневники и бортовые журналы 7.Толстые и тонкие вопросы 8.Таблицы 9.Чтение с остановками 10.Работа в группах 11.Зигзаг 12.Дискуссии 13.Письмо 14.Стратегия «Fishbone» 15.Стратегия «РАФТ» 16.Ранжирование 17.Пирамида приоритетов 18.Стратегия IDEAL
Чтение текста осуществляется по частям, каждая часть анализируется, делаются прогнозы о дальнейшем содержании. Материалом для использования приёма служит повествовательный текст, содержащий проблему, которая лежит не на поверхности, а спрятана внутри. При чтении важно найти оптимальный момент для остановки.
ҚР және ТМД елдеріндегі ғылым және білім беру жүйесінің өзекті мәселелері Актуальные проблемы науки и системы образования РК и в странах СНГ
329 Использование этого приёма открывает возможности для прогнозирования, целостного видения произведения, развивает умение выражать свои мысли, учит пониманию и осмыслению. Чтение с пометками Во время чтения текста необходимо делать на полях пометки, разделяющие информацию на известную, новую, интересную, непонятную. Можно использовать цвета. Данный приём снимает проблему неосмысленного чтения и конспектирования. Двойной дневник По ходу чтения необходимо заполнить таблицу, состоящую из двух граф. В первую выписать фразы из текста, которые произвели наибольшее впечатление, вызвали согласие или протест, непонимание. Во второй графе даётся объяснение, что заставило выписать эти фразы, какие мысли и ассоциации они вызвали. Приём «Двойной дневник» устраняет трудность обнаружения личностного смысла при чтении.
Учитель заранее подготавливает текст, содержащий ошибочную информацию, предлагает учащимся выявить допущенные ошибки. Ошибки могут быть явными, которые достаточно легко выявляются, исходя из личного опыта и знаний учащихся, и скрытыми, которые можно установить, только изучив новый материал. Ребята анализируют предложенный текст, пытаются выявить ошибки, аргументируют свои выводы. Учитель предлагает изучить новый материал, после чего вернуться к тексту задания и исправить те ошибки, которые не удалось выявить в начале урока. Приём «Лови ошибку» актуализирует имеющие у учащихся знания по изученной теме и развивает у школьников критический подход к получаемой информации.
Происходит от французского «cing» – пять. Это стихотворение, состоящее из пяти строк. Используется как способ синтеза материала. Лаконичность формы развивает способность резюмировать информацию, излагать мысль в нескольких значимых словах, емких и кратких выражениях. Правила написания синквейна: 1строка – тема стихотворения, выраженная одним словом, обычно именем существительным 2 строка – описание темы в двух словах, как правило именами прилагательными; 3 строка – описание действия в рамках этой темы тремя словами, обычно глаголами; 4 строка – фраза из четырех слов, выражающая отношение автора к данной теме;
5 строка – одно слово, синоним к первому, на эмоционально-образном или философски – обобщенном уровне повторяющее суть темы) Синквейн может быть предложен, как индивидуальное самостоятельное задание; для работы в парах; реже как коллективное творчество. Как показывает опыт, синквейны могут быть очень полезны в качестве: 1.
инструмента для синтезирования сложной информации; 2.
способа оценки понятийного багажа учащихся; 3.
средства развития творческой выразительности. Приведу примеры синквейна, написанных учащимися: Числительное Количественное, порядковое Изменяется, называет, считает
ҚР және ТМД елдеріндегі ғылым және білім беру жүйесінің өзекті мәселелері Актуальные проблемы науки и системы образования РК и в странах СНГ
330 Без них не обойтись Имена Кластер Кластер («гроздь») – это выделение смысловых единиц текста и графическое оформление их в определённом порядке, рисуночная модель, которая напоминает солнечную систему. В центре находится «звезда» - это тема занятия (Например, ЧЛЕНЫ ПРЕДЛОЖЕНИЯ), вокруг нее – «планеты», смысловые единицы (Например, ГЛАВНЫЕ и ВТОРОСТЕПЕННЫЕ). У каждой «планеты» могут быть свои «спутники» (Например, у «планеты» ГЛАВНЫЕ – ПОДЛЕЖАЩЕЕ и СКАЗУЕМОЕ). Кластеры помогают учащимся, если во время письменной работы запас мыслей исчерпывается. Система кластеров охватывает большое количество информации, этот приём может быть применён на стадии вызова и осмысления. Таблица «З-Х-У» («Знаю – Хочу знать – Узнал») Один из способов графической организации и логико-смыслового структурирования материала. Форма удобна, так как предусматривает комплексный подход к содержанию темы. 1 шаг: До знакомства с текстом учащиеся самостоятельно или в группе заполняют первый и второй столбики «Знаю», «Хочу узнать». 2 шаг: По ходу знакомства с текстом или же в процессе обсуждения прочитанного, учащиеся заполняют графу «Узнали». 3 шаг: Подведение итогов, сопоставление содержания граф. Дополнительно можно предложить детям еще 2 графы – «источники информации», «что осталось не раскрыто».
В дословном переводе инсерт с английского означает: интерактивная система записи для эффективного чтения и размышления. Прием осуществляется в несколько этапов. I э т а п: Предлагается система маркировки текста, чтобы подразделить заключенную в ней информацию следующим образом: V «галочкой» помечается то, что уже известно учащимся; - знаком «минус» помечается то, что противоречит их представлению; + знаком «плюс» помечается то, что является для них интересным и неожиданным;? «Вопросительный знак» ставится, если что-то неясно, возникло желание узнать больше. II э т а п: Читая текст, учащиеся помечают соответствующим значком на полях отдельные абзацы и предложения. III э т а п: Учащимся предлагается систематизировать информацию, расположив ее в соответствии со своими пометками в следующую таблицу: V «галочка» (то, что уже известно) знак «минус» (то, что противоречит представлению) + знак «плюс» (то, что является интересным и неожиданным) ? «Вопросительный знак» (если что-то неясно, возникло желание узнать больше) IV э т а п: Последовательное обсуждение каждой графы таблицы. Предметная область использования: преимущественно научно-популярные тексты с большим количеством фактов и сведений. Прием способствует развитию аналитического мышления, является средством отслеживания понимания материала.
1.
Руководство для учителя. Первый (продвинутый) уровень. Второе издание. Түйін ҚР және ТМД елдеріндегі ғылым және білім беру жүйесінің өзекті мәселелері Актуальные проблемы науки и системы образования РК и в странах СНГ
331 Мақалада сыни тұрғысынан ойлау туралы түсінік және сыни тұрғысынан ойлаудың компоненттері қарастырылған. Сонымен қатар сыни тұрғысынан ойлаудың негізгі сипаттары көрсетілген. Орыс тілі мен әдебиеті сабақтарында қолдануға болатын сыни тұрғысынан ойлау технологиясының кейбір әдістері де келтірілген.
Мереке Егінбайқызы САТИБЕКОВА, «№58 ЖББОМ» КММ, қазақ тілі және әдебиеті пәні мұғалімі Қазақстан Республикасы ҚАЗАҚ ЖӘНЕ ОРЫС ТІЛДЕРІНДЕГІ СӨЗ ҚҰРАМЫНЫҢ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ Түйін Мақалада қазақ және орыс тілдеріндегі сөз құрамының кейбір өзекті мәселелері қарастырылады. Сөзжасам мен морфология саласына қатысты түбір мен негіз терминдерінің арақатынасы сөз болады. Мақала авторы салғастырылып отырған тілдердегі түбір, қосымша, аффикс, префикс, постфикс дегендердің айырмашылығы мен қолданылу ерекшеліктерін нақты мысалдар арқылы көрсетеді.
Қай тілді алсақ та оның өзінің сөздік құрамы, ерекше фонетикалық жүйесі және грамматикалық құрылысы болады. Қазақ және орыс тілдерін генеологиялық жақтан алғанда, әртүрлі тілдік топтарға жатады: қазақ тілі түркі тілдерінің қыпшақ тобына, орыс тілі индоеуропа тілдерінің шығыс-славян тілдерінің тобына жататыны белгілі. Қазіргі уақытта қазақ тіл білімінде сөзжасам саласының ғылыми айналысқа енуіне байланысты көптеген морфология саласының терминдері сөзжасамда қолданылып жүр. Мәселен, түбір, туынды түбір, түбір морфема, туынды морфема,
Қазақ тіліндегі сөзжасам мәселелерін жан-жақты зерттеген ғалым Т.Т.Пірімбетовтің айтуынша, дайын лексикалық тұлға, яғни туынды сөз деп отырған термин қазіргі қазақ тіл білімінде ғылыми айналыста жүргенімен, ол тұрақты бір мағынада қалыптасты деуге келмейді. Себебі оны кейде туынды түбір деген мағынада да қолданушылық кездеседі. Бұл мәселе ол екі терминнің мағынасына дұрыс көңіл бөлмеуден, үлкен айырма барына баса назар аудармаудан болып отыр. Зерделей келгенде, туынды сөз деген терминнің мағынасы туынды түбір деген терминнен әлдеқайда кең. Туынды түбірлер – незінен туынды сөздердің бір түрі ғана болып табылады. Туынды түбірлер морфологиия саласы терминіне жатады да, тек жұрнақ арқылы, яғни синтетикалық тәсіл арқылы жасалған сөздер деген мағынаны білдіреді. Туынды сөз деген терминге келсек, оның табиғатына туынды түбірлер оның бір тобы ретінде кіретіні сөзсіз, бірақ туынды сөздерге жұрнақ арқылы жасалған туынды түбірлерден басқа, олардан өзге тәсілдер арқылы (семантикалық, аналитикалық) жасалған түрлі-түрлі туынды сөздердің барлық жиынтығы да жатады [1, 4]. Туынды сөздер барлық тілдерде кездеседі. Олар күнделікті тұрмыста, жалпы өмірдің қай саласы болмасын пайда болған жаңа ұғымдарды атау қажетігін өтеу үшін қалыптасқан сөзжасам заңдылықтары арқылы жасалған сөздер не сөздер тобы десек те болады. Туынды сөз деген морфемаларға бөлшектенетін туынды негіздерді түсінеміз. Туынды сөздің құрамында негіз морфема және қосымша морфема болуы шарт. Мысалы: жазушы, жазушылық, егіншілік, өзенше, құрылысшы, кітапша, әдемілеу, ұзындау т.б.
ҚР және ТМД елдеріндегі ғылым және білім беру жүйесінің өзекті мәселелері Актуальные проблемы науки и системы образования РК и в странах СНГ
332 Қазақ тілінде де, орыс тілінде де сөздің тұлға-тұрпаты (құрылымы) оның лексикалық және грамматикалық сипаттарымен байланысты. Осы себептен сөздер құрамы жағынан әртүрлі болып келеді. Сол әртүрлілік сөздердің құрамдарының әртүрлі болуына байланысты да, сөздің құрамының түрлі-түрлі болуы оның бөлшектеріне байланысты. Осындай сөздің лексикалық, грамматикалық мағыналарын білдіретін бөлшектер морфемалар деп аталады. Морфемалар түбір морфема, яғни сөздің ары қарай бөлшектеуге келмейтін ең түпкі негізі, қосымша морфемалар, яғни түбірге қосылып, оған қосымша мағыналар үстейтін морфемалар деп бөлінеді [2, 45]. Сондықтан сөздің құрамын анықтау мақсатымен, әр қилы грамматикалық (морфологиялық) талдау жасағанда, практикалық жағынан жеңіл болуы үшін, түбір сөзді тек қана түбір деп, туынды сөздің түбірін (сөзжасамда) негіз деп атаған қолайлы. Мысалы, құрылысшыларды деген сөздің негізі – құр (құру мағынасында), ал құрыл – құрылыс – құрылысшы – құрылысшылар – құрылысшыларды дегендердің бәрі синтетикалық тәсіл арқылы жасалған туынды сөздер болып табылады. Сөйтіп, туынды сөздер деп сөзжасамдық қосымшалар арқылы негізден өрбіген сөздерді айтамыз (бұл әрине синтетикалық тәсіл бойынша). Туынды сөздер сөзжасамның басқа да тәсілдері арқылы жасала береді дейді зерттеуші Т.Т.Пірімбетов [1, 5]. Туынды сөздер табиғатында, негізінен, жұрнақтар ерекше орын алғанымен (қазақ тілі жалғамалы тілге жататындықтан), жұрнақтар барлық сөзге бірдей жалғана бермейтінін ескеру қажет. Кейбір жұрнақтар бір сөзге ғана емес, белгілі бір топ сөздің қайсысына болса да талғамай жалғана берсе, кейбір жұрнақтар бірді-екілі сөздерге ғана жалғанумен шектеледі де, көнеленіп қалуына байланысты басқа сөздерге мүлдем жалғанбайтын тұстары да бар [3, 45]. Қазақ тілінде түбір морфема өздігінен жеке тұрып семантикалық жағынан да, қызметі жағынан да дербес сөз бола алады. Ал орыс тілінде сөз түбірі көбінесе дербес мағына білдіре алмайды. Қазақ тілі агглюнитативті тілдер тобына жататындықтан, бірнеше қосымша бірінен соң бірі жалғана береді [4, 62]. Ал орыс тілі флективті тілдер тобына жатады. Флективті тіл дегеніміз сөз тұлғаларының жалғау арқылы өзгеруі [5, 45]. Осыған байланысты екі тілдің грамматикалық құрылымында көптеген айырмашылықтар бар. Аффиксация құбылысы екі тілде де бар. Аффикстер немесе аффикстік морфемалар екі үлкен топқа бөлінеді: жұрнақ және жалғау. Жұрнақ (суффикс) сөз тудырады, ал жалғау (окончание) сөз түрлендіреді. Бірақ қазақ және орыс тілдерінде олардың айтарлықтай айырмашылықтары бар. Бұл, ең алдымен, аффикстердің жалғану тәсіліне және ретіне байланысты. Мәселен, орыс тілінде жұрнақ түбірге кіріге жалғанады және оң жағынан жалғанады. Түбірдің сол жағынан сөз алды қосымшасы (приставка) қосылады. Осының салдарынан түбірдің дыбыстық құрамы айтарлықтай өзгерістерге ұшырайды (выпадение, чередование звуков) [4; 5]. Орыс тілінде бір түбірге бір ғана жұрнақ қосылатыны содан (бір түбірге екі немесе үш жұрнақтың қосылуы сирек кездеседі). Жалпы, орыс тілінде қосымшалық көп мағыналы болуы да осыдан шығады. Ал қазақ тілінде қосымша түбірге орыс тіліндегідей кірікпейді, тіркесе жалғанады және тек оң жағынан ғана жалғанады. Тіркесе жалғанғандықтан, бір түбірге бірнеше жұрнақ және бірнеше жалғау бірінің үстіне бірі қабаттасып жалғана береді. Әрбір жеке тілде олардың грамматикалық құрылысының ерекшеліктеріне қарай жұрнақ үш түрге жіктеледі. Олар: префикс немесе приставка, инфикс немесе интерфикс, суффикс (постфикс).
ҚР және ТМД елдеріндегі ғылым және білім беру жүйесінің өзекті мәселелері Актуальные проблемы науки и системы образования РК и в странах СНГ жүктеу/скачать 6,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|