1. Фольклор жанрлары. Фольклор, оның ерекшеліктері мен жіктелуі


Ә. Марғұлан қазақ эпосын мынадай кезеңдерге бөлген:  6) Архаикалық кезең



бет57/148
Дата26.04.2022
өлшемі266,62 Kb.
#32361
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   148
Ә. Марғұлан қазақ эпосын мынадай кезеңдерге бөлген: 

6) Архаикалық кезең. Ол — исламшылдыққа дейінгітүркі мифтері негізінде жасалған туындылар. Күлтегін жоқтауы, Құламерген, Шоламерген, Ер Төстік, Ақ Көбек, Оғыз қаған туралы аңыздаржатады;

7) Оғыз-қыпшақ дәуірі (VI—XII ғғ.). Бұл кездежергілікті түркілер Қытай, Иран, Византия, Араб шапқыншыларына қарсы күресті жырлаған. Мысалы, «Қорқыт ата кітабы», «Алдар көсе», «ҚозыКөрпеш — Баянсұлу», т.б.; 

8) Ногайлы дэуірі (XIII— XVIғғ.) — «Бөгенбатыр», «Едігебатыр», «Қобыланды», «Ер Сайын», «Қамбарбатыр», «Мұсахан», «Орақбатыр», т.б.;

9) Қалмақ шабуылы дэуірі — XVII—XVIII ғасырлардағы «құба қалмақ» заманы. «Олжабай», «Қабанбай», «Бөгенбай», т.б.; 

10) Кейінгі дэуір. Қазақ батырларының хан, сұлтандарға, патша әкімдеріне қарсы күресінбейнелейтін жырлар.



Эпос - оқиғасы ел өмірінен алынып, образдары ірі әрі кемелдітүрде жасалып, батырлық немесе ғашықтық сюжетке құрылғанүлкен-үлкен эпикалық жыр-дастандарды айтамыз. 

Қазақтың көне эпостарына: «Құламерген, Жоямерген», «Таласбаймерген», «Дотан батыр», «Құбығұл», «Мұңлық-Зарлық» жатады. Алғашқы адамдарының дүниетанымын көркем елестететін мифтік, ертегілік, аңыздық оқиғаларға құрылған эпикалық туындылардыңортақ белгілері: 

8) Қиял-ғажайып оқиға күрделі орын алады, адам баласынақаскөй күштер:жезтырнақ, дию, аждаһалар, албастыларменкүрес, оларды жеңіп барып мұратқа жету көрсетіледі.

9) Көне эпоста дүниенің жаралуы туралы мифтік ұғымдар көріністапқан. 

10) Анаеркі (матриархат) дәуірінің ыдырап, атаеркі (патриархат) кезеңінің салты орныға бастаған шақтың сипаттарынтанытатын оқиғалар кездеседі.

11) Көне эпосыта ертедегі аңшылық өмірдің суреттері неғұрлымкөбірек сақталған. 

12) Адамдардың сиқырлы күштерге сенуі (анимизм,тотемизмт.б.), жан-жануарлардың, өсімдік дүниесінің жаны, иесі бар деп есептеушілігі эпикалық шығырмаларда өз ізін қалдырған.

13) Баласыздық тақсіреті, әулиелер аралап, мінәжат етіп жүріпперзентті болушылық, түс көру, аян беру, болашаққаһарманның ғажайып тууы тәрізді мотивтер сюжетке негізболады. 

14) Қаһарманның жедел есеюі, жүйрік ат таңдап мініп, қауіптіалыс сапарға аттануы, жол жөнекей алуан түрлі жыртқыш, сиқырлы қас күштермен кездесуі, батырлықпен үйленуі-көнеэпоста кең таралған құбылыс. 

 



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   148




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет